Ο σύγχρονος κόσμος εξυμνεί τον δυναμισμό, την ευγλωττία και την αποφασιστικότητα ως βασικά συστατικά της ηγεσίας. Κι όμως, υπάρχει ένας τύπος ανθρώπου που σπάνια τραβάει την προσοχή, μέχρι που γίνεται επικίνδυνος. Είναι ο ήρεμος, φαινομενικά πράος, σχεδόν άχρωμος ηγέτης. Αυτός που δεν φωνάζει, δεν προκαλεί, δεν εντυπωσιάζει. Κι όμως, όταν έρθει η στιγμή της κρίσης, είναι ήδη έτοιμος.
Θα μπορούσαμε να τον περιγράψουμε ως τον τύπο του ετοιμοπόλεμου ηγέτη, αυτόν που έχει την ικανότητα να προετοιμάζεται σιωπηλά, να συλλέγει δύναμη, να μελετά ανθρώπους και καταστάσεις χωρίς να κινεί υποψίες. Όταν εμφανίζεται, δεν το κάνει για να συζητήσει. Έρχεται με απόφαση. Και αυτή η απόφαση — επειδή είναι ώριμη κι όχι αυθόρμητη — έχει μεγαλύτερη ισχύ.
Advertisment
Η σιωπηλή συσσώρευση εξουσίας
Στην ψυχολογία της ηγεσίας, συνήθως εστιάζουμε στο χαρισματικό προφίλ, στο λόγο που εμπνέει, στο πάθος που συνεπαίρνει. Αλλά υπάρχει και μια άλλη μορφή εξουσίας: η εσωτερική ισχύς που συσσωρεύεται αθόρυβα. Αυτοί οι ηγέτες δεν διεκδικούν — παρατηρούν. Δεν επιβάλλονται — καταγράφουν. Και όταν κινηθούν, η κίνησή τους έχει ακρίβεια και σκοπό.
Συχνά, αυτός ο τύπος ανθρώπου περνά απαρατήρητος. Δεν θεωρείται απειλή. Αντιθέτως, είναι ευπρόσδεκτος, αφού δεν δημιουργεί συγκρούσεις, δεν ζητά εξουσία. Κι όμως, κάθε του κίνηση είναι στρατηγική.
Η εξουσία, όπως λέει και ο φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ, δεν χρειάζεται πάντα να εκφράζεται με επιβολή. Μπορεί να είναι διασκορπισμένη και γι’ αυτό πιο αποτελεσματική. Ο ετοιμοπόλεμος ηγέτης ενσαρκώνει αυτό το μοντέλο εξουσίας. Δεν διεκδικεί χώρο, αλλά σταδιακά τον αποκτά. Και όταν τον κατέχει, δεν χρειάζεται να υπενθυμίζει τη δύναμή του. Η ύπαρξή του αρκεί.
Advertisment
Ιστορικά παραδείγματα
Ο Στάλιν ήταν ένας τέτοιος ηγέτης. Σε αντίθεση με τον Λένιν, που φλεγόταν από επαναστατικό πάθος, ή τον Τρότσκι, που έκλεβε την παράσταση με τις ρητορικές του, ο Στάλιν ήταν ο σιωπηλός διοργανωτής. Έμεινε στο περιθώριο μέχρι που βρέθηκε στο κέντρο. Όταν ανέλαβε, δεν είχε καμία διάθεση για θεατρικότητα. Είχε, όμως, ένα πλάνο.
Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται σε μικρότερη κλίμακα σε εταιρείες, σε πολιτικές παρατάξεις, ακόμη και σε οικογενειακές δυναμικές. Ο ήρεμος που «δεν μιλάει πολύ» είναι συχνά αυτός που κρατά σημειώσεις. Και όταν μιλήσει, δεν ζητά — απαιτεί.
Ας πάρουμε και ένα διαφορετικό παράδειγμα. Ο Μαχάτμα Γκάντι. Παρόλο που η φιλοσοφία του ήταν φανερή και δημόσια, η τακτική του παρέμεινε σιωπηλή, σταθερή, αδιάπτωτη. Δεν στήριξε την εξουσία του στη ρητορική, αλλά στην αυτοσυγκράτηση. Και εκεί ακριβώς ήταν η δύναμή του. Ο έλεγχος του εαυτού του, η σιωπηρή πειθαρχία, το γεγονός ότι δεν θύμωνε πρώτος.
Ο ψυχολογικός μηχανισμός
Αυτό το σύνδρομο δεν αφορά μόνο τη συμπεριφορά προς τα έξω. Είναι μια εσωτερική διαδικασία. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν βαθιά αίσθηση του χρόνου. Δεν βιάζονται. Χτίζουν σχέσεις, εμπιστοσύνη και την κρίσιμη στιγμή, όλα τα κομμάτια έχουν ήδη πάρει θέση.
Η απουσία τους από τη σύγκρουση είναι τακτική. Μοιάζουν ουδέτεροι, ενώ είναι βαθιά προσανατολισμένοι σε ένα σκοπό. Δεν επιβάλλονται με δύναμη, αλλά με αναμονή και με σιωπηλή επιμονή.
Σε επίπεδο προσωπικότητας, αυτά τα άτομα συνδυάζουν υψηλό δείκτη αυτοπαρατήρησης με χαμηλή ανάγκη εξωτερικής επιβεβαίωσης. Δεν έχουν ανάγκη να αποδείξουν τίποτα γιατί ήδη γνωρίζουν πού βρίσκονται. Η εσωτερική βεβαιότητα τους καθιστά επικίνδυνους για τους επιπόλαιους και σταθερούς για τους αναζητητές στήριξης.
Κίνδυνος ή ευκαιρία;
Το ερώτημα είναι, όταν αυτός ο ηγέτης εμφανιστεί, ποια κατεύθυνση θα πάρει; Δεν είναι όλοι τύραννοι, αλλά ούτε είναι όλοι σωτήρες. Το κρίσιμο είναι ποια πρόθεση, ποιες αξίες και ποιες επιδιώξεις αποκαλύπτονται όταν τελικά μιλήσουν. Επειδή η εξουσία τους δεν χτίζεται με ενθουσιασμό, αλλά με μεθοδικότητα, μπορεί να είναι εξαιρετικά σταθερή και εξαιρετικά δύσκολο να αμφισβητηθεί.
Σε περιόδους κρίσης, τέτοιοι ηγέτες μοιάζουν ιδανικοί, γιατί δεν πτοούνται, δεν παρασύρονται, παίρνουν αποφάσεις με καθαρό μυαλό. Αλλά ακριβώς επειδή η δύναμή τους είναι εσωτερική, δεν ελέγχεται εύκολα από θεσμούς ή συλλογικά αντίβαρα. Όταν το όραμα γίνεται μονοπώλιο, η σιωπή μετατρέπεται σε απόλυτο έλεγχο.
Ο ετοιμοπόλεμος ηγέτης δεν κάνει φασαρία. Κινείται στα όρια της προσοχής μας. Δεν τον ακούμε μέχρι που όλα έχουν ήδη αλλάξει.
Η σιωπή του είναι προετοιμασία και ενώ εμείς ζούμε μέσα στο θόρυβο, εκείνος προτιμά να περιμένει και τελικά να καθορίσει το αποτέλεσμα.
