Φόρτωση Text-to-Speech…
Οι πολιτικοί ως συγγραφείς βιβλίων ανήκουν στην κατηγορία συγγραφέων «που δεν τα λένε όλα». Λένε λιγότερα από αυτά που γνωρίζουν και λιγότερα από αυτά που θα επιθυμούσαν να πουν. Και συνήθως τείνουν να ωραιοποιούν τον δικό τους ρόλο, ιδιαιτέρως αν επιθυμούν να επιστρέψουν στο κέντρο της σκηνής.
Αυτοβιογραφίες
Τα προηγούμενα όμως είναι η μισή αλήθεια. Το πέρασμα από τον ρόλο του πρωταγωνιστή στον ρόλο του «ερμηνευτή» μιας δράσης ή εποχής είναι εγχείρημα δύσκολο. Και χρήσιμο και για τον ηγέτη και για την κοινωνία. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η αυτοβιογραφία προϋποθέτει ενδοσκόπηση, μάθηση του ατόμου «να ακούει τον εαυτό του», σύνδεση των «σπασμένων κομματιών», επιθυμία να μοιραστεί την εμπειρία του.
Εχει δε, μέσω του αναστοχασμού, και «θεραπευτική διάσταση» (κοινός τόπος της βιβλιογραφίας), προπάντων εάν τα γεγονότα της περιόδου άσκησης της ηγεσίας είχαν ισχυρές τραυματικές όψεις. Θα προσέθετα δε ότι, ιδιαίτερα για έναν ηγέτη, όπως ο Αλέξης Τσίπρας, που δεν είχε δείξει μεγάλη έφεση στη γραφή, η ενδοσκόπηση, η οργάνωση του υλικού και το μοίρασμα της εμπειρίας του με γραπτό τρόπο είναι αυτά καθ’ εαυτά σημαντικά.
Σημαντική συμβολή – Εάν διαβαστεί με ευρύ πνεύμα, το βιβλίο αποτελεί συμβολή, ανεξαρτήτως ποιότητας, στον δημόσιο διάλογο και στο δημόσιο συμφέρον. Οπως θα ήταν σημαντική συμβολή ένα αντίστοιχο βιβλίο του Αντώνη Σαμαρά και του Γιώργου Παπανδρέου.
Η Ιθάκη, συνεπώς, είναι χρήσιμη γιατί επανατοποθετεί τα τραύματα του 2015, τα «ευρώ ή δραχμή», τις ματαιώσεις και τους μεγάλους φόβους εκείνης της εποχής στο πλαίσιο, το διαφορετικό πλαίσιο, της σημερινής συγκυρίας. Εάν διαβαστεί με ευρύ πνεύμα –χωρίς όμως ο αναγνώστης να παραβλέψει ούτε στιγμή τον στόχο του Τσίπρα να προσδιορίσει ο ίδιος τη θέση του στην ιστορική μνήμη, αλλά και να επιστρέψει στο κέντρο της σκηνής– τότε αποτελεί συμβολή, ανεξαρτήτως της ποιότητάς της (που δεν είναι αντικείμενο αυτών των γραμμών), στον δημόσιο διάλογο και στο δημόσιο συμφέρον. Οπως θα ήταν σημαντική συμβολή στο δημόσιο συμφέρον ένα αντίστοιχο βιβλίο του Αντώνη Σαμαρά και του Γιώργου Παπανδρέου.
Ως κείμενο πολιτικής περιήγησης στον κόσμο της κρίσης και στον κόσμο των μεγάλων τραυμάτων που αυτή άφησε πίσω της (και για την Αριστερά και για τη Δεξιά), το βιβλίο προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον. Ενδιαφέρον που έγινε μεγαλύτερο γιατί ο συγγραφέας επιδιώκει να επιστρέψει σύντομα σε μια αρένα που –ηττημένος– εγκατέλειψε.
Οι ηττημένοι –αλλά έμμεσοι μεγάλοι νικητές– του 2015, οι οπαδοί του «Ναι» του δημοψηφίσματος, έδωσαν τον τόνο στην υποδοχή του βιβλίου. Μπορεί η προώθηση του βιβλίου να ήταν επαγγελματική, δείχνοντας ότι κάτι αλλάζει σε σύγκριση με τον παραδοσιακό ερασιτεχνισμό του παλαιού τσιπρικού επιτελείου, μπορεί η ίδια η έκδοση να αποτέλεσε μεγάλο πολιτικό γεγονός, όμως στην αξιολόγηση της «Ιθάκης» οι αρνητικές γνώμες κυριάρχησαν. Το αποκαρδιωμένο από τις αθετημένες υποσχέσεις και βαθύτατα διαιρεμένο αριστερό στρατόπεδο του «Οχι», χωρίς πλέον τον ΣΥΡΙΖΑ ως κορμό, περιορίστηκε να ψελλίζει θετικά λόγια ή στη διατύπωση ευμενούς αποστασιοποίησης.
Συμπάθεια ως αντίδραση – Προς το παρόν, η χωρίς κριτήρια αποδόμηση της «Ιθάκης» δημιουργεί, ως αντανακλαστική αντίδραση, συμπάθεια για τον Τσίπρα στην ψυχή ανθρώπων που είχαν προ πολλού πάψει να τον συμπαθούν.
