Όταν η τελειότητα είναι ιδανικό, η τελειομανία παρουσιάζεται ως αρετή. Όμως, όπως ένας φακός που εστιάζει υπερβολικά, έτσι κι αυτή μπορεί να τυφλώσει. Κάτω από το βάρος του “πρέπει να είναι τέλειο”, πολλοί χάνουν την ουσία – την πρόοδο, την ευρηματικότητα, τη χαρά της διαδικασίας. Η τελειομανία, πέρα από τις ψυχαναγκαστικές μορφές της, μπορεί να είναι φόβος μεταμφιεσμένος σε προσδοκία.
Η τελειομανία οδηγεί σε αναβλητικότητα και φόβο της αποτυχίας
Η παράδοξη ειρωνεία είναι πως όσοι αναζητούν την τελειότητα, συχνά αδυνατούν να ολοκληρώσουν κάτι. Η πράξη παγώνει κάτω από τον φόβο της κριτικής ή της αποτυχίας. Η τελειομανία, αντί να κινητοποιεί, παραλύει. Κάθε απόπειρα μένει μισή, γιατί ποτέ δεν είναι «αρκετά καλή» για να δημοσιοποιηθεί ή να δοκιμαστεί – το μη τέλειο έχει υψηλό ρίσκο.
Advertisment
Ο τελειομανής βλέπει την αποτυχία ως απόδειξη ανεπάρκειας. Έτσι γεννιέται η αναβλητικότητα. Όχι από τεμπελιά, αλλά από υπερανάλυση και το άγχος της έκθεσης. Μοιάζει με έναν αρχιτέκτονα που σχεδιάζει και ξανασχεδιάζει, χωρίς να τολμά ποτέ να χτίσει. Και όσο περισσότερο σχεδιάζει, τόσο μεγαλώνει η απόσταση από το έργο και μαζί της έρχεται η απογοήτευση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελειομανία δεν εκφράζεται πάντα με παθητικότητα. Μπορεί να κρύβεται πίσω από φαινομενικά φιλόδοξες, αλλά ατέρμονες επιδιώξεις. Να ξαναγραφτεί το κείμενο για έβδομη φορά, να ξανασχεδιαστεί το έργο «έως ότου αγγίξει το άριστο». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν μεταμφιεσμένο φόβο. Όχι για το λάθος, αλλά για την ατελή ταυτότητα που αποκαλύπτει το λάθος.
Οι τελειομανείς συχνά έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
Πίσω από την επιμονή στην τελειότητα δεν κρύβεται πάντα φιλοδοξία. Συχνά, βρίσκεται μια εύθραυστη αυτοεικόνα που εξαρτά την αξία της από το αποτέλεσμα. Για τον τελειομανή, η προσωπική αποδοχή δεν είναι ανεξάρτητη από την απόδοση.
Advertisment
Η ανάγκη να είναι κάτι άψογο για να γίνει αποδεκτό λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας απέναντι στην εσωτερική ανασφάλεια. Αν κάτι δεν είναι τέλειο, τότε δεν αξίζει – όχι μόνο ως έργο, αλλά και ως αντανάκλαση του ίδιου του εαυτού. Έτσι, η τελειομανία γίνεται ένας φαύλος κύκλος μεταξύ υψηλών προσδοκιών και διαρκούς απογοήτευσης.
Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις τελειομανίας που δεν πηγάζουν από ανασφάλεια αλλά από ψυχαναγκαστικά πρότυπα. Εκεί, η ανάγκη για τελειότητα λειτουργεί ως εσωτερικός νόμος. Κάτι είναι σωστό μόνο όταν πληροί όλα τα αυστηρά κριτήρια του ατόμου, ανεξαρτήτως της εξωτερικής αποδοχής. Η εσωτερική φωνή δεν ψιθυρίζει «δεν θα με αγαπήσουν», αλλά επιτάσσει «πρέπει να είναι σωστό, αλλιώς δεν έχει αξία». Αυτή η πιο άκαμπτη μορφή τελειομανίας έχει διαφορετική ψυχολογική ρίζα — λιγότερο κοινωνική, περισσότερο ιδιοσυγκρασιακή.
Το κυνήγι της τελειότητας μπορεί να οδηγήσει σε ψυχική εξουθένωση
Η επιμονή για συνεχή βελτίωση είναι άλλο πράγμα από την ψυχαναγκαστική ανάγκη για τελειότητα. Η δεύτερη φθείρει. Οδηγεί σε υπερκόπωση, άγχος, ακόμα και κατάθλιψη. Το μυαλό λειτουργεί σε υπερδιέγερση, το σώμα είναι σε διαρκή ετοιμότητα, και η ικανοποίηση –όταν υπάρχει– διαρκεί ελάχιστα.
