Χιλιάδες παιδιά από την Ουκρανία, έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία ή στην υπό ρωσική κατοχή Κριμαία από την εισβολή του 2022.
Το Κίεβο έχει χαρακτηρίσει τις πρακτικές αυτές «παράνομες απαγωγές» με τη Μόσχα, η οποία ελέγχει μεγάλα τμήματα της ανατολικής και νότιας Ουκρανίας, να αρνείται ότι έχει απαγάγει παιδιά. Όπως υποστηρίζει τα έχει μεταφέρει για την ασφάλειά τους.
Και ενώ χιλιάδες είναι τα παιδιά που έχουν εξαφανιστεί, ένα από αυτά κατάφερε να επιστρέψει.
Ο Ίλια Ματβιένκο ήταν σχεδόν 10 ετών, όταν η μητέρα του αφέθηκε να αιμορραγεί στην αγκαλιά του μετά από ρωσικό βομβαρδισμό στη Μαριούπολη. Ένας γείτονας τους έσκαψε τον τάφο της στην αυλή του σπιτιού τους. Εκεί βρήκαν το 10χρονο αγόρι Ρώσοι στρατιώτες και τον πήγαν βαθύτερα στην κατεχόμενη περιοχή του Ντόνετσκ, όπου τον έδωσαν για υιοθεσία.
Μέχρι που η γιαγιά του, Ολένα Ματβιένκο, τον εντόπισε σε ένα ρωσικό προπαγανδιστικό βίντεο 26 δευτερολέπτων.
«Δεν θα τον είχα βρει αν δεν είχα δει το βίντεο», είπε η 64χρονη Ολένα κατά τη διάρκεια τριών ημερών συνεντεύξεων τον περασμένο μήνα στο σπίτι τους στο Ουζχορόντ, στη δυτική Ουκρανία. «Θα ήταν με διαφορετική οικογένεια τώρα. Πόσα θα θυμόταν για το ποιος ήταν;»
Άγνωστο πόσα ακριβώς παιδιά από την Ουκρανία βρίσκονται στη Ρωσία
Η επιστροφή του Ίλια το 2022 μετά από εβδομάδες σε νοσοκομείο στην κατεχόμενη Ουκρανία κατέδειξε πόσο δύσκολο ήταν να πάρει πίσω η χώρα ένα παιδί— πόσο μάλλον τα δεκάδες χιλιάδες παιδιά από την Ουκρανία που βρίσκονται τώρα στο επίκεντρο των απαιτήσεων του Κιέβου για ειρήνη.
Μάλιστα, κατά τη διάρκεια συνάντησης στο Βατικανό τον Μάιο, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι απηύθυνε απευθείας έκκληση στον Πάπα Λέοντα ΙΔ’, ζητώντας τη βοήθεια της εκκλησίας για την επιστροφή των παιδιών στην πατρίδα τους. Η Ουκρανία επιθυμεί πλήρη καταγραφή όλων των παιδιών που μεταφέρθηκαν στη Ρωσία και τον επαναπατρισμό τους στο πλαίσιο οποιασδήποτε ειρηνευτικής συμφωνίας.
Το Παρατηρητήριο Συγκρούσεων — μέρος του Εργαστηρίου Ανθρωπιστικής Έρευνας του Πανεπιστημίου Γέιλ, το οποίο παρείχε σταθερά τα πιο ακριβή δεδομένα, αλλά θα κλείσει την 1η Ιουλίου λόγω των περικοπών στην ομοσπονδιακή χρηματοδότηση από τον Τραμπ — έχει επαληθεύσει ότι τουλάχιστον 19.500 παιδιά απελάθηκαν βίαια από τις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας, οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα αναμόρφωσης ή υιοθετήθηκαν από ρωσικές οικογένειες, με τις ταυτότητές τους να έχουν σβηστεί.
Ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανώς πολύ υψηλότερος, λένε ανώτεροι Ουκρανοί αξιωματούχοι, αλλά δεν μπορεί να αποδειχθεί λόγω κακής τήρησης αρχείων. «Ίσως 50.000. Ίσως 100.000. Ίσως και υψηλότερος. Μόνο η Ρωσία μπορεί να μας παράσχει αυτές τις πληροφορίες», δήλωσε ο Μίκολα Κουλέμπα, πρώην συνήγορος του πολίτη για τα παιδιά στην Ουκρανία και επικεφαλής της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Save Ukraine.
Γιατί είναι δύσκολο να εντοπιστούν
Σε τρία χρόνια πλήρους κλίμακας πολέμου, έχουν επιστραφεί – περίπου 1.300 παιδιά – σε συμφωνίες που μεσολάβησαν από το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αγία Έδρα, καθώς και σε μυστικές αποστολές διάσωσης που διευθύνονται από εθελοντές.
Η πρόοδος είναι αργή και βασανιστική επειδή η Ρωσία «αλλάζει τα ονόματά τους, τον τόπο γέννησής τους, την ημερομηνία γέννησής τους», δήλωσε η Ντάρια Ζαρίβνα, σύμβουλος του επικεφαλής του προσωπικού του Ζελένσκι, η οποία εργάζεται στην ουκρανική πρωτοβουλία Bring Kids Back UA. «Όλοι οι δεσμοί έχουν κοπεί».
