Τα ζώα κατά τη βόσκηση ασκούν πίεση στα βοσκόμενα οικοσυστήματα, όπως λιβάδια, λειμώνες, βοσκόμενα δάση, διαμέσου της κατανάλωσης και του ποδοπατήματος των φυτών, της πεπτικής διαδικασίας και της μετακίνησής τους στις διάφορες θέσεις του βοσκόμενου τοπίου. Ο διαχωρισμός αυτής της συνολικής επίδρασης σε επί μέρους παράγοντες, αυξάνει την κατανόηση των επιπτώσεων βόσκησης και καθιστά εμπεριστατωμένες τις διαχειριστικές αποφάσεις βόσκησης.
Ένα ζώο κατά τη βόσκηση επιλέγει συγκεκριμένα φυτά ή τμήματα αυτών και καταναλώνει μια συγκεκριμένη ποσότητα βοσκήσιμης ύλης, που αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη ένταση βόσκησης. Η βόσκηση, ως γεγονός, συμβαίνει σε μια συγκεκριμένη αυξητική περίοδο των φυτών και είναι επαναλαμβανόμενη
Υπάρχουν 4 παράγοντες που επηρεάζουν την αύξηση και αναπαραγωγή των βοσκόμενων φυτών
- Επιλεκτικότητα
- Ένταση
- Περίοδος
- Συχνότητα βόσκησης
Κατά συνέπεια, ο διαχειριστής τροποποιώντας τις συσχετίσεις συμπεριφοράς βόσκησης των ζώων με τους τέσσερις παράγοντες βόσκησης μπορεί να επηρεάσει τη βλάστηση των βοσκόμενων οικοσυστημάτων. Ωστόσο, κάθε ένας παράγοντας βόσκησης δεν εκδηλώνεται μεμονωμένα, αλλά τα ζώα ασκούν τις διάφορες επιδράσεις βόσκησης ταυτόχρονα. Κατά συνέπεια, η βόσκηση και η επακόλουθη αντίδραση των φυτών στη βόσκηση είναι σε μια δυναμική αλληλεπίδραση που εξαρτάται από τη βοτανική σύνθεση του λιβαδιού και το είδος του ζώου- συμπεριφορά βόσκησης.
Παράγοντες βόσκησης που επηρεάζουν τη συμπεριφορά βόσκησης των ζώων
Διαφορετικά είδη ζώων και κλάσεις αυτών, π.χ. προβατίνα, ζυγούρι, αμελγόμενο/θηλασμένο, αναπτυσσόμενο κ.λπ. κατά τη βόσκηση αξιοποιούν ένα λιβάδι διαφορετικά. Με βάση τη συμπεριφορά βόσκησης, οι παράγοντες διαιρούνται σε δύο κατηγορίες:
- Παράγοντες που επηρεάζουν τη χωρική επιλογή
- Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή των φυτών που απαρτίζουν τη βοσκήσιμη ύλη ενός ζώου.
Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της φυτοκοινότητας που συνθέτει τη βοσκήσιμη ύλη ενός λειμώνα επηρεάζεται η χωρική επιλογή που κατευθύνει τα ζώα σε διάφορες θέσεις, αναπτύσσοντας δεξιότητες διαμέσου ενστικτωδών ανταποκρίσεων ως προς την ύλη που καταναλίσκεται, καθοδηγούμενες από αισθητήρια σήματα και φυσιολογικές ανάγκες που διαφέρουν κατά χώρο και χρόνο.
Οι φυσιολογικές ανάγκες των ζώων που προσδιορίζουν την κατανομή και μετακίνηση στο τοπίο είναι κατά σειρά σημαντικότητας:
- Δίψα,
- Θερμοκρασία,
- Πείνα,
- Προσανατολισμός/αποφυγή θηρευτών
- Ανάπαυση
Ωστόσο, η δομή της βλάστησής, η χωρική διάταξη και η βοτανική σύνθεσή επηρεάζει τη συμπεριφορά βόσκησης των ζώων εντός του λιβαδιού και επιδρούν στην ικανότητα των ζώων να καταναλώνουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.
Μία από τις κύριες επιδιώξεις ενός διαχειριστικού σχεδίου βόσκησης είναι η ορθολογική κατανομή της πίεσης βόσκησης σε όλη την επιφάνεια του λιβαδιού. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνεται η ποσότητα και ποιότητα της διαθέσιμης βοσκήσιμης ύλης και μειώνεται η συχνότητα βόσκησης των φυτών, εξασφαλίζοντας σε αυτά αρκετό χρόνο για την ανάκαμψή τους.
Οι πρακτικές βελτίωσης ενός λιβαδιού περικλείουν σπορές/φυτεύσεις, λιπάνσεις και γενικά επεμβάσεις απευθείας στο σύμπλοκο έδαφος – βλάστηση. Ενώ αυτές οι πρακτικές μπορεί να είναι ένα σημαντικό και αποτελεσματικό διαχειριστικό μέσο, ταυτόχρονα, είναι και πολύ υψηλού κόστους. Για τον λόγο αυτό, αυτές συνιστώνται για τα πολύ διαταραγμένα και υποβαθμισμένα λιβάδια, όπου η ανάκαμψη από την υποβάθμιση δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί με άλλο τρόπο.
Μερικά εύχρηστα μέσα για την ομοιόμορφη αξιοποίηση όλης της έκτασης των λειμώνων μεταξύ άλλων είναι:
- Αλλαγή της θέσης ποτιστρών ή αύξηση του αριθμού τους
- Αύξηση του αριθμού των αλατιέρων και των σημείων χορήγησης συμπληρωματικών τροφών ή Αλλαγή της θέσης των υπαρχόντων
- Τοποθέτηση περιφράξεων
- Αλλαγή του είδους, κλάσης, φυλής βοσκόντων ζώων
- Αλλαγή του συστήματος βόσκησης
- Κατασκευή στεγάστρων και άλλων υποδομών που διασφαλίζουν ευζωία
- Βελτίωση/ανόρθωση βλάστησης λιβαδιού
Σε θαμνολίβαδα που είναι πολύ συχνά στην ελληνική ύπαιθρο η ύπαρξη θαμνωδών και ποωδών φυτών θεωρείται ότι εξασφαλίζει βοσκήσιμη ύλη υψηλής θρεπτικής αξίας σε όλη τη διάρκεια του έτους. Με την εφαρμογή της ενδεδειγμένης κανονικής βόσκησης επιβραδύνεται η επάνοδος των ξυλωδών φυτών και διατηρείται η ανοιχτή δομή των πρινώνων για πολλά έτη. Ενδεχομένως, μετά από αρκετά χρόνια χρειαστεί να ξαναγίνουν μικρής έκτασης διορθωτικές-βελτιωτικές επεμβάσεις, για να επιτευχθεί ο επιθυμητός συνδυασμός ξυλωδών και ποωδών φυτών. Όμως, θα πρέπει να επισημανθεί σ’ αυτό το σημείο ότι οι όποιες διαχειριστικές – βελτιωτικές επεμβάσεις γίνονται στα θαμνολίβαδα δε θα πρέπει να έχουν ως σκοπό την παντελή εξάλειψη της θαμνώδους βλάστησης, αλλά τη δημιουργία ενός μωσαϊκού βλάστησης. Αυτή η διαχειριστική μορφή είναι σε θέση να εξασφαλίσει μεγάλη παραγωγή διαθέσιμης βοσκήσιμης ύλης, υψηλή κατανάλωση θρεπτικών στοιχειών που θα καλύπτουν τις ανάγκες των ζώων πληρέστερα και υψηλότερη παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων.
Πληροφορίες: Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών
