Το κίνημα «bloquons tout» («αποκλείστε τα πάντα») στη Γαλλία κάλεσε σε πανεθνική απεργία στις 10 Σεπτεμβρίου για να διαμαρτυρηθεί για τις πολιτικές της γαλλικής κυβέρνησης.
Παράλληλα ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν, ηγέτης του ακροαριστερού κόμματος «Η Ανυπότακτη Γαλλία», κάλεσε σε «γενική απεργία».
Αυτή η έννοια διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επαναστατική ρητορική των αρχών του 20ού αιώνα, πριν πέσει στη λήθη.
Ποιος ήταν ο ρόλος των απεργιών στην ιστορία των γαλλικών συνδικάτων και της γαλλικής πολιτικής;
Τι σημασία έχουν σήμερα;
Αν και οι απεργίες δεν είναι πιο συχνές στη Γαλλία από ό,τι σε άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, η θέση τους στην ιστορία του γαλλικού εργατικού κινήματος είναι μοναδική, όπως γράφει ο Stéphane Sirot, Καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας του 20ού αιώνα, σε άρθρο του στο The Conversation.
Για τα συνδικάτα, οι απεργίες ήταν κάποτε το κύριο μέσο για τη βελτίωση της καθημερινής ζωής, αλλά και το επίκεντρο της επαναστατικής τους ουτοπίας.
Με άλλα λόγια, στόχος τους ήταν η κατάρριψη του καπιταλισμού.
Με την πάροδο του χρόνου, οι απεργίες καθιερώθηκαν ως κεντρικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών σχέσεων στη Γαλλία, αλλά η ουτοπική τους λειτουργία έχει εξασθενήσει.
Μάλιστα, στην αλλαγή του 20ού και 21ου αιώνα, όπως και άλλες εκφράσεις της ταξικής πάλης, έχει υποτιμηθεί σημαντικά.
Η ανατροπή της κυρίαρχης τάξης από τους εργάτες
Εκτός από το ρόλο τους ως μέσο υπεράσπισης των συνθηκών διαβίωσης και αγώνα για νέα δικαιώματα, οι απεργίες αποτελούν μια από τις πιο παλιές μορφές συσπείρωσης της εργατικής τάξης.
Όταν το 1884 παραχωρήθηκε το δικαίωμα σύστασης συνδικάτων, οι εργατικές διαμάχες, που είχαν αποποινικοποιηθεί το 1864, είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται κεντρικό χαρακτηριστικό των εργασιακών σχέσεων.
Διαδήλωση των οικοδόμων της CGTU, Concarneau, 1929
Όταν ιδρύθηκε η Confédération Générale du Travail (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας), γνωστή ως CGT, στην κεντρική Γαλλία το 1895, υιοθέτησε γρήγορα ένα σύνολο αξιών βασισμένων στην «αυτονομία των εργαζομένων» και την «άμεση δράση».
Μέσα από τους δικούς της αγώνες, ανεξάρτητα από κομματικές δομές και θεσμούς, η εργατική τάξη έπρεπε να προετοιμαστεί για το «διπλό καθήκον», όπως το όριζε το συνδικαλιστικό κίνημα, του προσγειωμένου αγώνα για άμεσες απαιτήσεις και της ουτοπικής προοπτικής της ανατροπής του καπιταλισμού.
Οι απεργίες θεωρούνται ως εκπαίδευση στην αλληλεγγύη, μέσω της υλικής αλληλοβοήθειας που συχνά δημιουργούν ή μέσω της διακλαδικής τους εμβέλειας.
Αποτελούν επίσης εκπαίδευση στην ταξική πάλη, ένα «επεισόδιο κοινωνικού πολέμου», όπως έγραψε ένας από τους ηγέτες της CGT πριν από το 1914.
Γι’ αυτό, ό,τι και να συμβεί, «τα αποτελέσματά της μπορούν μόνο να είναι ευνοϊκά για την εργατική τάξη από ηθική άποψη, [επειδή] αυξάνεται η προλεταριακή μαχητικότητα».
