Μισέλ Χαζαναβίσιους για «Το Πιο Πολύτιμο Φορτίο»: Κάποιες φορές η μυθοπλασία είναι ο καλύτερος τρόπος να ειπωθεί η αλήθεια

Ο Μισέλ Χαζαναβίσιους (Michel Hazanavicious) γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1967 στο Παρίσι. Με τις ιδιότητες του σκηνοθέτη, παραγωγού και σεναριογράφου χάρισε στην 7^η τέχνη μια ταινία που μέχρι σήμερα θεωρείται αναφορά στην κινηματογραφική τέχνη. Ο λόγος για τον Αρτίστα (2011), μια βωβή ασπρόμαυρη ταινία που απέσπασε πέντε βραβεία Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένου αυτού της Καλύτερης ταινίας και Σκηνοθεσίας. Πριν από αυτό βέβαια, η καριέρα του στη Γαλλία ήταν ξακουστή από την αναβίωση ενός κλασσικού ήρωα γαλλικής κοπής, εκείνη τη φορά υπό το πρίσμα της παρωδίας, τον OSS 117. Οι κατασκοπευτικές παρωδίες OSS 117: Αποστολή στο Κάιρο (2006) και OSS 117: Ο κατάσκοπος που γύρισε από το Ρίο (2009) κέρδισαν την πρωτιά στο Γαλλικό Box Office και βρήκαν παγκόσμια διανομή. Αντί να επιλέξει την Χολυγουντιανή ασφάλεια, οι επόμενες ταινίες του, πάντα στο φάσμα της καλλιτεχνικής αφήγησης, τον καθιερώνουν στους σημαντικούς Ευρωπαίους σκηνοθέτες που δεν φοβούνται τα είδη: διασκευές, remake, κωμωδίες, σπλάτερ και δράματα είναι μερικά από τα δείγματα αφήγησης του.

Η πιο πρόσφατη του ταινία, Το Πιο Πολύτιμο Φορτίο (La Plus Précieuse des Marchandises), είναι μια γαλλική ταινία κινουμένων σχεδίων του 2024, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Ζαν-Κλοντ Γκραμπέρ. Η ιστορία διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αφηγείται την ιστορία ενός φτωχού ξυλοκόπου και της γυναίκας του, οι οποίοι ζουν σε ένα χιονισμένο χωριό στην Πολωνία. Μια μέρα, η γυναίκα βρίσκει ένα βρέφος που έχει πεταχτεί από ένα τρένο και αποφασίζει να το μεγαλώσει ως δικό της, παρά τις αντιρρήσεις του συζύγου της. Με σκληρές στιγμές που -δυστυχώς- έχει επιβεβαιώσει η ιστορία, αλλά την αισιοδοξία να κυριαρχεί στην αφήγηση, η δημιουργία είναι ικανή να ξεκινήσει διαγενεακό διάλογο για θέματα που πλέον είναι δύσκολο κάποιος να πιάσει. Με αφορμή τη συνάντησή μας στο πλαίσιο της Unifrance ακολουθεί η συνέντευξη που μας παραχώρησε, με ελαφρά επεξεργασία για να είναι πιο κατανοητά τα θέματα που συζητήθηκαν.

Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Ρωμανό Λιζάρδο

ΕΡΩΤΗΣΗ: Είναι υπέροχο να δημιουργείτε μια ταινία κινουμένων σχεδίων που, παρότι ασχολείται με τόσο σκοτεινά θέματα, ανοίγει ένα παράθυρο σε αυτήν την συγκεκριμένη εποχή, όπου ο αντισημιτισμός βρίσκεται σε τεράστια άνοδο. Μιλά για την ιστορία και τον τρόπο που αυτή επαναλαμβάνεται, κάνοντάς μας να νιώθουμε συχνά άβολα. Πιστεύετε ότι, ειδικά στη σημερινή εποχή, η ταινία σας έχει επιπλέον νοήματα που πρέπει να μοιραστούν με το κοινό;

ΜΙΣΕΛ ΧΑΖΑΝΑΒΙΣΙΟΥΣ: Καταρχάς, σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια. Άρχισα να δουλεύω πάνω σε αυτήν την ταινία πριν από έξι χρόνια και δεν θα έλεγα ότι τότε δεν υπήρχε αντισημιτισμός, αλλά δεν ήταν ένα τόσο κεντρικό ζήτημα όπως είναι σήμερα. Επομένως, η ταινία δεν είναι μια απάντηση σε ό,τι συμβαίνει τώρα. Ωστόσο, χαίρομαι που αυτή η ιστορία προβάλλεται στους κινηματογράφους αυτή τη στιγμή, γιατί είναι μια ειρηνική ταινία με ένα βαθιά ανθρωπιστικό μήνυμα.

