(Όταν η αφήγηση της απόλυτης δυνατότητας μάς στερεί την άδεια να πενθήσουμε αυτό που δεν θα συμβεί ποτέ)
Το δόγμα της απεριόριστης δυνατότητας
Η φράση «τα πάντα είναι δυνατά» επαναλαμβάνεται παντού σαν mantra – από εμπνευστικές ομιλίες μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα που γεμίζουν με παραδείγματα ανθρώπων που «τα κατάφεραν». Στον επαγγελματικό στίβο ή στην προσωπική ανασυγκρότηση μετά από κρίσεις, η εσωτερική ζωή του ανθρώπου εκτίθεται σε μια αθόρυβη αλλά βαθιά πίεση. Η κουλτούρα της αυτοβελτίωσης, της ακατάπαυστης αισιοδοξίας και της θετικής σκέψης διαμορφώνει ένα νοητικό τοπίο στο οποίο κάθε μορφή αδυναμίας, αμφιβολίας ή πένθους εκλαμβάνεται ως αποτυχία.
Advertisment
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ελπίδα χάνει την ήπια δύναμη της και μετατρέπεται σε απαίτηση. Η ζωή δεν επιτρέπεται να κουράσει, να ματαιώσει ή να μείνει στάσιμη. Αν κάτι δεν εξελίσσεται, τότε κάποιος «δεν προσπαθεί αρκετά». Αν δεν υλοποιείται το όνειρο, τότε το όραμα δεν ήταν σωστά εστιασμένο. Ολόκληρες ψυχολογικές και πνευματικές παραδόσεις αποψιλώνονται από τη σιωπή, την ταπείνωση και την αναμονή και αναδιατυπώνονται ως στρατηγικές κατάκτησης.
Το σύνθημα της απεριόριστης δυνατότητας, αν και ξεκίνησε ως εργαλείο έμπνευσης, έχει μετατραπεί σε εργαλείο άρνησης. Στη θέση της αποδοχής εγκαθίσταται ο έλεγχος και στη θέση της σιωπής μια ασταμάτητη αφήγηση επίτευξης. Το μοτίβο αυτό ενισχύεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου η εικόνα της επιτυχίας γίνεται αδιαπραγμάτευτη προσδοκία.
Πολλοί άνθρωποι ξυπνούν με την αίσθηση ότι οφείλουν να αλλάξουν τον εαυτό τους, να θέσουν στόχους, να εστιάσουν στο “σκοπό”. Ακόμα και οι στιγμές κόπωσης της καθημερινότητας ή οι στιγμές ανίας εκλαμβάνονται ως έλλειψη. Δεν υπάρχει χώρος για την επιθυμία να μείνει κάτι όπως είναι. Η παραμονή στο οικείο, η αποδοχή της ρουτίνας ή η ήσυχη παρατήρηση δεν προβάλλονται ως μορφές νοήματος.
Advertisment
Η απουσία χώρου για απώλεια
Η βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να πενθήσει, να αποδεχθεί, να παραδώσει, θεωρείται άβολη. Δεν ταιριάζει με τη λαμπερή αφήγηση της ατελείωτης δυνατότητας. Όμως η απώλεια υπάρχει. Σχέσεις που δεν άντεξαν, όνειρα που δεν εκπληρώθηκαν, σώματα που άλλαξαν, χρόνοι που δεν επαναλαμβάνονται. Και κάθε φορά που η απώλεια παρακάμπτεται, η ψυχή μένει άστεγη.
Η ελπίδα που αγνοεί την απώλεια γίνεται αμυντικός μηχανισμός. Υπάρχουν πράγματα που δεν θα γίνουν, στόχοι που δεν ταιριάζουν με τη ζωή μας, επιθυμίες που φεύγουν. Η ωριμότητα περιλαμβάνει τη γνώση ότι το ανθρώπινο ον δεν είναι απεριόριστο. Έχει όρια, ανάγκες και στιγμές που η παραδοχή έχει περισσότερη δύναμη από την επίτευξη.
Η ψυχολογική αναισθησία δεν εκφράζεται μόνο μέσα από την άρνηση του πόνου, αλλά και μέσα από την υπερβολική αισιοδοξία. Όταν όλα είναι δυνατά, τίποτα δεν φαίνεται πραγματικά πολύτιμο και ο άνθρωπος μένει να παλεύει με ένα φάντασμα τελειότητας που τον απομακρύνει από την παρούσα στιγμή.
Η θλίψη, όταν βιώνεται χωρίς απόρριψη, λειτουργεί σαν γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Δημιουργεί ένα πεδίο στο οποίο η εμπειρία δεν ακυρώνεται αλλά αφομοιώνεται κι ο ψυχικός πόνος αποτελεί διαδικασία νοηματοδότησης.
Όταν κάποιος χάνει μια σημαντική ευκαιρία, όταν κάτι που περίμενε με όλη του την ψυχή παύει να υπάρχει, χρειάζεται χρόνος για να προσαρμοστεί στη νέα εσωτερική πραγματικότητα. Η προτροπή «κοίτα μπροστά» είναι πιεστική και άτοπη στον άνθρωπο που πενθεί γιατί χωρίς εσωτερικό πένθος δεν υπάρχει ουσιαστική ανανέωση.
