Η Δύση βρίσκεται αντιμέτωπη με μία αβέβαιη και αρκετά ασταθή περίοδο, όπου προκλήσεις ολούθε δημιουργούν μία τεταμένη πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση, την οποία τα κράτη πρέπει να αντιμετωπίσουν πριν να είναι αργά.
Δεν είναι δύσκολο να συμπεράνει κανείς ότι τα προβλήματα που έχουν προκύψει σήμερα δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητα και χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα, «καλώντας» για λεπτούς χειρισμούς.
Η Δύση στο τότε και το τώρα
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η διαχείριση κινδύνων ήταν ζήτημα ζωής ή θανάτου για τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Για να τους βοηθήσουν, οι στρατιώτες της πρώτης γραμμής στην Ευρώπη και την Ασία είχαν την αποστολή να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο πόσο πρέπει να φοβάται η Δύση τους αντιπάλους της.
Οι αμερικανικές στρατιωτικές μονάδες στη Δυτική Γερμανία διατηρούσαν «πίνακες κανονικοποίησης» με σκοπό να εντοπίζουν την παραμικρή αύξηση των επιπέδων απειλής. Οι πίνακες αυτοί μπορούσαν να καταγράφουν το συνηθισμένο μέγεθος των σοβιετικών περιπολιών σε εκείνο τον τομέα ή την ημέρα της εβδομάδας κατά την οποία ο εχθρός δοκίμαζε τις τοπικές αεροπορικές άμυνες. Οποιαδήποτε αλλαγή στη ρουτίνα αναφερόταν. Οι στρατηγικοί του Ψυχρού Πολέμου υποστήριζαν ότι οι υπερδυνάμεις βρισκόταν σε «σκάλα κλιμάκωσης», κάθε σκαλοπάτι της οποίας αντιπροσώπευε ένα νέο επίπεδο βίας και κινδύνου. Κάθε φορά που η μία πλευρά ανέβαινε ένα σκαλοπάτι ή, αντίθετα, απέφευγε να ανέβει περαιτέρω, έστελνε ένα μήνυμα στον εχθρό. Μελετητές όπως ο Τόμας Σέλινγκ περιέγραψαν πώς οι δυνάμεις μπορούσαν να επιτρέψουν την κλιμάκωση μιας κρίσης έως ότου ο φόβος οδηγούσε τη μία ή και τις δύο να υποχωρήσουν, τονίζει δημοσίευμα του Economist.
Στην ερώτηση αν η Ρωσία αμφισβητεί την κυριαρχία του ΝΑΤΟ, ένας δυτικός διπλωμάτης απαντά: «Είναι ασαφές».
Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν τρομακτικός. Ωστόσο, η διαχείριση των κινδύνων σήμερα είναι αναμφισβήτητα πιο περίπλοκη. Τον Σεπτέμβριο, όταν ρωσικά drones εισέβαλαν στον εναέριο χώρο της Πολωνίας και της Ρουμανίας και ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Εσθονίας, η στρατιωτική αντίδραση του ΝΑΤΟ ήταν ενιαία. Πολεμικά αεροσκάφη από διάφορες χώρες συνεργάστηκαν για να καταρρίψουν τα drones και να διώξουν τους πιλότους των εισβολέων. Δυστυχώς, η πολιτική αντίδραση αποδείχθηκε πιο ακατάστατη. Στην Πολωνία, την Εσθονία και ορισμένες άλλες χώρες, οι ηγέτες κατηγορούν τη Ρωσία για σκόπιμες προκλήσεις, με σκοπό να δοκιμάσουν τόσο την ενότητα του ΝΑΤΟ όσο και τις ευρωπαϊκές αεροπορικές άμυνες. Αντίθετα, αν τα δημόσια σχόλια αποτελούν ένδειξη, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται πιο πρόθυμος να αποδεχτεί τους ισχυρισμούς της Ρωσίας ότι τα drones και τα αεροσκάφη της εισέβαλαν στον εναέριο χώρο του ΝΑΤΟ κατά λάθος.
