Μέχρι 20 φορές περισσότεροι είναι οι θάνατοι από τον κυκλώνα «Ντάνιελ» το πρώτο τρίμηνο μετά τις πλημμύρες τον Σεπτέμβρη του 2023, από όσους έχει καταγράψει η κυβέρνηση της Ν.Δ.
Τα στοιχεία του μοιραίου απολογισμού της τραγωδίας της Θεσσαλίας φέρνει στο φως για πρώτη φορά η «Εφ.Συν.», προδημοσιεύοντας κατ’ αποκλειστικότητα νέα έκθεση του ΚΕΠΥ (Κέντρο Ερευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας), με τίτλο «Πλημμύρες και δημόσια υγεία – Oι επιπτώσεις της κακοκαιρίας Daniel στην υγεία του πληθυσμού σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα» των Ηλία Κονδύλη, αναπληρωτή καθηγητή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας-Πολιτικής της Υγείας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ευδοξίας Βαλαβάνη, υποψήφιας διδάκτορος Δημόσιας Υγείας στο ΑΠΘ, Βασίλη Μπέλλου, επίκουρου καθηγητή στο Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος του ΔΠΘ, και Αλέξη Μπένου, ομότιμου καθηγητή Υγιεινής-Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στο ΑΠΘ. Η μελέτη της ερευνητικής ομάδας του ΚΕΠΥ έχει δημοσιευτεί και στη διεθνή επιστημονική επιθεώρηση Δημόσιας Υγείας, Journal of Public Health, τον Φεβρουάριο του 2025 (https://doi.org/10.1093/pubmed/fdaf015).
Κορυφή του παγόβουνου του φορτίου νοσηρότητας και θνησιμότητας που δέχτηκαν οι πληθυσμοί στις πληγείσες περιοχές, μετά την καταστροφική πλημμύρα του «Ντάνιελ», είναι οι οι επίσημες καταγραφές των υγειονομικών επιπτώσεων, που κάνουν λόγο για 17 άμεσους θανάτους και εξάρσεις λοιμώξεων από λεπτοσπείρωση, σαλμονέλλωση, κολοβακτηρίδιο και από τον ιό του Δυτικού Νείλου, κατά το πρώτο τετράμηνο μετά τις πλημμύρες, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα του ΚΕΠΥ.
Αναλυτικά, «ο κυκλώνας “Ντάνιελ” έπληξε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2023 την Ελλάδα οδηγώντας σε μεγάλης έκτασης πλημμύρες στους Νομούς Καρδίτσας, Μαγνησίας, Τρικάλων και Φθιώτιδας. Σύμφωνα με τις επίσημες καταγραφές και τα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία, η πλημμύρα προκάλεσε 17 άμεσους θανάτους τις πρώτες ημέρες της καταστροφής και σημαντικές εξάρσεις κρουσμάτων λεπτοσπείρωσης, σαλμονέλλωσης και λοιμώξεων από τον ιό του Δυτικού Νείλου κατά το πρώτο τετράμηνο μετά την καταστροφή. Δυστυχώς οι επίσημες καταγραφές των υγειονομικών επιπτώσεων του κυκλώνα “Ντάνιελ” αποτυπώνουν μόνο την κορυφή του παγόβουνου του φορτίου νοσηρότητας και θνησιμότητας που δέχτηκαν οι πληθυσμοί στις πληγείσες περιοχές μετά την καταστροφική πλημμύρα», καταγράφει η έκθεση.
Η μελέτη καταδεικνύει ότι «κατά το πρώτο τρίμηνο μετά την καταστροφική πλημμύρα, στους Νομούς Καρδίτσας, Μαγνησίας, Τρικάλων και Φθιώτιδας εκδηλώθηκαν 335 πλεονάζοντες θάνατοι, 335 δηλαδή περισσότεροι θάνατοι σε σχέση με τους αναμενόμενους θανάτους βάσει των ιστορικών δεδομένων θνησιμότητας στις εν λόγω περιοχές από τα έτη 2015-19».
Τα ευρήματα της έκθεσης του ΚΕΠΥ προκαλούν αποτροπιασμό, καθώς υποδηλώνουν ότι ο πραγματικός αριθμός θανάτων από τον κυκλώνα «Ντάνιελ» στους πληγέντες νομούς της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας είναι έως και 20 φορές υψηλότερος από τον επίσημο απολογισμό των θυμάτων, επιβεβαιώνοντας τους επιστημονικούς ισχυρισμούς ότι η αποτίμηση του μεγέθους και των επιπτώσεων των πλημμυρικών γεγονότων με τη χρήση των άμεσων απωλειών υποεκτιμά σημαντικά τις πραγματικές επιπτώσεις των πλημμυρών στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών.
Τα αποτελέσματα της μελέτης του ΚΕΠΥ επίσης υποδηλώνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της πλεονάζουσας θνησιμότητας (των περισσότερων από τους αναμενόμενους θανάτους) -281 από τους 335 πλεονάζοντες θανάτους- επήλθε μετά την πρώτη εβδομάδα της καταστροφικής πλημμύρας, επιβεβαιώνοντας προηγούμενες μελέτες σχετικά με τις σημαντικές μεσοπρόθεσμες και όχι απλά άμεσες αρνητικές επιπτώσεις των πλημμυρών στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών.
