Μια σειρά προτάσεων για την απαγόρευση της χρήσης των social media από τους νέους έχει σαρώσει τον κόσμο πρόσφατα, τροφοδοτούμενη από την αυξανόμενη ανησυχία για την βλάβη που μπορούν να προκαλέσουν εφαρμογές όπως το TikTok, το Instagram και το Snapchat σε ευάλωτες ψυχές.
Η Αυστραλία ήταν η πρώτη που ανακοίνωσε περιορισμούς για άτομα κάτω των 16 ετών που έχουν λογαριασμό σε κοινωνικά μέσα.
Η Νέα Ζηλανδία ενδέχεται να ακολουθήσει σύντομα, ενώ η πρωθυπουργός της Δανίας δήλωσε πρόσφατα ότι η χώρα της θα απαγορεύσει τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης για άτομα κάτω των 15 ετών, κατηγορώντας τα κινητά τηλέφωνα και τα κοινωνικά δίκτυα ότι «κλέβουν την παιδική ηλικία των παιδιών μας».
Οι κινήσεις αυτές εντάσσονται σε μια αυξανόμενη διεθνή τάση: το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Νορβηγία, το Πακιστάν και οι Ηνωμένες Πολιτείες εξετάζουν ή εφαρμόζουν πλέον παρόμοιους περιορισμούς, απαιτώντας συχνά τη συγκατάθεση των γονέων ή την επαλήθευση της ψηφιακής ταυτότητας.
Με την πρώτη ματιά, αυτές οι πολιτικές φαίνεται να έχουν ως στόχο την προστασία των νέων από βλάβες στην ψυχική τους υγεία, από άσεμνο περιεχόμενο και από εθιστικό σχεδιασμό.
Ωστόσο, πίσω από τη γλώσσα της ασφάλειας κρύβεται κάτι άλλο: μια αλλαγή στις πολιτισμικές αξίες.
Όταν η ηθική μπαίνει στην κουβέντα
Όπως γράφει ο Άλεξ Μπίτι, Λέκτορας στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας σε άρθρο του στο The Conversation, οι απαγορεύσεις αντανακλούν μια ηθική στροφή, η οποία κινδυνεύει να αναβιώσει συντηρητικές αντιλήψεις που προϋπήρχαν του διαδικτύου.
Μήπως εισερχόμαστε σε μια νέα βικτωριανή εποχή του διαδικτύου, όπου η ψηφιακή ζωή των νέων αναδιαμορφώνεται όχι μόνο από τη ρύθμιση, αλλά και από την επαναφορά του ηθικού ελέγχου;
Η βικτωριανή εποχή χαρακτηριζόταν από αυστηρούς κοινωνικούς κώδικες, σεμνή ενδυμασία και τυπική επικοινωνία.
Η δημόσια συμπεριφορά ήταν αυστηρά ρυθμισμένη και τα σχολεία θεωρούνταν βασικοί χώροι για την κοινωνικοποίηση των παιδιών σε ιεραρχίες φύλου και τάξης.
Επιβολή της ηθικής παρακμής
Σήμερα, βλέπουμε αντηχήσεις αυτού του φαινομένου στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η «ψηφιακή ευεξία».
Οι εφαρμογές ελέγχου του χρόνου που περνάμε μπροστά στην οθόνη, τα κέντρα αποτοξίνωσης και τα «απλά» τηλέφωνα προωθούνται ως εργαλεία για την καλλιέργεια μιας «υγιούς» ψηφιακής ζωής – συχνά με ηθικές προεκτάσεις.
Ο ιδανικός χρήστης είναι ήρεμος, συγκεντρωμένος και συγκρατημένος. Ο παρορμητικός, αφηρημένος ή συναισθηματικά εκφραστικός χρήστης θεωρείται παθολογικός.
Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα εμφανής στο έργο του Τζόναθαν Χάιντ, ψυχολόγου και συγγραφέα του «The Anxious Generation» (Η αγχωμένη γενιά), ενός κειμένου που εντάσσεται στο κίνημα για την ηλικιακή διαβάθμιση.
9 Powerful Lessons from «The Anxious Generation» by Jonathan Haidt:
– Thread – pic.twitter.com/6RahcMidwy
— Cozyreads (@Cozyreads_) July 5, 2025
Ο Χάιντ υποστηρίζει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιταχύνουν την επιτελεστική συμπεριφορά και τη συναισθηματική δυσλειτουργία στους νέους.
Από αυτή την άποψη, η ψηφιακή ζωή των νέων συνεπάγεται μείωση της ψυχολογικής ανθεκτικότητας, αύξηση της πόλωσης και διάβρωση των κοινών πολιτικών αξιών, αντί να αποτελεί σύμπτωμα σύνθετων αναπτυξιακών ή τεχνολογικών αλλαγών.
Τα στοιχεία υπολείπονται
Αυτό έχει συμβάλει στη διάδοση της ιδέας ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι μόνο επιβλαβή, αλλά και φορείς της διαφθοράς.
Ωστόσο, τα στοιχεία που υποστηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς αμφισβητούνται.
Οι κριτικοί έχουν επισημάνει ότι τα συμπεράσματα του Χάιντ βασίζονται συχνά σε σχετικές μελέτες και επιλεκτικές ερμηνείες.
Για παράδειγμα, ενώ ορισμένες έρευνες συνδέουν την έντονη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με το άγχος και την κατάθλιψη, άλλες μελέτες υποδηλώνουν ότι οι επιπτώσεις είναι μέτριες και ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με το πλαίσιο, την πλατφόρμα και τις ατομικές διαφορές.
