Πριν από τριάντα περίπου χρόνια, ένας από τους σημαντικότερους κοινωνικούς επιστήμονες της εποχής μας, ο Kenneth J. Gergen, έγραψε ένα σημαντικό βιβλίο με τίτλο: “Ο κορεσμένος εαυτός” και στο οποίο αναλύει διεξοδικά το φαινόμενο του κατακερματισμού της ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου. Σε αυτήν την εξαιρετική σπουδή επάνω στην ανθρώπινη ταυτότητα και την έννοια του εαυτού μέσα από τους τρόπους που αναδιαμορφώθηκε στο μεταμοντερνισμό, ο συγγραφέας επεσήμανε τις συνέπειες μιας ξέφρενης και ανεξέλεγκτης πορείας που είχε τότε η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και των τρόπων με τους οποίους επηρέασε τον άνθρωπο και τον κόσμο.
Αυτές οι ραγδαίες για την εποχή εξελίξεις οδήγησαν στην εμφάνιση ενός νέου κόσμου και ταυτόχρονα στον εποικισμό ενός εαυτού που μοιάζει με μια μείξη εικόνων και βιωμάτων μέχρι του σημείου που οι άνθρωποι δυσκολεύονται να συνδέσουν και να βιώσουν. Εκείνην την εποχή έμοιαζε ότι ο εαυτός είχε πράγματι κορεστεί υπερβολικά, εντούτοις, όμως, στην εποχή μας έπειτα από τρεις δεκαετίες τα φαινόμενα αυτά έχουν ξεπεράσει κάθε προσδοκία και πρόβλεψη και είναι ακόμη πιο έντονες οι επιπτώσεις.
Advertisment
Ενός κορεσμού με επιπτώσεις που μας έχουν ξεπεράσει και έχουν εισάγει μια καθημερινή πολυφρένεια στον ρυθμό της ζωής πολλών ανθρώπων, οι οποίοι χρειάζονται όλο και περισσότερο χρόνο και περισσότερους εποικισμένους εαυτούς για να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις της ψηφιοποιημένης εαυτότητας και στις ανάγκες της έκφρασης, της επικοινωνίας, της εργασίας και των σχέσεων της, ισορροπώντας σε πολυάριθμες πλέον εκδοχές των ψηφιακών τους εαυτών και των ποικίλων προφίλ τους.
Τα κοινωνικά δίκτυα, η υπέρμετρη χρήση της τεχνολογίας, οι αλλαγές στην επικοινωνία, τη σύναψη ή διατήρηση σχέσεων και τη συσχέτιση παντός είδους, η ανάδυση του ψηφιακού εαυτού και η πρωτοκαθεδρία της διαδικτυακής ταυτότητας έναντι της πραγματικής, η επικράτηση της εικονοφαντασιακής πραγματικότητας έναντι του υπαρξιακού βιώματος των εμπειριών, η ανάδυση της τεχνητής νοημοσύνης είναι μονάχα μερικές πτυχές αυτού του πολύπλοκου φαινομένου και των ποικίλων μετασχηματισμών που φέρνουν μαζί τους.
Οι πολιτισμικές διεργασίες μας έχουν αλλάξει, η επικοινωνία και οι σχέσεις έχουν αλλάξει, οι αντιλήψεις μας, τα πιστεύω μας, οι στόχοι μας και γενικότερα όλα έχουν αλλάξει και ο εαυτός δεν είναι πλέον ένα αποτέλεσμα υποκειμενικών διεργασιών, αλλά μια συνέπεια της συλλογικής έκφρασης των πολιτισμικών μας εμπειριών, της επικοινωνίας και του διαλόγου. Για να το προχωρήσω και λίγο παραπέρα, θα έλεγα ότι επιπρόσθετα δομούνται ψηφιακά πλέον, τόσο ο κόσμος και ο εαυτός, αλλά ακόμη και η ίδια η πραγματικότητα, η οποία φαίνεται για πρώτη φορά ιστορικώς να ακολουθεί την ψηφιακή αναπαράσταση και την εικονική κατάσταση μιας δημιουργίας γεγονότων.
