Η ιστορία της ΕΕ έχει ακολουθήσει συνήθως ένα σενάριο: οι ειδικοί σε θέματα πολιτικής καταρτίζουν οραματικά σχέδια, οι δημοσιογράφοι αναφέρουν τα σχέδια, οι επιχειρήσεις συμμετέχουν εάν βλέπουν κέρδος και μια «χούφτα» πολιτικοί προωθούν την ιδέα στις Βρυξέλλες. Τελικά, οι πρωτεύουσες συμφωνούν και οι ηγέτες παρουσιάζουν το αποτέλεσμα στο κοινό – το οποίο συχνά δεν ενδιαφέρεται ή παραμένει στο σκοτάδι.
Από την Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα που ιδρύθηκε το 1951 έως το ενιαίο νόμισμα, αυτή η διαδικασία υπό την ηγεσία της ελίτ έχει διαμορφώσει την Ευρώπη, σημειώνουν με άρθρο τους στο Politico ο Joseph de Weck, ανώτερος συνεργάτης του Institut Montaigne, και η Minna Ålander, συνεργάτης στο βρετανικό Chatham House.
Ωστόσο, όπως εξηγούν, αυτή η εξάρτηση από την κατερχόμενη δυναμική επιβραδύνει πλέον την πρόοδο της ΕΕ. Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, τα εθνικιστικά κόμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη συχνά συσπειρώνονται ενάντια στις «αντιδημοκρατικές Βρυξέλλες». Φοβούμενοι την αντίδραση, οι πολιτικοί του «mainstream» αποφεύγουν να προωθήσουν την «περισσότερη Ευρώπη».
Και στο παρελθόν, οι ψηφοφόροι είχαν πράγματι απορρίψει εντελώς την βαθύτερη ολοκλήρωση, όπως στα δημοψηφίσματα του 2005 στη Γαλλία και την Ολλάνδία που έθεσαν τέλος στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Σήμερα όμως, ενώ οι ελίτ διστάζουν, είναι οι ψηφοφόροι που απαιτούν περισσότερη Ευρώπη – τουλάχιστον όσον αφορά την άμυνα.
Τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις – Η ελληνική εξαίρεση
Οι δημοσκοπήσεις είναι συνεπείς: η συντριπτική πλειοψηφία των Ευρωπαίων τάσσεται υπέρ μιας αμυντικής ένωσης. Από το 2011, η υποστήριξη για την κοινή άμυνα έχει αυξηθεί κατακόρυφα στη Σουηδία και την Ιρλανδία (+27 μονάδες), τη Φινλανδία (+24 μονάδες) και τη Δανία (+17 μονάδες). Το 2022, το 67% των Δανών ψήφισε ακόμη και υπέρ της κατάργησης της μακροχρόνιας εξαίρεσης της χώρας τους από την άμυνα της ΕΕ – ενός από τους ακρογωνιαίους λίθους του δανικού ευρωσκεπτικισμού.
Στην Ελλάδα, ωστόσο, ο πληθωρισμός, η αύξηση τιμών και το κόστος διαβίωσης – και όχι η άμυνα – είναι εκείνα που αποτελούν προτεραιότητα για τους πολίτες, οι οποίοι θεωρούν πως οφείλει να τα αντιμετωπίσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με το τελευταίο ευρωβαρόμετρο.
Εν ολίγοις, στη λίστα προτεραιοτήτων των Ελλήνων πολιτών βρίσκεται ψηλά η υποστήριξη της οικονομίας και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η μεγαλύτερη ενίσχυση της δημόσιας υγείας και η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
H αμυντική θωράκιση της ΕΕ (Re-Arm Europe) και ο πακτωλός χρημάτων για την ευρωπαϊκή άμυνα, εξαιτίας της αλλαγής του παγκόσμιου γεωπολιτικού σκηνικού, της αλλοπρόσαλλης πολιτικής Τραμπ και του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία, φαίνεται να απασχολεί τους πολίτες, όχι όμως περισσότερο από το κόστος ζωής.
Θέλουν ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια
Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η κοινή γνώμη αλλάζει, υποστηρίζουν οι δύο αναλυτές στο Politico, επικαλούμενοι έρευνα του Ευρωβαρόμετρου από την άνοιξη, το 81% των Ευρωπαίων υποστηρίζει μια κοινή αμυντική και ασφαλιστική πολιτική, με μόνο το 15% να αντιτίθεται.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η πολιτική άμυνας και ασφάλειας είναι ένας από τους λίγους τομείς όπου το Ευρωβαρόμετρο κατέγραψε συνεχή υποστήριξη για περαιτέρω ενοποίηση: σε δύο δεκαετίες, το ποσοστό αυτό δεν έχει πέσει ποτέ κάτω από το 71%, όπως σημειώνουν.
Επιπλέον, μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από το Le Grand Continent σε εννέα ευρωπαϊκές χώρες διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων πιστεύει πως η ΕΕ θα πρέπει να είναι σε θέση να οργανώσει μια άμυνα ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ. Στη Γερμανία, το 69% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν έναν ευρωπαϊκό στρατό από την εθνική άμυνα (13%) και το ΝΑΤΟ (12%). Ακόμη και στην Πολωνία, η οποία είναι συχνά επιφυλακτική όσον αφορά την άμυνα της ΕΕ, περισσότεροι ερωτηθέντες προτίμησαν μια ευρωπαϊκή λύση (37%) έναντι του ΝΑΤΟ (29%) ή μιας εθνικής (24%).
