Σε έναν κόσμο δασμών και διεθνών συγκρούσεων, ο χρυσός προσελκύει τους επενδυτές ως ένα από τα λίγα εναπομείναντα σταθερά περιουσιακά στοιχεία.
Όλοι θέλουν να πάρουν μερίδιο από την πίτα, από τις κεντρικές τράπεζες έως τα μεγάλα ιδρύματα όπως τα hedge funds και οι ιδιώτες επενδυτές.
Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν από πού προέρχεται το χρυσό τους ή τι γνωρίζουν για τις συγκρούσεις που μπορεί να τροφοδοτεί στις χώρες όπου εξορύσσεται.
Από που έρχεται ο χρυσός;
Για τις κυβερνήσεις της περιοχής Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής, τα διακυβεύματα είναι ακόμη μεγαλύτερα. Ο χρυσός είναι η σωτηρία για τις στρατιωτικές χούντες του Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι και του Νίγηρα, που μαστίζονται από τζιχαντιστικές εξεγέρσεις, περιφερειακή απομόνωση και τις καταστροφές της κλιματικής αλλαγής.
«Επειδή οι τιμές του χρυσού έχουν φτάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα… οι στρατιωτικές κυβερνήσεις ελπίζουν ότι θα μπορέσουν να επωφεληθούν άμεσα», δήλωσε στο BBC η Μπέβερλι Οτσιένγκ, ανώτερη ερευνήτρια της παγκόσμιας εταιρείας συμβούλων Control Risks.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του World Gold Council, τα τρία κράτη του Σαχέλ παράγουν συνολικά περίπου 230 τόνους χρυσού ετησίως, ή περίπου 15 δισεκατομμύρια δολάρια (13 δισεκατομμύρια ευρώ) με τις τρέχουσες τιμές της αγοράς.
Η συνολική παραγωγή χρυσού σε αυτά τα τρία κράτη ξεπερνά κάθε άλλη χώρα της Αφρικής, καθιστώντας την περιοχή του Σαχέλ σημαντικό παγκόσμιο παράγοντα στην αγορά χρυσού.
Τα έσοδα της βιομηχανίας
Οι κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι τα έσοδα από τον κερδοφόρο αυτό τομέα ωφελούν τους πολίτες μέσω της ενίσχυσης της «κυριαρχίας» τους, αν και οι ρωσικές εταιρείες αυξάνουν το μερίδιό τους στον κλάδο σε βάρος των δυτικών εταιρειών.
Για παράδειγμα, ο ηγέτης της χούντας του Μάλι, στρατηγός Ασσίμα Γκόιρα, έθεσε τον περασμένο μήνα τα θεμέλια για ένα διυλιστήριο χρυσού, στο οποίο θα έχει μειοψηφική συμμετοχή ο ρωσικός όμιλος Yadran Group.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το διυλιστήριο θα δημιουργήσει 500 άμεσες και 2.000 έμμεσες θέσεις εργασίας.
Η Μπουρκίνα Φάσο κατασκευάζει επίσης το πρώτο της εργοστάσιο επεξεργασίας χρυσού και έχει ιδρύσει μια κρατική εταιρεία εξόρυξης, απαιτώντας από τις ξένες εταιρείες να της παραχωρήσουν το 15% των μετοχών τους στις τοπικές δραστηριότητές τους και να μεταφέρουν τεχνογνωσία στον λαό της Μπουρκίνα Φάσο.
Έχουν ακόμη ξεκινήσει ψεύτικες εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης με τεχνητή νοημοσύνη για να γιορτάσουν τον χαρισματικό 37χρονο στρατιωτικό ηγέτη της χώρας, τον λοχαγό Ιμπραήμ Τραορέ, για την εξασφάλιση μιας τόσο σημαντικής πηγής εσόδων για το έθνος.
Οι επενδύσεις στην «ασφάλεια»
Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική, σύμφωνα με την Ότσιενγκ, η οποία εξήγησε ότι η Μπουρκίνα Φάσο και οι γείτονές της χρειάζονται γρήγορα μετρητά για να χρηματοδοτήσουν εκστρατείες καταστολής της εξέγερσης.
Στην περίπτωση του Μάλι, μεγάλο μέρος αυτού έχει ανατεθεί σε ρωσικούς μισθοφόρους, συμπεριλαμβανομένης της Wagner Group και της διαδόχου της, Africa Corps, η οποία υπάγεται στο ρωσικό υπουργείο Άμυνας.
Η Africa Corps έχει συμμετάσχει σε στρατιωτική εκπαίδευση στη Μπουρκίνα Φάσο, αλλά η χούντα αρνείται επίσημα την παρουσία της.
Αν και η διαφάνεια των δημόσιων δαπανών στις χώρες αυτές είναι χαμηλή, οι κυβερνήσεις θεωρείται ότι αφιερώνουν μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού τους στην εθνική ασφάλεια.
Οι στρατιωτικές δαπάνες στο Μάλι τριπλασιάστηκαν από το 2010, φτάνοντας το 22% του εθνικού προϋπολογισμού το 2020.
Οι κυβερνήσεις καταπολεμούν τζιχαντιστικές ομάδες που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (IS).
Ωστόσο, η οργάνωση Human Rights Watch (HRW) έχει κατηγορήσει την κυβέρνηση του Μάλι και την Ομάδα Wagner για τη διάπραξη φρικαλεοτήτων κατά αμάχων, συμπεριλαμβανομένων παράνομων δολοφονιών, συνοπτικών εκτελέσεων και βασανιστηρίων.