Advertisment
Το βλέπουμε άλλωστε όλοι μας, ότι ακόμη και οι ειδήσεις αναπαράγουν σαν γεγονότα τα ψηφιακά συμβάντα τα οποία έχουν πλέον λάβει τη θέση ενός ασύλληπτου πραγματικού. Το ίδιο συμβαίνει και με την προσωπικότητα, καθώς οι άνθρωποι πλέον υποχρεώνονται στην αναζήτηση μιας κοινωνικής και επαγγελματικής εικόνας και καριέρας, απώτερος στόχος των οποίων είναι πια η κοινωνική και ηθική αποδοχή. Σε αυτά τα πλαίσια οι άνθρωποι υποχρεούνται να επιδεικνύουν μια καλή εικόνα και έναν καλό χαρακτήρα κάτι που επίσης εγκυμονεί κινδύνους για τις ελευθερίες, τις δημοκρατίες, τις κοινωνίες και για τον γνήσιο χαρακτήρα των ανθρώπων.
Ωστόσο ο καλός χαρακτήρας σαν ένα διακριτικό της ταυτότητας, ως κάτι που προσιδιάζει εγγύτερα και πιο αληθινά στην ουσία του ανθρώπου, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, τις βαθιές τάσεις του, βρίσκεται σε κίνδυνο και καμία πράξη που παρεκκλίνει από το μέσο όρο δεν αναφέρεται σε προσωπικότητα, επειδή ακριβώς δεν υπάρχει προσωπικότητα για να περιγραφεί. Η υποκατάσταση της ύπαρξης σε κοινωνικό επίπεδο και η εικονική ύπαρξη σε έναν ψηφιακό κόσμο έχουν ανατρέψει τις παλιές ταυτότητες και το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις. Οι σχέσεις σε αυτήν την εποχή και δη έπειτα και από τη διετία των μέτρων αντιμετώπισης του κορωνοϊού μοιάζουν βαθύτατα προβληματικές.
Οι ουσιαστικές και εις βάθος σχέσεις είναι προς εξαφάνιση και τα άτομα και μαζί και ο κοινωνικός ιστός μοιάζουν να είναι κατακερματισμένα. Καθημερινά γίνεται ηλίου φαεινότερον ότι ο χαρακτήρας των εχόντων ψηφιακή υπογραφή ταυτοτήτων και των κοινωνικών προφίλ είναι απλώς μια κατασκευή και ένα ψεύτικο προϊόν με αποτέλεσμα ο εαυτός να χάνει την εγκυρότητά του απέναντι στους άλλους, οι οποίοι πλέον έχουν όλο και πιο έντονα τον ρόλο των ηθοποιών και του κοινού που αποδοκιμάζει ή επιδοκιμάζει μέσω των σχολίων και αντιδράσεων του. Ένα κοινό φαντασιακό περισσότερο από όσο πραγματικό, του οποίου η αποδοχή και επιβράβευση μοιάζει πιο σημαντική από ότι η σύναψη σχέσεων μαζί του ή το κοινό βίωμα εμπειριών στην καθημερινή συνδιαλλαγή.
Η ασυνέχεια των σχέσεων, η επιφανειακότητα, η προσποίηση στις συνδιαλλαγές και η ανάδυση ενός άκρατου ατομικισμού, οδηγούν την κοινωνική ζωή σε έκπτωση και σε τέτοιο βαθμό όπου κάποιες φορές όλοι είναι εναντίον όλων. Αρκεί να ρίξει κάποιος μια σύντομη ματιά σε αναρτήσεις στα κοινωνικά μέσα και στα σχόλια που συνήθως συνοδεύουν μια ανάρτηση η οποία ανάλογα και με το κοινωνικό προφίλ, κατάσταση ή βαρύτητα προ(σ)καλεί ποικίλες όσες αντιδράσεις, που πολλές φορές ξεδιπλώνουν μέχρι και έναν ακήρυχτο πόλεμο ιδεών, πεποιθήσεων, στάσεων, αντιστάσεων και επαναστάσεων μέσω μιας οθόνης και πολυάριθμων εικονοσυμβόλων.