Διχασμένη η Ευρώπη για τις προτεραιότητες του προϋπολογισμού
Στο Ευρωβαρόμετρο του Μαΐου, πάντως, οι πολίτες ερωτούνται σχετικά με τις προτεραιότητες του προϋπολογισμού της ΕΕ και πού θα επιθυμούσαν να δαπανηθεί, με τις απαντήσεις που δίνουν να αποκαλύπτουν μία Ευρώπη διχασμένη…
Οι Ευρωπαίοι θα επιθυμούσαν να δαπανηθεί ο προϋπολογισμός της ΕΕ για την άμυνα και την ασφάλεια σε ποσοστό 43%. Την απασχόληση, τις κοινωνικές υποθέσεις και τη δημόσια υγεία, όμως, προτιμούν σε ποσοστό 42%, ενώ στην εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη νεολαία και τον πολιτισμό απαντά το 34%.
Σύμφωνα με τους Ευρωπαίους, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει μεσοπρόθεσμα μέτρα στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας (39%), ακολουθούμενες από την οικονομία (29%), τη μετανάστευση (24%), το κλίμα και το περιβάλλον (24%).
Ταυτόχρονα, το 44% των Ευρωπαίων πολιτών πιστεύει ότι η διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας θα έχει το μεγαλύτερο θετικό αντίκτυπο στη ζωή τους βραχυπρόθεσμα, ακολουθούμενη, αφενός, από τη διασφάλιση του ενωσιακού εφοδιασμού στους τομείς των τροφίμων, της υγείας και της βιομηχανίας (27%) και, αφετέρου, από τη δημιουργία περισσότερων ευκαιριών απασχόλησης (ποσοστό 26%).
Από την άλλη πλευρά, δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων δείχνει ότι πολλοί Ευρωπαίοι αμφιβάλλουν και για την ικανότητα της ΕΕ να δράσει με την απαιτούμενη ταχύτητα. Ενώ υποστηρίζουν, δηλαδή, την αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, τα ανεξάρτητα μέσα αποτροπής και την υπεράσπιση της Ουκρανίας – ακόμη και χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ – αμφισβητούν την ικανότητα των ηγετών τους να ανταποκριθούν.
Οι Ευρωπαίοι επιθυμούν μια ισχυρότερη και πιο δυναμική ΕΕ
Παράλληλα, σχεδόν επτά τους δέκα ερωτηθέντες (69%) συμφωνεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας χώρος σταθερότητας σ’ έναν ταραγμένο κόσμο. Σχεδόν εννέα στους δέκα Ευρωπαίους (88%) συμφωνούν ότι θα πρέπει να υπάρξει περισσότερη συνεργασία βάσει κανόνων μεταξύ χωρών και περιφερειών του κόσμου.
Περισσότεροι από τέσσερις στους πέντε πολίτες της ΕΕ (86%) συμφωνούν ότι η αύξηση των τελωνειακών δασμών είναι επιζήμια για την παγκόσμια οικονομία. Ωστόσο, εάν άλλες χώρες αυξήσουν τους δασμούς τους στις εισαγωγές από την ΕΕ, το 80% όσων απάντησαν συμφωνούν πως η ΕΕ θα πρέπει να επιβάλει τελωνειακούς δασμούς ως απάντηση, για την υπεράσπιση των συμφερόντων της.
Η αλήθεια είναι πάντως, όσον αφορά στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, πως οι περισσότεροι κεντρώοι πολιτικοί εξακολουθούν να καθοδηγούνται από το φόβο της ακροδεξιάς. Δεν φαίνεται να έχουν κατανοήσει πλήρως ότι το παιχνίδι έχει αλλάξει – για όλους. Ο ιμπεριαλισμός του Πούτιν και του Τραμπ έχει αποκαλύψει ότι οι λαϊκιστικές διακηρύξεις για την εθνική κυριαρχία και την άμυνα είναι μια φαντασίωση.
Καταλύτης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης η άμυνα;
Τι χρειάζεται, λοιπόν; Τώρα είναι απαραίτητη μια ισχυρή πολιτική ηγεσία, υπογραμμίζουν οι δύο αναλυτές στο Politico. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο επειδή απουσιάζει η πίεση από τη βιομηχανία, που αποτελεί έναν άλλο παραδοσιακό μοχλό ολοκλήρωσης. Στις προηγούμενες προσπάθειες της ΕΕ, οι επιχειρήσεις ήταν συχνά αυτές που πίεζαν περισσότερο για την ολοκλήρωση, με στόχο μια μεγαλύτερη αγορά και λιγότερα εμπόδια. Όμως, η άμυνα είναι διαφορετική. Σε αυτό τον τομέα κυριαρχούν οι εθνικοί «πρωταθλητές», και μια ενιαία ευρωπαϊκή αγορά άμυνας θα τους εξέθετε στον ανταγωνισμό.
Για τους ψηφοφόρους, ωστόσο, η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και οι συντάξεις έχουν μεγαλύτερη σημασία από την προστασία των εθνικών αμυντικών βιομηχανιών με δημόσια δαπάνη. Για να κερδίσει ο επανεξοπλισμός μία διαρκή υποστήριξη, πρέπει να είναι οικονομικά αποδοτικός και να αποφέρει πραγματικά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου, οι πολιτικοί πρέπει να επιβάλουν την «ευρωπαϊκοποίηση» στη βιομηχανία, δημιουργώντας αποδοτικότητα που εξυπηρετεί τα κράτη μέλη και όχι τα εδραιωμένα συμφέροντα.
Ποιος θα φανταζόταν ότι η άμυνα – η οποία βρίσκεται στον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας – θα μπορούσε να αποτελέσει τον καταλύτη της ολοκλήρωσης για μια αλλαγή από τη βάση προς την κορυφή; Ωστόσο, με ποσοστό θετικής αποδοχής 74%, η δημόσια υποστήριξη προς την ΕΕ βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα αυτή τη στιγμή, κάτι που, για την ώρα, οι πολιτικοί δεν φαίνεται να εκμεταλλεύονται…