Οι επιπτώσεις της κακοκαιρίας «Ντάνιελ» στην ολική θνησιμότητα
Η ερευνητική ομάδα του ΚΕΠΥ υπολόγισε την πλεονάζουσα θνησιμότητα από όλες τις αιτίες θανάτου, κατά τη διάρκεια των τριών μηνών -5 Σεπτεμβρίου έως 3 Δεκεμβρίου 2023- μετά τα πλημμυρικά φαινόμενα στους νομούς της Ελλάδας οι οποίοι επλήγησαν από την κακοκαιρία -Καρδίτσας/Τρικάλων, Μαγνησίας και Φθιώτιδας, συγκρίνοντας τον αριθμό των εβδομαδιαίων θανάτων από όλες τις αιτίες με τον αναμενόμενο αριθμό θανάτων, βάσει ιστορικών δεδομένων θνησιμότητας από τα έτη 2015-2019.
Τα ευρήματα είναι συγκλονιστικά:
Κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας της κακοκαιρίας και των επακόλουθων πλημμυρικών φαινομένων:
● Παρατηρήθηκε αύξηση της ολικής θνησιμότητας πάνω από την αναμενόμενη, στη Μαγνησία κατά 39%, στην Καρδίτσα/Τρίκαλα κατά 40% και στη Φθιώτιδα κατά 57%.
● Καταγράφηκαν πλεονάζοντες θάνατοι, στη Μαγνησία 15, στην Καρδίτσα/Τρίκαλα 21 και στη Φθιώτιδα 18.
● Συνολικά, ο αριθμός των πλεοναζόντων θανάτων στους τρεις πληγέντες νομούς ανήλθε στους 54.
Κατά τη διάρκεια των τριών μηνών μετά τις πλημμύρες (5 Σεπτεμβρίου 2023 – 3 Δεκεμβρίου 2023):
● Καταγράφηκαν πλεονάζοντες θάνατοι στη Μαγνησία 78, στην Καρδίτσα/Τρίκαλα 155 και στη Φθιώτιδα 102.
● Συνολικά, ο αριθμός των πλεοναζόντων θανάτων στους τρεις πληγέντες νομούς ανήλθε τους 335.
● Δεν παρατηρήθηκε γενικευμένη αύξηση της θνησιμότητας σε νομούς που δεν επηρεάστηκαν από την κακοκαιρία.
Αιτίες της πλεονάζουσας θνησιμότητας
Μόνο μέρος της πλεονάζουσας ολικής θνησιμότητας που καταγράφηκε στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα, σύμφωνα με την επιστημονική ομάδα του ΚΕΠΥ, μπορεί να αποδοθεί στους δηλωθέντες άμεσους θανάτους της πλημμύρας ή τους δηλωθέντες θανάτους τους σχετιζόμενους με τις εξάρσεις λοιμωδών και υδατογενών/τροφιμογενών νοσημάτων που παρατηρήθηκαν στις πληγείσες περιοχές μετά την πλημμύρα. Κι ας μην είναι ακόμα διαθέσιμα τα στοιχεία σχετικά με τις αιτίες θανάτων για τη χρονική περίοδο 2023-24.
Από τι προκλήθηκαν οι υπόλοιποι θάνατοι;
Οι περισσότεροι -καταδεικνύει η έκθεση- προήλθαν, βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας, από καρδιαγγειακά ή/και αναπνευστικά νοσήματα, κύρια λόγω της γενικευμένης επιδείνωσης των κοινωνικοοικονομικών καθοριστών της υγείας στους πληγέντες πληθυσμούς ή/και της διατάραξης της πρόσβασής τους σε υπηρεσίες υγείας. Η δε κατανομή της πλεονάζουσας θνησιμότητας, εξηγεί η ομάδα του ΚΕΠΥ, βάσει πάλι της διεθνούς βιβλιογραφίας, δεν υπήρξε ομοιόμορφη στους πληγέντες πληθυσμούς: τα χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα στη Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα πλήρωσαν δυσανάλογο τίμημα στην υγεία τους μετά την πλημμύρα.
Ανεπαρκής αντιμετώπιση
Ο τρόπος αντιμετώπισης της καταστροφικής πλημμύρας από την κυβέρνηση της Ν.Δ. δεν ήταν επαρκής. Μετά την καταστροφικότερη πλημμύρα του αιώνα, η κυβέρνηση, αντί να θεωρήσει ότι ο πληθυσμός βρίσκεται σε κίνδυνο, προκειμένου να λάβει επείγοντα και συνεχή μέτρα, να τον παρακολουθεί, να τον ενισχύει και να τον στηρίζει, ώστε να ορθοποδήσει, τον άφησε στο έλεος.