Πολλές μορφές επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) έχουν στον πυρήνα τους την τελειομανία. Όταν κάθε λάθος μεγεθύνεται, όταν κάθε επιτυχία υποβαθμίζεται ως «αυτονόητη», τότε καμία προσπάθεια δεν είναι αρκετή. Και το τίμημα πληρώνεται αργά, αθόρυβα – στο νευρικό σύστημα, στη δημιουργικότητα, στη σχέση με τον εαυτό.
Η ψυχική εξάντληση συχνά περνά απαρατήρητη, γιατί καλύπτεται από επιτεύγματα. Ο τελειομανής μπορεί να φαίνεται εξαιρετικά παραγωγικός — μέχρι τη στιγμή που το σύστημα καταρρεύσει. Εκεί, το σώμα μιλά – αϋπνία, απώλεια συγκέντρωσης, συναισθηματική αποσύνδεση – ενώ η ταυτότητα φθείρεται στο κυνήγι μιας εικόνας που δεν επιτυγχάνεται ποτέ.
Η σημασία του να αγκαλιάζουμε την ατέλεια και να μαθαίνουμε από τα λάθη
Η ατέλεια δεν είναι ελάττωμα. Είναι ο χώρος μέσα στον οποίο αναπτύσσεται η εξέλιξη. Η καινοτομία, η έκφραση, η προσωπική πρόοδος δεν γεννιούνται στην τελειότητα, αλλά στις αποκλίσεις από αυτήν. Η ατέλεια δημιουργεί περιθώριο για αναπροσαρμογή, για ανατροφοδότηση, για ανακάλυψη.
Το να αγκαλιάσει κανείς την ατέλεια σημαίνει να επιτρέψει στον εαυτό του να μάθει. Το λάθος είναι και αποδεκτό και απαραίτητο. Όπως ένα προσχέδιο οδηγεί στο τελικό έργο, έτσι κι η κάθε ατελής απόπειρα αποτελεί μέρος της πορείας προς την αυθεντικότητα.
Η αποδοχή της ατέλειας αποτελεί σοφία. Είναι η επιλογή να προχωρά κανείς παρά το ρίσκο του λάθους. Είναι η επίγνωση ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται όχι όταν αποφεύγει τα σφάλματα, αλλά όταν τα ενσωματώνει στη διαδρομή του.
Πρακτικές συμβουλές για να ξεπεράσουμε την τελειομανία και να απολαμβάνουμε τη διαδικασία
- Θέσε ρεαλιστικά όρια. Αντί για το «τέλειο», στόχευσε στο «αρκετά καλό». Είναι πιο βιώσιμο και συχνά πιο λειτουργικό.
- Δούλεψε με χρονοδιάγραμμα, όχι με διάθεση. Η τελειομανία ευδοκιμεί όταν δεν υπάρχει σαφής λήξη. Ένα χρονοδιάγραμμα θέτει υγιή πίεση.
- Καλλιέργησε την ευαλωτότητα. Μίλησε για τις ανασφάλειες, μοιράσου την αμφιβολία. Η έκθεση μειώνει το βάρος της τελειότητας.
- Εστίασε στη διαδικασία. Αντί να αξιολογείται το αποτέλεσμα, παρατήρησε τι μαθαίνεται κατά τη διάρκεια. Η πρόοδος δεν είναι μόνο προορισμός.
- Υπενθύμιζε στον εαυτό σου: αξίζεις και χωρίς το τέλειο. Αυτή η φράση, επαναλαμβανόμενη, γίνεται εσωτερική πυξίδα.
- Δοκίμασε, αντί να σχεδιάζεις ασταμάτητα. Η πράξη –έστω ατελής– γεννά δεδομένα. Η θεωρία χωρίς εφαρμογή τρέφει τη στασιμότητα.
- Συγχώρησε το ατελές στις άλλες πλευρές της ζωής σου. Όταν μάθεις να δέχεσαι την ατέλεια στις σχέσεις, στην καθημερινότητα, στα μικρά λάθη, εκπαιδεύεις την ψυχή να μην τρομάζει μπροστά της.
Η τελειομανία περιορίζει, εξαντλεί και απομακρύνει από την αληθινή πρόοδο. Η ελευθερία βρίσκεται στο αληθινό και η επιτυχία προκύπτει από τη συνέπεια, την τόλμη και την αποδοχή της ανθρώπινης φύσης, με όλα της τα ελαττώματα.
Τελικά, το ατελές δεν είναι εχθρός της επιτυχίας. Είναι η αρχή της δημιουργίας της.
