Όταν η χρηματική αξία καθορίζει την επιβίωση, την κοινωνική θέση και τελικά την ίδια την αίσθηση της ταυτότητας, η απόφαση κάποιου να ζήσει χωρίς χρήματα μοιάζει όχι απλώς αντισυμβατική, αλλά ακατανόητη. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αποκηρύξει την κυρίαρχη λογική του χρήματος, όχι λόγω στέρησης, αλλά επειδή αμφισβήτησαν τον πυρήνα της.
Το άρθρο αυτό δεν μιλά για τη φτώχεια. Μιλά για επιλογές απελευθέρωσης. Για ζωές που τολμούν να πουν «όχι» στην επιταγή της συνεχούς εργασίας και της διαρκούς κατανάλωσης. Ζωές που δεν επιδιώκουν την απόκτηση, αλλά την επαφή. Όχι την κατοχή, αλλά τη συμμετοχή. Ζωές που θυμίζουν πως η βαθύτερη ασφάλεια δεν έρχεται από το «έχω», αλλά από το «ανήκω».
Advertisment
Jo Nemeth – Η ηρεμία της απλότητας
Η Jo Nemeth ζούσε στην Αυστραλία ως σύμβουλος έργων αειφορίας. Η ζωή της φαινομενικά «κανονική»: σταθερή δουλειά, μηνιαίες υποχρεώσεις, ένα μέλλον γραμμικό. Όμως, βαθιά μέσα της ένιωθε αποξένωση. «Ποτέ δεν ένιωθα ασφαλής όσο δούλευα», λέει. Το 2014, πήρε την απόφαση να ζήσει χωρίς χρήματα. Πούλησε τα υπάρχοντά της, παραιτήθηκε από τη δουλειά της και εγκαταστάθηκε σε μια απλή ξύλινη καλύβα, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα από το δίκτυο, με ηλιακή ενέργεια, κήπο και συλλογική φροντίδα από την τοπική κοινότητα.
Advertisment
Η επιλογή της ήταν υπαρξιακή. Η Nemeth δεν επιδιώκει να αποδείξει κάτι· δεν είναι ακτιβίστρια ούτε «γκουρού». Απλώς βρήκε ότι όταν οι ανάγκες σου απλοποιούνται, και όταν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ ανθρώπων, η ζωή ησυχάζει. Η ηρεμία δεν ήρθε από την κατανάλωση, αλλά από την αποδέσμευση. Από τη βεβαιότητα πως μπορείς να είσαι αυτάρκης, όχι επειδή είσαι μόνος, αλλά επειδή είσαι δικτυωμένος με τους άλλους.
Mark Boyle – Ο άντρας χωρίς χρήματα
Ο Mark Boyle, πρώην οικονομολόγος, ξεκίνησε το 2008 ένα ριζοσπαστικό πείραμα: να ζήσει για έναν χρόνο χωρίς να χρησιμοποιήσει ούτε μία λίρα. Έστησε μια μικρή καλύβα σε κτήμα φίλου, χρησιμοποιούσε ποδήλατο, μαγείρευε με ξύλα, έπινε νερό από ρυάκια, καλλιεργούσε τρόφιμα και συνέλεγε υπολείμματα τροφών από λαϊκές αγορές.
Η μεγαλύτερη του ανακάλυψη δεν ήταν η αυτάρκεια, αλλά το ότι «Το πιο ακριβό πράγμα στον κόσμο είναι ο χρόνος που θυσιάζουμε για να αγοράσουμε πράγματα που δεν χρειαζόμαστε». Ο Boyle κατάλαβε ότι η κανονικότητα είναι μια επιλογή που μπορεί να αμφισβητηθεί. Η ζωή χωρίς χρήματα είναι τελικά επιλογή ενός άλλου ρυθμού ύπαρξης.
Μετά το πείραμα, δεν επέστρεψε στην προηγούμενη ζωή του. Έγραψε βιβλία, ίδρυσε κοινότητες και βοήθησε άλλους να δουν πως ο πλούτος δεν βρίσκεται στο πορτοφόλι, αλλά στη συνειδητή παρουσία.