Και αν μια απεργία είναι νικηφόρα, αποτελεί μια μορφή συλλογικής ανάκαμψης από τον καπιταλισμό, επειδή παράγει «μείωση των προνομίων της εκμεταλλευτικής τάξης».
1968: Η γενική απεργία και η φοιτητική εξέγερση στη Γαλλία
Από τον παράδεισο της ταξικής πάλης στο καθαρτήριο του «κοινωνικού διαλόγου»
Ενώ ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έδωσε το τελικό χτύπημα στον επαναστατικό συνδικαλισμό, κατά τη διάρκεια των ετών της διάσπασης της CGT (1922-1935) επικράτησαν δύο κύριες προσεγγίσεις όσον αφορά τις απεργίες.
Για την συνομοσπονδία του Léon Jouhaux, ενός σοσιαλιστή που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1951, η διακοπή της παραγωγής ήταν ουσιαστικά ένα έσχατο μέσο που θα χρησιμοποιούνταν μόνο σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων.
Για την CGTU, που ήταν κοντά στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (PCF), μπορούσε να είναι ένα όπλο που ξεπερνούσε την απλή ικανοποίηση οικονομικών απαιτήσεων.
Σύμφωνα με τους κομμουνιστές συνδικαλιστές, «καθώς εξελίσσεται, η απεργία γίνεται αναπόφευκτα ένας πολιτικός αγώνας που αντιπαραθέτει τους εργάτες στην τριάδα των εργοδοτών, της κυβέρνησης και των ρεφορμιστών, αποδεικνύοντας την ανάγκη για έναν αδίστακτο αγώνα που ξεπερνά το εταιρικό πλαίσιο».
Ωστόσο, στον συνδικαλιστικό λόγο και στη συνείδηση, η απεργία έιχε χάσει την ουτοπική της διάσταση.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο
Παρ’ όλα αυτά, η απεργία παραμένει ένα σημαντικό όπλο.
Μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο συνδικαλισμός και η εργατική τάξη δεν είχαν ακόμη ενσωματωθεί πλήρως στις δυτικές κοινωνίες.
Η διαδικασία ήταν σίγουρα σε εξέλιξη, αλλά δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί. Αν και σταδιακά γινόταν όλο και πιο συνηθισμένη, η συλλογική διαπραγμάτευση δυσκολευόταν να βρει τη θέση της.
Στη συνέχεια, και μέχρι τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, οι απεργίες παρέμειναν ένα πολύ συνηθισμένο χαρακτηριστικό των συνδικαλιστικών πρακτικών, αν και για λόγους που διέφεραν σημαντικά από εκείνους των προηγούμενων περιόδων.
Η πράξη της διακοπής της εργασίας έγινε εν τέλει, περισσότερο τελετουργική.
Η δημιουργία του κράτους πρόνοιας
Στο πλαίσιο των κρατών πρόνοιας που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής οικονομικής άνθησης, η Γαλλία και ο δυτικός κόσμος διανύουν μια φάση προοδευτικών μεταρρυθμίσεων που, επιφανειακά, δεν φαίνεται να είναι αποτέλεσμα συστηματικής και συνεχούς πάλης εξουσίας.
Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι, μακροπρόθεσμα, αυτή η κατάσταση είναι εν μέρει υπεύθυνη για τη μείωση της νομιμότητας των απεργιακών κινητοποιήσεων.
Μόλις η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης φαίνεται εφικτή μέσω πολιτικών δράσεων ή μέσω συμβιβασμών που συμφωνούνται με τα συνδικάτα στο πλαίσιο ενός «κοινωνικού διαλόγου» που αναμένεται να ευδοκιμήσει, είναι πιθανό να επέλθει μια αλλαγή που θα υποβαθμίσει τις απεργίες σε ενοχλητικό φαινόμενο ή σε ατύχημα που πρέπει να αποφεύγεται.
Τότε ήταν που οι οργανώσεις των εργαζομένων και οι πρακτικές τους ήρθαν αντιμέτωπες, μεταξύ άλλων, με τις επιπτώσεις του οικονομικού κλίματος, την άνοδο του φιλελευθερισμού και τις μεταβολές στην κοινωνία μετά το 1968.