Στην ερώτηση αν η Ρωσία αμφισβητεί την κυριαρχία του ΝΑΤΟ, ένας δυτικός διπλωμάτης απαντά: «Είναι ασαφές». Η κυβέρνησή του αποδίδει τις πρόσφατες παραβιάσεις των συνόρων σε ένα μείγμα ρωσικής απερισκεψίας και ανικανότητας του τύπου «δεν δίνουμε δεκάρα». Ένα πράγμα είναι σαφές, υποδηλώνει ο διπλωμάτης: η Ρωσία είναι ικανή να δίνει στη Δύση την εντύπωση ότι «η όρεξή της για κλιμάκωση είναι μεγαλύτερη από τη δική μας».
Οι κινήσεις κλιμάκωσης
Η ασαφής στάση της Ρωσίας δεν έχει εμποδίσει τις δυτικές κυβερνήσεις να ενισχύσουν την άμυνά τους. Ορισμένες αναθεωρούν τους κανόνες εμπλοκής για την αντιμετώπιση αεροπορικών εισβολών και συζητούν πώς να ανταποκριθούν σε πολύ πιο ασαφείς τακτικές «γκρίζας ζώνης». Αυτές περιλαμβάνουν κυβερνοεπιθέσεις και πράξεις σαμποτάζ, που κυμαίνονται από εμπρηστικές επιθέσεις σε συστήματα μεταφοράς, καταστήματα και αποθήκες, έως την κοπή υποβρύχιων καλωδίων από ρωσικά πλοία. Στις πρωτεύουσες της Δύσης, έμπειροι ανώτεροι αξιωματούχοι διδάσκουν στους νεότερους συναδέλφους τους ότι, όταν μια χώρα χρειάζεται να αποτρέψει έναν αντίπαλο, η διατύπωση αξιόπιστων απειλών μπορεί να είναι η πιο συνετή επιλογή. Με άλλα λόγια, η ιστορία του ψυχρού πολέμου διδάσκει ότι η κλιμάκωση δεν είναι πάντα ένδειξη ότι κάτι πάει στραβά.
Αλλά όταν η Ρωσία του Πούτιν συμπεριφέρεται σαν ένα κράτος-παρία, η Δύση δύσκολα μπορεί να ανταποκριθεί με αντίποινα.
Ο Σερ Λόρενς Φρίντμαν, ιστορικός του πολέμου στο King’s College του Λονδίνου, προειδοποιεί τις κυβερνήσεις να μην εκφοβίζονται υπερβολικά από τις απειλές, ακόμη και πυρηνικού τύπου, του Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και του στενού του κύκλου. Επειδή η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022 ήταν ένα απερίσκεπτο ρίσκο, οι δυτικές κυβερνήσεις τείνουν να υποθέτουν ότι ο Ρώσος ηγέτης έχει υψηλή ανοχή στον κίνδυνο, υποστηρίζει ο Σερ Λόρενς. Όμως, όταν ο Πούτιν επιτέθηκε στην Ουκρανία: «Δεν ήξερε ότι αναλάμβανε τόσο μεγάλο ρίσκο», σημειώνει. Ο Ρώσος ηγέτης δεν δείχνει κανένα σημάδι ότι επιθυμεί πόλεμο με το ΝΑΤΟ, θεωρεί ο καθηγητής.
Σε αυτή την εποχή υβριδικού πολέμου, ένα πρόβλημα είναι η εξεύρεση αξιόπιστων τρόπων αποτροπής των εχθρών χωρίς να υπάρξει ανταπόκριση στην περιφρόνηση της Ρωσίας για το διεθνές δίκαιο. Οι κλιμακώσεις του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Αμερικής και Σοβιετικής Ένωσης αντανακλούσαν ευρέως αποδεκτούς κώδικες πολέμου. Και οι δύο πλευρές συμφωνούσαν, για παράδειγμα, ότι οι ένοπλες επιθέσεις στην ηπειρωτική πατρίδα ενός αντιπάλου ήταν πολύ πιο προκλητικές από τις επιδρομές σε ένα απομακρυσμένο νησιωτικό έδαφος. Αλλά όταν η Ρωσία του Πούτιν συμπεριφέρεται σαν ένα κράτος-παρία, η Δύση δύσκολα μπορεί να ανταποκριθεί με αντίποινα: τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν πρόκειται να κάψουν εμπορικά κέντρα στη Μόσχα.