Heidemarie Schwermer – Η ζωή ως ανταλλαγή
Η Heidemarie Schwermer, Γερμανίδα ψυχοθεραπεύτρια, στα 50 της χρόνια αποφάσισε να ζήσει χωρίς χρήματα. Όχι γιατί έπρεπε – είχε σπίτι, επάγγελμα, δίκτυο. Αλλά επειδή ήθελε να αποδείξει ότι ο κόσμος μπορεί να λειτουργήσει με βάση την εμπιστοσύνη και την αμοιβαιότητα.
Χάρισε όλα της τα υπάρχοντα και για 15 χρόνια ταξίδευε στη Γερμανία φιλοξενούμενη σε σπίτια αγνώστων, προσφέροντας φροντίδα, καθαριότητα, συνοδεία σε ηλικιωμένους – ό,τι χρειαζόταν. Δεν είχε εισόδημα, αλλά είχε τροφή, στέγη, επαφή. Στο ντοκιμαντέρ “Living Without Money” δηλώνει: «Όσο λιγότερα είχα, τόσο πιο πλούσια ένιωθα».
Η Schwermer δεν ήταν απλώς μια γυναίκα χωρίς χρήματα. Ήταν μια γυναίκα με άλλη λογική για την κοινωνία. Μια λογική που δεν στηρίζεται στον φόβο της έλλειψης, αλλά στην πίστη ότι όταν προσφέρεις, θα λάβεις – ίσως όχι χρήμα, αλλά κάτι πιο ουσιώδες: χρόνο, σύνδεση, νόημα.
Τι μαθαίνουμε από αυτές τις ζωές;
Οι παραπάνω ιστορίες δεν είναι «λύσεις» για τον καθένα. Δεν είναι καν ρεαλιστικές επιλογές για όλους. Είναι όμως ρωγμές στο αφήγημα της αναγκαιότητας. Μας υπενθυμίζουν ότι η έννοια της ασφάλειας δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά με την οικονομική σταθερότητα. Ότι η κατανάλωση δεν φέρνει πάντα ευχαρίστηση. Και ότι η απλότητα δεν είναι ένδεια, αλλά επιλογή νοήματος.
Η Jo, o Mark και η Heidemarie δεν έζησαν σε ροζ ουτοπίες. Βίωσαν και μοναξιά, και αμφισβήτηση, και αβεβαιότητα. Αλλά από αυτές τις ρωγμές ανέδειξαν κάτι άλλο. Ότι το χρήμα δεν είναι η μόνη κόλλα που κρατά τις κοινωνίες ενωμένες. Υπάρχει και η εμπιστοσύνη, η προσφορά, η ανθρώπινη σχέση.
Όταν δε χρειαζόμαστε σχεδόν τίποτα, έχουμε τα πάντα
Δεν μπορούμε κι ούτε χρειάζεται να ζήσουμε όλοι χωρίς χρήματα. Αλλά μπορούμε να αναρωτηθούμε. Πότε νιώσαμε τελευταία φορά πληρότητα χωρίς κατανάλωση; Πότε προσφέραμε χωρίς αντάλλαγμα; Πότε επιλέξαμε λιγότερα και νιώσαμε περισσότερο;
Αυτός ο τρόπος ζωής, όσο ακραίος κι αν φαίνεται, μας προκαλεί να δούμε διαφορετικά το τι σημαίνει πλούτος. Μπορεί τελικά, ο πλουσιότερος άνθρωπος να είναι αυτός που δεν χρειάζεται σχεδόν τίποτα. Γιατί εκείνος που δεν χρειάζεται, που δεν εξαρτάται, είναι ελεύθερος.
Πηγές:
- Jo Nemeth – Marie Claire Greece (2024): https://www.marieclaire.gr/art-lifestyle/i-gineka-pou-edo-ke-deka-chronia-zi-choris-chrimata-niotho-pio-asfalis-apo-tote-pou-douleva/
- Mark Boyle – The Moneyless Man (2010)
- Heidemarie Schwermer – “Living Without Money” (ντοκιμαντέρ, 2010)
- The Moneyless Manifesto – https://www.moneylessmanifesto.org/
- Global Ecovillage Network – https://ecovillage.org