Ετσι, οι άλλοτε οπαδοί τού «Μένουμε Ευρώπη», οι οποίοι τον Ιούλιο 2015 είχαν ζήσει το δικό τους δράμα και τραύμα μπροστά στο ενδεχόμενο η χώρα να εκδιωχθεί ή να φύγει από τη Ζώνη του Ευρώ, επικράτησαν εύκολα. Αναμενόμενο. Ωστόσο, με την εξαίρεση λίγων μετριοπαθών, η πλειοψηφία τους έκανε επίδειξη (εννοώ τη λέξη) κακοπιστίας στην ανάγνωση. Η ειρωνεία και ο σαρκασμός για το συνολικό προϊόν κυριάρχησαν.
Ελάχιστες λέξεις για το πού βρίσκονταν η οικονομία και τα εισοδήματα τον Ιανουάριο του 2015, σχεδόν καμία λέξη για τις τρομερές ευθύνες της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ για τη χρεοκοπία, καμία λέξη για τον δημοσιονομικό λαϊκισμό τους, απολύτως καμία για τα Greek statistics, απολύτως καμία για τη ρύθμιση του χρέους. Και, φυσικά, καμία για τις γιγάντιες αστοχίες των προβλέψεων του ΔΝΤ και πολλών mainstream Ελλήνων οικονομολόγων τo 2010, όπως καμία λέξη για την τιμωρητική –ακριβέστερα: ντροπιαστική– στάση των θεσμών απέναντι στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (ελληνική κυβέρνηση ήταν!), στάση που με δραματικές εκκλήσεις είχαν αναδείξει, μεταξύ πολλών άλλων, ο Ντομινίκ Στρος-Καν και ο Γιούργκεν Χάμπερμας.
Ολο αυτό είναι pathetic. Και δείχνει ότι και από τη μεριά των αντι-ΣΥΡΙΖΑ ο αναστοχασμός θα είχε ίσως «θεραπευτική διάσταση». Διότι θα τους επέτρεπε να σκεφτούν πάνω στο δικό τους κατανοητό τραύμα (φόβος εξόδου από την Ε.Ε.) και έτσι να προσδιορίσουν πιο κριτικά και αποτελεσματικά και τη δική τους θέση και αυτή της χώρας εντός της Ευρώπης. Προς το παρόν, η χωρίς κριτήρια αποδόμηση του βιβλίου δημιουργεί, ως αντανακλαστική αντίδραση, συμπάθεια για τον Τσίπρα στην ψυχή ανθρώπων που είχαν προ πολλού πάψει να τον συμπαθούν. Ενδιαφέρον!
Επιρροή
Η υποδοχή της Ιθάκης έδειξε ότι η ιστορία του «Ναι» και του «Οχι» δεν τελείωσε το καλοκαίρι του 2015. Ούτε όμως με τις κάλπες του 2019 ή του 2023. Γι’ αυτό και ο Αλέξης Τσίπρας την επανέφερε στο προσκήνιο, επιλέγοντας μόνος του να μπει «στο λαγούμι των πιο σκοτεινών στιγμών του» (Μιχ. Τσιντσίνης).
Είναι πολύ νωρίς για να αποτιμηθεί τι θα μείνει από το βιβλίο στη συνείδηση των ανθρώπων και στην κοινή γνώμη. Ο μεγάλος θόρυβος σύντομα θα καταλαγιάσει. Ισως δε τα παλαιά πάθη που ξαναβγήκαν τόσο άτσαλα στην επιφάνεια να δίνουν μία από τις τελευταίες μάχες τους πριν από την εκτόνωση και «κάθαρση». Σε κάθε περίπτωση, δέκα χρόνια μετά, θα έπρεπε κάπου κάπως να ξανασυζητήσουμε για το 2015. Αυτή είναι η μεγαλύτερη συμβολή της «Iθάκης».
Το βιβλίο μάλλον δεν θα παίξει μεγάλο ρόλο στη δυναμική του νέου κόμματος Τσίπρα, εφόσον αυτό ιδρυθεί. Οσες και όσοι κάνουν σήμερα εκτιμήσεις για τη μελλοντική επιρροή του, ας μην ψάχνουν ούτε στο 2015, ούτε εντός της Ιθάκης, ούτε στα πενιχρά δεδομένα των δημοσκοπήσεων. Ας κοιτάξουν καλύτερα τα λάθη και τις ανεπάρκειες του Αλέξη Τσίπρα της περιόδου 2019-2023. Αυτά ακριβώς τα λάθη, και η αυτοκτονία στην αντιπολίτευση, δεν έχουν επαρκώς κατανοηθεί από τον συγγραφέα, όπως δείχνει το κεφάλαιο 9. Θα κοίταζα λίγο περισσότερο αυτό το κεφάλαιο για να κάνω προβλέψεις. Οχι τις δημοσκοπήσεις για κόμμα που δεν υπάρχει, ούτε το 2012 ή το 2015.
O κ. Γεράσιμος Μοσχονάς είναι μέλος της διοικούσας επιτροπής του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