«Οι “ανθρωπογενείς πλημμυρικές καταστροφές” κατά κανόνα αντιμετωπίζονται ως επείγουσες καταστάσεις, των οποίων μάλιστα η βαρύτητα αξιολογείται από το οικονομικό ύψος των ζημιών ή τον αριθμό των άμεσων θανάτων που αυτές προκαλούν. Αν δε κρίνει κανείς από τους ίδιους τους απολογισμούς δράσεων των επίσημων φορέων διαχείρισης αυτών των καταστροφών, όπως είναι η Πολιτική Προστασία ή/και ο ΕΟΔΥ, οι παρεμβάσεις τους έχουν κατά κανόνα βραχύ χρονικό εύρος ολίγων εβδομάδων και μονομερή σχεδόν επικέντρωση στη διαχείριση των άμεσων επιπτώσεων υγείας (διαχείριση τραυματιών, έλεγχος λοιμωδών ή υδατογενών/τροφιμογενών νοσημάτων) των καταστροφών», σημειώνει η ερευνητική ομάδα του ΚΕΠΥ.
«Η διεθνής εμπειρία αλλά και τα ευρήματα από την καταστροφή που επήλθε με τον κυκλώνα “Ντάνιελ” υποδεικνύουν ότι ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης δεν είναι επαρκής», επισημαίνει και εξηγεί ότι «οι πλημμύρες έχουν πολυεπίπεδες, άμεσες και μεσο-μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των πληγέντων πληθυσμών και ιδίως των οικονομικά ασθενέστερων και ευάλωτων ομάδων.
Απαιτούν μακρόπνοο σχεδιασμό, συνεχή επιδημιολογική επιτήρηση των πληγέντων κοινοτήτων, διαρκή παρακολούθηση της νοσηρότητας και θνησιμότητάς τους (από όλα τα νοσήματα και όχι μόνο από τα λοιμώδη), διαρκή επιτήρηση της πρόσβασής τους σε υπηρεσίες υγείας και ενδυνάμωση των τοπικών δημόσιων συστημάτων υγείας, καθώς και γενικευμένες παρεμβάσεις για την ταχεία και πλήρη κοινωνικοοικονομική ανάταξη και αποκατάστασή τους».
Πλημμύρες: παράγοντας όξυνσης των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων στην υγεία
Δομικό χαρακτηριστικό των ανθρωπογενών πλημμυρικών καταστροφών στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες αποτελεί η τριπλή ανισότητα -η μειωμένη δηλαδή ικανότητα των χαμηλών κοινωνικοοικονομικών ομάδων να προλάβουν, να απαντήσουν και να ανακάμψουν από πλημμυρικά γεγονότα, αναφέρει η ερευνητική ομάδα.
Ποια είναι τα τρία επίπεδα;
1. Τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα έχουν συχνότερη έκθεση στις πλημμύρες, δεδομένου ότι τείνουν να διαβιούν σε περιοχές ή κατοικίες υψηλής πλημμυρικής έκθεσης, λόγω του χαμηλότερου κόστους γης ή κατοικίας σε αυτές τις περιοχές υψηλού κινδύνου.
2. Τα χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα και ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (όπως οι μετανάστες, οι πρόσφυγες ή οι εθνοτικές μειονότητες) έχουν αυξημένη ευαλωτότητα έναντι των ανθρωπογενών καταστροφών, λόγω των δυσμενών συνθηκών διαβίωσής τους, με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις υγείας αυτών των καταστροφών να είναι πολλαπλάσιες σε αυτές τις ομάδες σε σχέση με τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα.
3. Οι οικονομικές επιπτώσεις των πλημμυρών στις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις είναι δυσανάλογα υψηλές, με αποτέλεσμα οι πληθυσμιακές αυτές ομάδες να έχουν χαμηλότερα ποσοστά επανεγκατάστασης στις κατεστραμμένες κατοικίες τους σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, με ό,τι δυσμενείς συνέπειες αυτό μπορεί να έχει στην ψυχική και σωματική τους υγεία.
Η κακοκαιρία «Ντάνιελ»;
Οι πλημμύρες του Σεπτέμβρη του 2023, κυρίως στη Θεσσαλία αλλά και στη Φθιώτιδα, ήταν το αποτέλεσμα της ραγδαίας καταιγίδας στο πλαίσιο του μεσογειακού κυκλώνα «Ντάνιελ», ο οποίος χτύπησε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, προκαλώντας σημαντικές υλικές καταστροφές αλλά και ανθρώπινες απώλειες (17 άμεσους θανάτους στην Ελλάδα, 7 στην Τουρκία, 4 στη Βουλγαρία και πάνω από 4.000 στη Λιβύη) σε πολλές χώρες της Μεσογείου.
Στην Ελλάδα η πλημμύρα η σχετιζόμενη με την κακοκαιρία «Ντάνιελ» εξελίχθηκε σε δύο φάσεις: α) αρχικά πλημμύρες ταχείας απόκρισης σε διάφορες περιοχές, με κύριο επίκεντρο την περιοχή της Μαγνησίας, β) εν συνεχεία πλημμύρα στον Θεσσαλικό κάμπο, έχοντας έναν μέσο χρόνο απόκρισης, με κύριο μηχανισμό την αστοχία των αναχωμάτων και την υπερχείλιση του Πηνειού ποταμού σε διάφορα σημεία.
Ντάνι Βέργου (efsyn.gr)