Τα θετικά στοιχεία του ίντερνετ
Αυτό που λείπει από μεγάλο μέρος της συζήτησης είναι η αναγνώριση της ικανότητας των νέων να ενεργούν, ή της ικανότητάς τους να πλοηγούνται στον διαδικτυακό χώρο με έξυπνο, δημιουργικό και κοινωνικό τρόπο.
Πράγματι, η ψηφιακή ζωή των νέων δεν αφορά μόνο την παθητική κατανάλωση.
Είναι ένας χώρος μόρφωσης, έκφρασης και σύνδεσης. Πλατφόρμες όπως το TikTok και το YouTube έχουν προωθήσει μια αναγέννηση της προφορικής και οπτικής επικοινωνίας.
Οι νέοι συνθέτουν memes αναμιγνύουν βίντεο και ασχολούνται με την ταχεία επεξεργασία για να δημιουργήσουν νέες μορφές αφήγησης. Αυτά δεν είναι σημάδια παρακμής, αλλά εξελισσόμενες μορφές εκπαίδευσης.
Η ρύθμιση της πρόσβασης των νέων χωρίς την αναγνώριση αυτών των δεξιοτήτων ενέχει τον κίνδυνο καταστολής του καινούργιου υπέρ της διατήρησης του γνώριμου.
Ρυθμίστε τις πλατφόρμες, όχι τους νέους
Εδώ είναι που η βικτωριανή μεταφορά γίνεται χρήσιμη.
Ακριβώς όπως οι βικτωριανές νόρμες επιδίωκαν να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη, οι σημερινοί ηλικιακοί περιορισμοί κινδυνεύουν να επιβάλουν μια στενή οπτική για το πώς πρέπει να είναι η ψηφιακή ζωή.
Επιφανειακά, όροι όπως «εγκεφαλική σήψη» (brainrot) φαίνεται να μεταφέρουν την βλάβη της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου.
Στην πράξη όμως, χρησιμοποιούνται συχνά από τους εφήβους για να γελάσουν και να αντισταθούν στις πιέσεις της κουλτούρας.
Ωστόσο, οι ανησυχίες για τις ψηφιακές συνήθειες των νέων φαίνεται να έχουν τις ρίζες τους στον φόβο της γνωστικής διαφοράς – στην ιδέα ότι ορισμένοι χρήστες είναι υπερβολικά παρορμητικοί, υπερβολικά παράλογοι, υπερβολικά αποκλίνοντες.
Οι νέοι συχνά χαρακτηρίζονται ως ανίκανοι να επικοινωνούν σωστά, κρύβονται πίσω από οθόνες, αποφεύγουν τις τηλεφωνικές κλήσεις.
Ωστόσο, αυτές οι μεταβαλλόμενες συνήθειες αντικατοπτρίζουν ευρύτερες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με την τεχνολογία.
Η προσδοκία να είμαστε πάντα διαθέσιμοι, πάντα ανταποκρινόμενοι, μας συνδέει με τις συσκευές μας με τρόπους που καθιστούν πραγματικά δύσκολη την αποσύνδεση.
Οι ηλικιακοί περιορισμοί μπορεί να αντιμετωπίζουν ορισμένα συμπτώματα, αλλά δεν αντιμετωπίζουν τον υποκείμενο σχεδιασμό των πλατφορμών που έχουν δημιουργηθεί για να μας κρατούν να κάνουμε scrolling, να μοιραζόμαστε και να δημιουργούμε δεδομένα.
Χρήζουν οι νέοι προστατευτισμού;
Εάν η κοινωνία και οι κυβερνήσεις θέλουν πραγματικά να προστατεύσουν τους νέους, ίσως η καλύτερη στρατηγική είναι να ρυθμίσουν τις ψηφιακές πλατφόρμες.
Ο νομικός Έρικ Γκόλντμαν αποκαλεί την προσέγγιση των ηλικιακών περιορισμών στρατηγική «διαχωρισμού και καταστολής» – μια στρατηγική που τιμωρεί τους νέους αντί να καθιστά τις πλατφόρμες υπεύθυνες.
Ποτέ δεν θα απαγορεύαμε στα παιδιά να παίζουν στις παιδικές χαρές, αλλά αναμένουμε από αυτούς τους χώρους να είναι ασφαλείς.
Πού είναι τα φράγματα ασφαλείας για τους ψηφιακούς χώρους;
Πού είναι το καθήκον φροντίδας των ψηφιακών πλατφορμών;
Η δημοτικότητα των απαγορεύσεων των κοινωνικών μέσων υποδηλώνει μια αναβίωση των συντηρητικών αξιών στη ψηφιακή μας ζωή.
Ωστόσο, η προστασία δεν πρέπει να έρχεται σε βάρος της αυτονομίας, της δημιουργικότητας ή της έκφρασης.
Για πολλούς, το διαδίκτυο έχει γίνει ένα ηθικό πεδίο μάχης όπου οι αξίες γύρω από την προσοχή, την επικοινωνία και την ταυτότητα αμφισβητούνται έντονα.
Αλλά είναι επίσης μια κοινωνική υποδομή, την οποία οι νέοι ήδη διαμορφώνουν μέσω νέων ειδών μόρφωσης και έκφρασης.
Η προστασία τους από αυτό ενέχει τον κίνδυνο να καταστείλουμε τις ίδιες τις δεξιότητες και τις φωνές που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να χτίσουμε ένα καλύτερο ψηφιακό μέλλον.