Γάλλοι εργάτες των σιδηροδρόμων συμμετέχουν σε διαδήλωση κατά τη διάρκεια μιας από τις πολλές απεργίες του 1995.
Steve Eason/Hulton Archive/Getty Images
Απονομιμοποίηση των απεργιακών κινητοποιήσεων
Σε αυτό το πλαίσιο, το συνδικαλιστικό κίνημα στην αλλαγή του 20ού και 21ου αιώνα φαίνεται να έχει υποχωρήσει σημαντικά σε μια στρατηγική επιβίωσης.
Αυτή φαίνεται να συνίσταται στη διατήρηση της νομιμότητάς του, αν χρειαστεί με την απομάκρυνσή του από την κινητοποίηση των εργαζομένων και, τελικά, με την εγκατάλειψη της ιδέας της ρήξης με την καπιταλιστική τάξη.
Τα τελευταία 30 ή 40 χρόνια, η μία μετά την άλλη και σε διαφορετικό βαθμό, οι μεγάλες συνδικαλιστικές ομοσπονδίες έχουν ακολουθήσει μια πορεία που έχει τροφοδοτήσει την αμφιβολία.
Ωστόσο, ο συνδικαλισμός που βασίζεται στον «κοινωνικό διάλογο» χωρίς επιρροή δεν ήταν ποτέ τόσο επιτυχημένος όσο αυτός που βασίζεται στην αντιπαράθεση.
Διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων και φοιτητές, φωνάζουν συνθήματα καθώς διαδηλώνουν στους δρόμους του Παρισιού, ενώ χιλιάδες άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους σε όλη τη Γαλλία και πραγματοποιούν απεργία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πρόταση της γαλλικής κυβέρνησης να αυξήσει την ηλικία συνταξιοδότησης στη Γαλλία από 62 σε 64 έτη, στις 7 Μαρτίου 2023 στο Παρίσι. Μια σειρά από εθνικές κυλιόμενες απεργίες βλέπει τους εργαζόμενους στους τομείς των μεταφορών, της εκπαίδευσης, της ενέργειας και της υγείας να απεργούν.
Οι επιτυχίες του γαλλικού συνδικαλισμού
Στη Γαλλία, οι σημαντικότερες ιστορικές φάσεις σημαντικών κοινωνικών κερδών ήταν αποτέλεσμα της κινητοποίησης των συνδικάτων και του λαού.
Το Λαϊκό Μέτωπο της δεκαετίας του 1930, η απελευθέρωση (la Libération) από τη γερμανική κατοχή στη δεκαετία του 1940 και ο Μάιος-Ιούνιος του 1968 είναι εντυπωσιακά παραδείγματα.
Αντίθετα, από τη δεκαετία του 1980, που χαρακτηρίστηκε από την ανάπτυξη αποκεντρωμένων διαδικασιών συλλογικών διαπραγματεύσεων, ο περιορισμός των κοινωνικών δικαιωμάτων προχωρά σταθερά.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, ο συνδικαλισμός συγκέντρωσε υποστήριξη και καθιερώθηκε ως μια κοινωνική δύναμη που φοβόταν η κυρίαρχη τάξη, η οποία, σήμερα όπως και στο παρελθόν, σπάνια παραχωρεί κάτι χωρίς να αισθάνεται απειλούμενη.
Και με τις τελευταίες εξελίξεις στη Γαλλία, η έκκληση για «μπλοκάρισμα των πάντων» την Τετάρτη 10 Σεπτεμβρίου μπορεί θυμίζει τις διαμαρτυρίες των Κίτρινων Γιλέκων του 2018,ωστόσο η επιλογή μιας καθημερινής ημέρας, η συμμετοχή των συνδικάτων και η υποστήριξη των αριστερών κομμάτων προσδίδουν σε αυτό το κοινωνικό κίνημα τον δικό του ξεχωριστό χαρακτήρα.