Ωστόσο, τονίζει ο Economist, η ασυμμετρία δεν χρειάζεται να είναι μονοπώλιο της Ρωσίας. Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ορισμένοι σύμμαχοι κατηγόρησαν τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν ότι υποχώρησε προληπτικά με τις πρώτες ενδείξεις πυρηνικής κλιμάκωσης από τη Ρωσία. Ένας πρώην αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπάιντεν επιμένει ότι ο «προϊστάμενός» του τιμώρησε και αποθάρρυνε τη Ρωσία με ασύμμετρες δράσεις κλιμάκωσης. Τον Οκτώβριο του 2022, οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ανέφεραν ότι υπήρχε «50-50» πιθανότητα η Ρωσία να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα αν οι δυνάμεις της υφίσταντο σημαντική ήττα στην Ουκρανία. Σε απάντηση, ο Μπάιντεν και οι βοηθοί του έδειξαν – αν και όχι ρητά – ότι αν η Ρωσία χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα, οι αμερικανικές συμβατικές δυνάμεις θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στον πόλεμο. Το 2024, όταν η Ρωσία χρησιμοποίησε στρατεύματα της Βόρειας Κορέας για να πολεμήσει την Ουκρανία, η Αμερική άφησε την Ουκρανία να εκτοξεύσει πυραύλους ATACMS μέσα στη Ρωσία, προσθέτει.
Η ανάληψη ρίσκων
Εν τω μεταξύ, η Κίνα δοκιμάζει τους αμερικανούς συμμάχους της στην Ασία, ιδίως την Ιαπωνία και τις Φιλιππίνες, με επιδείξεις στρατιωτικής δύναμης. Κάθε χρόνο, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός διοργανώνει μεγαλύτερες ασκήσεις για να εξασκηθεί στην περικύκλωση της Ταϊβάν. Οι ένοπλες δυνάμεις της Κίνας ενδιαφέρονται για τις δυτικές προσεγγίσεις στη διαχείριση της κλιμάκωσης, λέει ο Τονγκ Ζάο, εμπειρογνώμονας σε θέματα πυρηνικής στρατηγικής στο Carnegie Endowment for International Peace, ένα think tank με έδρα την Ουάσινγκτον. Στα κινέζικα, οι ηγέτες μιλούν για την «κυριαρχία του zhanzheng kongzhi» ή «έλεγχο του πολέμου».
Η Κίνα δεν είναι μόνο ισχυρότερη από τη Ρωσία, αλλά και πιο υπομονετική και πειθαρχημένη.
Ωστόσο, ο Ζάο προειδοποιεί ενάντια στους «υπερβολικούς» φόβους ότι η Κίνα θα χρησιμοποιήσει την ρωσική επιθετικότητα στην Ευρώπη ως κάλυψη για ευκαιριακές επιθέσεις στην Ασία. Αν η Κίνα κάνει κάποια κίνηση στην Ταϊβάν ή στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, θα το κάνει με δική της πρωτοβουλία, λέει, προσθέτοντας ότι η Κίνα δεν «επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις ενέργειες της Ρωσίας».
Η Κίνα δεν είναι μόνο ισχυρότερη από τη Ρωσία, αλλά και πιο υπομονετική και πειθαρχημένη, δηλώνει το δημοσίευμα. Ο Σέλινγκ κάποτε όρισε τη στρατηγική σε μια εποχή ακραίων καταστάσεων ως «την τέχνη του εξαναγκασμού, του εκφοβισμού και της αποτροπής». Αν και γράφτηκε πριν από δεκαετίες, τα λόγια του αποτυπώνουν τέλεια την προσέγγιση της σύγχρονης Κίνας στην οικονομική και εθνική ασφάλεια. Η διαχείριση του κινδύνου γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Η αποφυγή του κινδύνου δεν αποτελεί επιλογή.