Ασχολείται με μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας, έχετε δίκιο, αλλά δεν θα την έλεγα σκοτεινή ταινία. Είναι μια πολύ φωτεινή ταινία. Οι βασικοί χαρακτήρες είναι συγγραφείς, καλοί άνθρωποι, άνθρωποι που έσωσαν τη ζωή ενός παιδιού. Η ταινία μιλά για μια αλυσίδα αλληλεγγύης που δημιουργήθηκε για να σωθεί μια ζωή. Φυσικά, το περιβάλλον της ιστορίας είναι σκοτεινό – μιλά για στρατόπεδα συγκέντρωσης, εξοντωτικά στρατόπεδα, απελάσεις – αλλά η ίδια η ιστορία είναι σαν ένα ελιξίριο ζωής. Είναι πολύ πιο βαθιά και ελπιδοφόρα απ’ ό,τι μπορεί να φαίνεται. Και ναι, ελπίζω η ιστορία να μην επαναληφθεί, όπως είπατε. Ωστόσο, αναμφίβολα εισερχόμαστε σε μια ταραχώδη περίοδο.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Επιτρέψτε μου να εξηγήσω γιατί χαρακτήρισα την ταινία σκοτεινή. Δεν θα δώσω spoilers στο κοινό, αλλά θέλω να εξηγήσω. Είναι λόγω του τέλους. Αυτές οι μικρές φράσεις που ακούμε στο τέλος εξηγούν ότι οι χαρακτήρες δεν είναι αληθινοί, αλλά δυστυχώς, η ιστορία τους είναι μέρος της πραγματικότητας. Και αυτό ήταν σαν… ένιωσα ότι η καρδιά μου βγήκε από το σώμα μου, συνειδητοποιώντας ότι δεν έβλεπα απλώς μια ιστορία εμπνευσμένη από την Ιστορία, αλλά ότι μου μιλούσατε ευθέως ως άτομο που πρέπει να θυμάται ότι οι άνθρωποι, δυστυχώς, ξεχνούν.

ΜΙΣΕΛ ΧΑΖΑΝΑΒΙΣΙΟΥΣ: Ναι, ακριβώς. Και νομίζω ότι αυτές οι φράσεις γράφτηκαν από τον συγγραφέα, γιατί η ταινία είναι μια διασκευή ενός βιβλίου. Αυτές είναι αυθεντικές φράσεις από το βιβλίο. Αυτό που πιστεύω ότι θέλει να πει είναι πως, ναι, αυτό που μόλις παρακολουθήσατε είναι μυθοπλασία, αλλά κάποιες φορές η μυθοπλασία είναι ο καλύτερος τρόπος να ειπωθεί η αλήθεια και να μιλήσουμε για πραγματικά γεγονότα.

Το γεγονός ότι κάτι είναι φανταστικό δεν σημαίνει ότι δεν είναι αληθινό. Σημαίνει ότι είναι ένας άλλος τρόπος να πεις κάτι βαθιά αληθινό, γιατί μπορείς να συγκεντρώσεις γεγονότα και να δημιουργήσεις ένα συναίσθημα που αντανακλά την πραγματικότητα. Καταλαβαίνω τι εννοείτε, αλλά κατά την άποψή μου, αυτό δεν σημαίνει ότι η ταινία είναι σκοτεινή. Είναι μια ταινία γεμάτη ελπίδα και φως, που όμως, μέσω αυτής της αντίθεσης, μας λέει κάτι για το σκοτάδι της εποχής μας.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Όταν διαβάσατε το βιβλίο για πρώτη φορά, ήσασταν σίγουρος ότι το animation θα ήταν ο σωστός τρόπος για να δημιουργήσετε το σύμπαν της ιστορίας;

ΜΙΣΕΛ ΧΑΖΑΝΑΒΙΣΙΟΥΣ: Για πολλούς λόγους, ναι. Θα προσπαθήσω να δώσω μια σύντομη απάντηση. Αν σκεφτείτε να δημιουργήσετε αυτές τις εικόνες με ηθοποιούς, για παράδειγμα, έχω δύο σκηνές στο τρένο της απέλασης. Αν δουλεύεις με ηθοποιούς, ξέρεις ότι είναι ηθοποιοί και ότι προσποιούνται κάτι. Και αυτό με κάνει να νιώθω άβολα, τόσο ως σκηνοθέτης όσο και ως θεατής.