Δικαστές και Ρομπέν των δασών ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια σε μια ατέρμονη βροχή αναρτήσεων προερχόμενοι από κάθε πλευρά, από κάθε προφίλ και θέση και που με ευκολία αναφέρονται επί παντός επιστητού, εκθέτοντας ολοένα και περισσότερα προβλήματα, θέσεις και αντιθέσεις, παραληρήματα, αλλά ακόμη λιγότερο ουσία και αλήθειες. Σε μια εποχή όπου η έκθεση γίνεται όλο και πιο έντονη, η αμηχανία, η ένταση και η συναίσθηση για ένα κοινό καλό απουσιάζουν, όπως άλλωστε απουσιάζουν η αληθινή μοναδικότητα της κάθε ατομικής ύπαρξης και η ουσιαστική κοινωνική ζωή.
Απογυμνωμένοι εαυτοί σε αναζήτηση μιας νέας σύνθεσης και συσχέτισης μέσα σε έναν καταιγισμό πληροφοριών, εικόνων και δεδομένων παντός είδους όπου επιχειρούν να υπάρξουν και να σχετισθούν ανεπιτυχώς με άλλα εικονικά προφίλ αντί για ανθρώπους με σάρκα και οστά. Ο ναρκισσισμός και ο ατομικισμός αναδύονται συνεχώς και η κοινωνική ζωή συρρικνώνεται και περιορίζεται όλο και πιο έντονα σε μια ψηφιακή διασύνδεση και ύπαρξη.
Οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται απλά αφορμές για κοινωνικές εικονικές παραστάσεις με μια θεατρική εμφάνιση και όπου τα όρια ανάμεσα στον αληθινό εαυτό και σε αυτόν που εμφανίζεται εξαφανίζονται. Τα άτομα πλέον δεν υπάρχουν ως μονάδες της πραγματικότητας, αλλά ως προϊόντα ψηφιακής κατασκευής και η διαδικτυακή επικοινωνία αποθεώνει την έκφραση με μια πολλά υποσχόμενη απεριόριστη ελευθερία, αλλά σε έναν κόσμο που δεν έχει το νόημα του βιώματος της ελευθερίας όπως άλλωστε και των ουσιαστικών σχέσεων με άλλους ανθρώπους και όπου οι ποικίλες κοινωνικές και πολιτικές λογοκρισίες κάνουν τη μεγαλοπρεπή εμφάνισή τους εκ νέου και πιο δυναμικά.
Ο κορεσμός των ποικίλων μέσων κλέβει την αληθινή ύπαρξη, την αληθινή ελευθερία έκφρασης της ύπαρξης και της συλλογικής ζωής ενόσω οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε δεν είναι επικυρωμένα στο διαδίκτυο τείνει να μην θεωρείται αληθινό πια. Κάτι που φαίνεται αληθινό και ουσιαστικό μπορεί απλώς να είναι μια μόδα, ένα trend, ή ένα πετυχημένο viral περιεχόμενο…Πού είναι, όμως, το αληθινό περιεχόμενο της ύπαρξης σε όλο αυτό το κατακερματισμένο τοπίο;
Σίγουρα δεν είναι μονάχα ενός του διαδικτύου και ευτυχώς η κατάσταση δεν είναι τόσο σκοτεινή πάντοτε καθώς πλέον ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ανάγκη για αληθινά βιώματα και αληθινές σχέσεις, ενόσω έχουν καταλάβει ότι δεν αρκεί ένας ψηφιακός εαυτός σε έναν τεχνητό κόσμο και πώς χρειάζεται ουσιαστική επάνοδος στο κοινωνικό πεδίο της πραγματικότητας. Ευτυχώς υπάρχουν πτυχές της τεχνολογικής διασύνδεσης που εξυπηρετούν ακόμη την ανθρώπινη κοινωνικότητα και τους κοινούς σκοπούς και ένα τέτοιο παράδειγμα μπορεί να ιδωθεί στην περίπτωση των συγκεντρώσεων που οργανώνονται μέσω διαδικτύου.