Έχει τεκμηριώσει παρόμοιες φρικαλεότητες από τον στρατό της Μπουρκίνα Φάσο και τις συμμαχικές του πολιτοφυλακές.
«Πολύ λίγα [από τα έσοδα από το χρυσό] θα φτάσουν στους Μαλιανούς και τους Μπουρκινέζους», δήλωσε στο BBC, προσθέτοντας ότι στην πραγματικότητα οι ίδιοι οι ένοπλοι αντάρτες ενδέχεται να επωφελούνται από το χρυσό.
Οι ένοπλες επιθέσεις
Η Jamaat Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), μια οργάνωση συνδεδεμένη με την Αλ Κάιντα και η πιο ενεργή τζιχαντιστική ομάδα στην περιοχή, πραγματοποίησε έναν άνευ προηγουμένου αριθμό επιθέσεων εναντίον του στρατού του Μπουρκίνα Φάσο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025, σημάδι της αυξανόμενης δύναμης της ομάδας.
Οι ένοπλες ομάδες εκμεταλλεύονται επίσης κυριολεκτικά την αυξημένη παγκόσμια ζήτηση για χρυσό.
Μεγάλο μέρος της εξόρυξης χρυσού στο Σαχέλ προέρχεται από τον παραδοσιακό και μικρής κλίμακας τομέα, ο οποίος είναι συχνά άτυπος, δηλαδή πραγματοποιείται σε μη αδειοδοτημένους και μη δηλωμένους χώρους μακριά από την εποπτεία της κυβέρνησης, σύμφωνα με έκθεση του 2023 για την εξόρυξη χρυσού στο Σαχέλ που εκπόνησε το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC).
Οι ένοπλες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των τζιχαντιστικών ομάδων, και οι κυβερνήσεις του Σαχέλ ανταγωνίζονται για τον έλεγχο πολλών από αυτά τα μικρής κλίμακας ορυχεία χρυσού.
Ο χρυσός αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για τις μαχητικές ομάδες, οι οποίες φαίνεται να επεκτείνουν την εδαφική τους επιρροή τόσο στο Μάλι όσο και στο Μπουρκίνα Φάσο.
Το UNODC πιστεύει ότι το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού που προέρχεται από αυτό το είδος εξόρυξης καταλήγει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), ένα παγκόσμιο κέντρο εμπορίας χρυσού.
«Παρατηρείται επικάλυψη βίαιων εξτρεμιστικών ομάδων που μετακινούνται σε περιοχές βιοτεχνικής παραγωγής για να αποκτήσουν τον έλεγχο», δήλωσε ο Δρ Βάινς.
Η παγκόσμια αύξηση των τιμών του χρυσού ενδέχεται να παρατείνει και να επιδεινώσει τις συγκρούσεις στο Σαχέλ, αλλά, δυστυχώς για τους χρυσοθήρες στα βιοτεχνικά ορυχεία, δεν έχει οδηγήσει σε αύξηση των μισθών τους από τους ιδιοκτήτες.
Μετά τα ματωμένα διαμάντια, τώρα ο χρυσός
Ο Δρ Βάινς, ο οποίος στο παρελθόν εργάστηκε ως ερευνητής για τα «διαμάντια του αίματος» για τον ΟΗΕ, εκφράζει την ανησυχία του ότι ο χρυσός έχει καταστεί το νέο κύριο εμπόρευμα που προκαλεί συγκρούσεις στην Αφρική.
Σημείωσε ότι ο χρυσός δεν έχει λάβει την ίδια διεθνή προσοχή με τα διαμάντια, τα οποία τροφοδότησαν αιματηρές συγκρούσεις σε αρκετές αφρικανικές χώρες κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ειδικά κατά τη δεκαετία του 1990.
Η παρέμβαση οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και του ΟΗΕ οδήγησε στη θέσπιση του Συστήματος Πιστοποίησης της Διαδικασίας Kimberley το 2003, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στον τερματισμό της πώλησης των λεγόμενων «διαμαντιών του αίματος» στην ελεύθερη αγορά.
Ωστόσο, οι προσπάθειες για την καταπολέμηση του «ματωμένου χρυσού» δεν έχουν στεφθεί με την ίδια επιτυχία.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ενιαίων ηθικών προτύπων.
Δεν υπάρχουν ρυθμίσεις και έλεγχος
Η London Bullion Market Association (LBMA), μια σημαντική αρχή στην αγορά χρυσού, απαιτεί από τους μεσάζοντες να συμμορφώνονται με πρότυπα που βασίζονται σε κατευθυντήριες γραμμές που έχει θεσπίσει ένας παγκόσμιος οργανισμός, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
Η εφαρμογή αυτών των κανονισμών από τα ΗΑΕ ήταν ιστορικά ελλιπής.
Το 2021, η χώρα ανακοίνωσε τα δικά της πρότυπα για την ηθική εξόρυξη χρυσού, ωστόσο το πλαίσιο παραμένει προαιρετικό. Το ζήτημα της επιβολής έχει προκαλέσει εντάσεις στο παρελθόν μεταξύ του κράτους του Κόλπου και της LBMA.
Προς το παρόν, η σημασία του χρυσού για τις κυβερνήσεις του Σαχέλ και η ελλιπής εφαρμογή των προτύπων ηθικής εξόρυξης χρυσού σημαίνουν ότι το εμπόρευμα αυτό θα συνεχίσει να αλλάζει χέρια, ανεξάρτητα από την προέλευσή του.
Δυστυχώς για ορισμένες κοινότητες του Σαχέλ, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι θα πληρώσουν με αίμα για το εμπόριο.