Το ψυχολογικό κόστος της διαρκούς προσπάθειας
Όταν κάθε συγκίνηση μεταφράζεται σε εμπόδιο, κάθε στασιμότητα σε αστοχία και κάθε σιωπή σε έλλειψη κινήτρου, η ζωή αποκτά έναν τόνο βίαιης απαιτητικότητας. Η αφήγηση του «πρέπει να προσπαθείς πάντα» φέρει το βάρος της κρυφής ενοχής πως αν η ζωή σου δεν αλλάζει, δεν το θέλεις αρκετά.
Πολλοί άνθρωποι εσωτερικεύουν αυτή τη στάση. Νιώθουν ενοχή που θλίβονται, που δεν νιώθουν έμπνευση, που δεν «δίνουν το 100%». Όμως η ανθρώπινη ψυχή δεν λειτουργεί με μετρήσεις και ποσοστά. Η μεταμόρφωση, όταν είναι αυθεντική, προκύπτει μέσα από την ακρόαση, την παύση και την παραδοχή.
Η υπερεκτίμηση της ανθεκτικότητας αποκλείει τον χώρο της ευαλωτότητας. Όμως μέσα στην αδυναμία γεννιέται το πραγματικό σθένος. Στο κενό ανάμεσα στο παλιό και το νέο βρίσκεται μια πύλη προς την αποδοχή, τη συμφιλίωση και την επανατοποθέτηση.
Η ενσυνείδητη στάση ζωής πέρα από το εσωτερικό κίνητρο, προϋποθέτει και την ικανότητα παρατήρησης. Να παρατηρήσει κανείς τη στιγμή που η επιμονή έχει μετατραπεί σε άρνηση και να επιτρέψει στον εαυτό του να ξεκουραστεί. Να αναγνωρίσει ότι το βάρος του “τα πάντα είναι δυνατά”, θολώνει την κρίση για το τι έχει σημασία, για το τι ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της στιγμής.
Η αληθινή ενδυνάμωση ξεκινά από την αποδοχή
Η εσωτερική δύναμη χτίζεται μέσα από ρίζωμα. Από την αναγνώριση του σημείου όπου βρισκόμαστε. Η παραδοχή ότι κάτι τελείωσε, ότι μια διαδρομή πήρε άλλη τροπή από αυτήν που είχε ονειρευτεί κανείς, αποτελεί πράξη αξιοπρέπειας. Η ωριμότητα προσκαλεί τον άνθρωπο να αγαπήσει τον εαυτό του και τη ζωή του, επειδή υπήρξε και πορεύτηκε με τα μέσα που διέθετε.
Η πραγματική ψυχική ευελιξία εκδηλώνεται μέσα από την ικανότητα να συναντά κανείς το παρόν με ανοιχτή ματιά. Η θλίψη, η αβεβαιότητα, η απογοήτευση λειτουργούν ως μαθήματα εσωτερικής εγγύτητας. Δείχνουν με ακρίβεια πού υπάρχει πόνος και τι αξίζει να φροντιστεί.
Η ενσυνείδητη ζωή περιλαμβάνει και τη μη δυνατότητα. Όταν ο άνθρωπος καταφέρει να πει «αυτό συνέβη διαφορετικά από ό,τι περίμενα» και να μείνει σε επαφή με την αξία του, τότε αγγίζει κάτι από την αληθινή ελευθερία.
Η ωρίμανση δεν απαιτεί την ακύρωση του πόνου, αλλά την παρουσία μέσα σε αυτόν. Η γνώση ότι κάτι άλλαξε και ότι η ζωή συνεχίζεται, αποτελεί ουσιαστική απόδειξη της ανθεκτικότητας. Το να είμαστε άνθρωποι σημαίνει να προχωράμε μέσα στην ασάφεια, να αγκαλιάζουμε την αβεβαιότητα και να αγαπάμε όπως μπορούμε, με ευγνωμοσύνη για όσα αντέχουν.
Όπως γράφει η Susan David: «Η ικανότητα να επιτρέπουμε στα δύσκολα συναισθήματα να υπάρχουν, αντί να τα απωθούμε, είναι η βάση κάθε ουσιαστικής αλλαγής».
Και ο David Whyte συμπληρώνει: «Η ωριμότητα είναι η ικανότητα να κρατάμε δύο αλήθειες: τη θλίψη για αυτό που χάθηκε και την ευγνωμοσύνη για αυτό που υπάρχει». Αυτή είναι κι η πιο γενναία μορφή δύναμης.
Πηγές
- Susan David, Emotional Agility: Get Unstuck, Embrace Change, and Thrive in Work and Life, Avery, 2016.
- David Whyte, Consolations: The Solace, Nourishment and Underlying Meaning of Everyday Words, Many Rivers Press, 2015.
- Barbara Ehrenreich, Bright-Sided: How Positive Thinking Is Undermining America, Metropolitan Books, 2009.
- Brené Brown, The Gifts of Imperfection, Hazelden Publishing, 2010.
- Viktor E. Frankl, Man’s Search for Meaning, Beacon Press, 1946.
- Gabor Maté, The Myth of Normal: Trauma, Illness, and Healing in a Toxic Culture, Avery, 2022.
- Carl Rogers, On Becoming a Person, Houghton Mifflin, 1961.
- Mark Manson, The Subtle Art of Not Giving a Fck*, HarperOne, 2016.
- Φωτεινή Τσαλίκογλου, Η Μελαγχολία του ΟΧΙ, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017.