Πολλοί άνθρωποι ενώνονται για έναν κοινό σκοπό και κατεβαίνουν μαζικά στους δρόμους, άτομα που αναζητούν άλλα άτομα και που συνενώνονται σε ένα κοινωνικό σώμα, διεκδικώντας το δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη κοκ. Το είδαμε να συμβαίνει σε ποικίλες περιπτώσεις, καθώς πολλοί άνθρωποι πλέον κατανόησαν ότι ο εαυτός, η κοινωνία και ο κόσμος δεν μπορούν να βιωθούν, ούτε να κερδηθούν ψηφιακά μονάχα. Παρόλα αυτά όμως, σε γενικές γραμμές οι άνθρωποι αντικαθιστούν όσο περισσότερο γίνεται την πραγματικότητα μέσω του ψηφιακού κόσμου και είναι επίσης παράδοξο το ότι χρειάστηκαν πάλι ψηφιακά μέσα για να ενώνονται οι άνθρωποι.
Έστω και έτσι, τουλάχιστον μπορούμε να αποδεχθούμε ότι οι τεχνολογικές εφευρέσεις μπορούν ακόμη να τεθούν στην υπηρεσία της ζωής και να βοηθήσουν τους ανθρώπους, για παράδειγμα τα κινητά τηλέφωνα και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ενισχύουν την επικοινωνία και μπορούν να είναι χρήσιμα ως μέσα για τη βελτίωση των σχέσεων και της ζωής εν γένει. Εκεί όμως θα πρέπει να εξαντλείται και ο ρόλος τους, ως μέσα και όχι ως αυτοσκοποί, ως οχήματα για τις διαδρομές και τις εργασίες μας και όχι ως τελικοί προορισμοί.
Επειδή δεν είναι δυνατόν να προσπαθούμε να βιώσουμε το οτιδήποτε με μοναδικό απώτερο σκοπό να το αναπαράξουμε και να το δείξουμε στα κοινωνικά μέσα έτσι ώστε να έχουμε περισσότερο γόητρο, κύρος, φήμη ή ό,τι άλλο. Ακούγεται παράδοξο σωστά; Εντούτοις, όμως, είναι μια πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη και πόσοι μάλιστα δεν έχουν άραγε χάσει μέχρι και τη ζωή τους επιχειρώντας να κερδίσουν κάποια αναγνώριση, δημοσιότητα, κύρος ή έστω ένα νόημα στη ζωή τους και μια ψευδαίσθηση ενός εαυτού που βιώνει την τάδε συγκίνηση, ή καταφέρνει τη δείνα πρόκληση;
Μήπως η τεχνολογία αντί να μας υπηρετεί και να μας διευκολύνει έχει αρχίσει να μας ζημιώνει περισσότερο από όσο επιτρέπουμε στον εαυτό μας να παραδεχτεί; Ποιο είναι το τίμημα για μια υπερβολική εξάρτηση από τις καθημερινές μας ενασχολήσεις με τα κοινωνικά δίκτυα και τις ποικίλες όσες εφαρμογές που κλέβουν ουσιαστικό χρόνο και δυνατότητες που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν πολύ πιο ουσιαστικά προκειμένου να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας και να ζήσουμε αληθινά, ουσιαστικά και πιο αρμονικά;
Ερωτήματα σαν και αυτά αφορούν βέβαια τον καθένα σε προσωπική βάση καθώς δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες ανάγκες και απαιτήσεις, ωστόσο θεωρώ πώς είναι γόνιμο να δώσει ο καθένας μας μια σειρά απαντήσεις, κατά βάση στον εαυτό του ξεκινώντας με τις δικές του ερωτήσεις, έτσι ώστε να δει εάν τον αφορούν και εάν όλα λειτουργούν αρμονικά στη ζωή του. Εάν λειτουργούν όλα ρολόι τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, εάν όμως δεν είστε ευτυχείς με τη σχέση σας με την τεχνολογία και εάν η ζωή σας θα ήταν καλύτερη κάνοντας κάποιες αλλαγές ξεκινώντας με το να απαλλαγείτε από καθετί επιβαρυντικό, τότε ίσως και η ψηφιακή αποταύτιση να είναι ένα πρώτο μεγάλο βήμα.