Επιπλέον, όταν βλέπεις μια live-action ταινία, γνωρίζεις ότι έξω από το κάδρο υπάρχει ένα συνεργείο, ένα catering, κουβέρτες αν κάνει κρύο. Όλο αυτό με αποσπά. Με το animation, δεν υπάρχει τίποτα έξω από το κάδρο. Οι ζωγραφιές δεν προσποιούνται, δεν λένε ψέματα. Είναι απλώς εκεί για να πουν αυτή την ιστορία. Δεν έχουν άλλη ζωή έξω από την ταινία.

Και υπάρχει και κάτι άλλο: έχω έναν χαρακτήρα που επιβίωσε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης. Στην απελευθέρωση του στρατοπέδου, περπατά μόνος του. Αυτοί οι άνθρωποι ζύγιζαν 25-27 κιλά. Δεν μπορείς να βρεις έναν τέτοιο ηθοποιό. Αν τον δημιουργήσεις με CGI, θα είναι σοκαριστικό, ίσως και άσεμνο για το κοινό. Το animation, λοιπόν, μπορεί να υπονοήσει και να αναπαραστήσει χωρίς να ψεύδεται.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Παρατήρησα ότι στην ταινία δεν αναφέρονται ποτέ οι λέξεις «Εβραίοι» ή «κουκουβάγιες». Ήταν σκόπιμο αυτό;

ΜΙΣΕΛ ΧΑΖΑΝΑΒΙΣΙΟΥΣ: Φυσικά, ήταν σκόπιμο. Είναι ένα παραμύθι. Στα κλασικά παραμύθια, οι χαρακτήρες δεν έχουν όνομα, δεν γνωρίζουμε τη χώρα, την περίοδο, τίποτα. Είναι πάντα «Μια φορά κι έναν καιρό, σε μια μακρινή χώρα».

Αυτό δίνει στην ιστορία έναν πανανθρώπινο χαρακτήρα. Για μένα, η γενοκτονία των Εβραίων στην Ευρώπη δεν είναι μια εβραϊκή ή γερμανική ή ευρωπαϊκή ιστορία. Είναι μια ιστορία για την ανθρωπότητα.

Χωρίς ονόματα και ταμπέλες, οι χαρακτήρες γίνονται αρχέτυπα. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι θεατές μπορούν να ταυτιστούν. Όλοι είμαστε μέρος της ανθρωπότητας και όλοι έχουμε τη δυνατότητα να είμαστε θύτες, θύματα ή δίκαιοι. Όλη η ταινία αφορά αυτή την επιλογή: μπορείς πάντα να κάνεις το σωστό, ακόμα και αν είσαι ένας απλός άνθρωπος χωρίς πλούτη ή μόρφωση.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς ήταν να συνεργάζεστε με τον κύριο Τρεντινιάν, γνωρίζοντας ότι αυτή ήταν η τελευταία του ταινία;

ΜΙΣΕΛ ΧΑΖΑΝΑΒΙΣΙΟΥΣ: Ήταν υπέροχο, μεγάλη τιμή. Όταν τον κάλεσα, ήταν ήδη τυφλός. Η σύζυγός του, Μαριάν, του διάβασε το σενάριο και αμέσως δέχτηκε. Ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος.

Ήξερε όλες τις ατάκες του απέξω, από μνήμης, με τη βοήθεια της συζύγου του. Τον ηχογραφήσαμε στο σπίτι του, και ήταν συγκινητικό να βλέπεις έναν 90χρονο άνδρα να ερμηνεύει ένα κείμενο γραμμένο από έναν 85χρονο συγγραφέα, για τα παιδιά. Ήταν σαν μια ηθική διαθήκη. Και όταν προβάλλαμε την ταινία στη Γαλλία, η φωνή του στην αίθουσα έμοιαζε με την είσοδο ενός φαντάσματος. Όλα ήταν πολύ συγκινητικά.

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Καννών το 2024 και κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες από τις 13 Φεβρουαρίου 2025.