Αποταύτιση από τον ψηφιακό εαυτό, σύνδεση με τον ουσιαστικό βαθύτερο εαυτό, βίωμα στην καθημερινότητα και απόκτηση εμπειριών σε έναν κόσμο όπου δεν νοιαζόμαστε για το πώς θα φαίνεται η ζωή στους άλλους, ούτε κατά πόσο μπορεί να αναγνωρισθεί και να επικροτηθεί από άλλους ψηφιακούς χρήστες μιας καλοστημένης διαδικτυακής παράστασης. Η ζωή είναι ένα ατομικό έργο, μια μοναδική κάθε φορά εμπειρία και δεν χρειάζεται παρά μονάχα τη δική σας επικύρωση, την πλήρη συμμετοχή της δικής σας μοναδικής ύπαρξης και αυτό δεν είναι ζήτημα των influencer, ούτε των εικονικών συγχαρητηρίων και επιβραβεύσεων. Η ζωή και ο εαυτός υπάρχουν πέραν των δικτύων και των επιδείξεων, πέραν των ψηφιακών μέσων έξω από φωτογραφίες και δημοσιεύσεις.
Η ζωή απλώς υπάρχει, το ίδιο και οι άνθρωποι και τα τεχνολογικά μέσα καλό θα είναι να εξυπηρετούν τη ζωή αντί να την αποστραγγίζουν. Καιρός για ταύτιση με την ύπαρξη έξω και πέρα από κάθε τεχνητό περιορισμό και χρήση μέσα από συνειδητό έλεγχο και διαχείριση των εργαλείων της τεχνολογίας, μιας τεχνολογίας που εάν χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να κάνει τη ζωή ακόμη πιο εύκολη για όλους. Ούτως ή άλλως ο κάθε εαυτός είναι τόσο πολύπλοκος όσο και η ίδια η ζωή, έχοντας ποικίλες πλευρές, χαρίσματα και επίπεδα ύπαρξης οπότε η ανακάλυψη και βίωση τους είναι ένα όμορφο παιχνίδισμα με τη ζωή και ένα έργο που χρειάζεται χρόνο.
Επομένως ας επιτρέψουμε στον κάθε εαυτό να εκδιπλωθεί και να ζήσει, δίχως τα τεχνητά όρια μιας ψηφιακής ταύτισης και ενός εγκλωβισμού σε έναν κορεσμό που δεν εξυπηρετεί τον εαυτό, αλλά μάλλον τον καταπνίγει. Εάν αυτό δεν σας συμβαίνει τότε είναι εντάξει, αλλά εάν έχετε νιώσει και εσείς κάπως έτσι ή αν αυτό το μήνυμα έχει νόημα και για εσάς, τότε ήρθε η ώρα να ταυτιστείτε και πάλι με τις αληθινές σας ανάγκες, με τον αληθινό σας εαυτό και να δείτε με ειλικρίνεια και διαύγεια πού έχετε κορεσθεί και από τι, έτσι ώστε να κάνετε τις όποιες αλλαγές χρειάζεστε προκειμένου να ζήσετε εκ νέου αρμονικά με τον εαυτό σας, μέσα από αυτόν έχοντας ποιοτικό χρόνο και ουσιαστικές εμπειρίες σε έναν κόσμο που προσφέρει πολλά περισσότερα από όσα μπορεί κανείς να φανταστεί.