Όταν η Ολένα έφερε για πρώτη φορά τον Ίλια σπίτι στο Ουζχορόντ την άνοιξη του 2022, κοιμόταν με τα φώτα αναμμένα και την πόρτα του υπνοδωματίου ορθάνοιχτη. Οι σειρήνες και οι δυνατοί θόρυβοι τον τρομοκρατούσαν.
Ως ένα από τα πρώτα παιδιά που επέστρεψαν από τη Ρωσία από την έναρξη της πλήρους εισβολής, η υπόθεση του Ίλια σύντομα δημοσιοποιήθηκε. Η Ολένα, σύμφωνα με πληροφορίες από την Washighton Post άρχισε να λαμβάνει κλήσεις για να καταθέσει μπροστά σε αίθουσες γεμάτες πολιτικούς. Συμφώνησε να μιλήσει σε όποιον ήθελε να τον ακούσει.
Το κοινοβούλιο της Γερμανίας ήρθε πρώτο. Ο Ίλια έλαβε οδηγίες να αγνοήσει το πλήθος, να κοιτάξει μόνο το άτομο που του μιλούσε. Όταν εμφανίστηκε στα Ηνωμένα Έθνη πέρυσι, δεν ήταν πλέον νευρικός. Περίμενε τη σειρά του και μετά απάντησε προσεκτικά στις ερωτήσεις. Ήταν μόλις ορατός πίσω από το μικρόφωνο – τα ατίθασα σκούρα μαλλιά του και το χλωμό δέρμα του ήταν κρυμμένα.
Και μετά είπε την ιστορία του.
«Ήμουν Ουκρανός» λέει ο Ίλια
Οι Ρώσοι στρατιώτες τον βρήκαν μια μέρα μετά τον θάνατο της μητέρας του, είπε, ξεκινώντας από την αρχή.
Ήταν Μάρτιος του 2022, και για εβδομάδες, αυτός και η μητέρα του, η Ναταλία, κρύβονταν σε ένα υπόγειο στη Μαριούπολη, λιώνοντας χιόνι για να πιούν και μαγειρεύοντας πάνω από μια ανοιχτή φωτιά. Βγήκαν έξω για να ψάξουν για φαγητό – και τραυματίστηκαν σοβαρά από τον ρωσικό βομβαρδισμό ενός κοντινού κτιρίου. Τα πόδια του Ίλια ήταν ματωμένα και θρυμματισμένα, το πίσω μέρος του αριστερού μηρού του, είχε μια ανοιχτή πληγή. Η Ναταλία υπέστη σοβαρό τραύμα στο κεφάλι. Έσυρε τον γιο της σε μια κοντινή πολυκατοικία. Αποκοιμήθηκαν μέσα, με τα χέρια δεμένα ο ένας γύρω από τον άλλον.
Το επόμενο πρωί, ο Ίλια ξύπνησε. Η μητέρα του όχι. Δεν τα είχε καταφέρει.
Ένας γείτονας πήρε το σώμα της Ναταλία και το έθαψε στην αυλή του σπιτιού της. Στη συνέχεια, άνδρες με ρωσικές στολές έφτασαν και οδήγησαν τον Ίλια σε ένα νοσοκομείο στην πόλη Ντόνετσκ, 75 μίλια από το σπίτι του. Ορφανά από τη Μαριούπολη γέμισαν τον τρίτο όροφο. Ο Ίλια άκουγε τους γιατρούς να συζητούν αν θα έπρεπε να ακρωτηριάσουν το αριστερό του πόδι πριν αποφασίσουν να μην το κάνουν. Υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση χωρίς αναισθησία.
Το πόδι του Ίλια μετά την επέμβαση
Αντί να αναζητήσουν την οικογένειά του ή να επικοινωνήσουν με τη χώρα καταγωγής του, όπως απαιτείται από το διεθνές δίκαιο, οι αξιωματούχοι του εξέδωσαν ρωσικό πιστοποιητικό γέννησης και τον έθεσαν για υιοθεσία. Μια κοινωνική λειτουργός επισκέφθηκε το νοσοκομειακό του δωμάτιο, του έκανε δώρο μια πορτοκαλί λούτρινη γάτα Γκάρφιλντ και του έμαθε ένα ρωσικό ποίημα για μια αρκούδα. Είπε ότι σκόπευε να τον υιοθετήσει.
«Δεν ήθελα να πάω», είπε αργότερα ο Ίλια. «Ήταν η Ρωσία και εγώ ήμουν Ουκρανός».
Έγινε φίλος με το αγόρι της διπλανής πόρτας, τον Βιτάλι, του οποίου οι γονείς αγνοούνταν επίσης. Οι νοσοκόμες είπαν στα αγόρια ότι αυτά – μαζί με άλλα 30 παιδιά – σύντομα θα στέλνονταν στη Μόσχα.
Ο Ίλια αναρωτήθηκε πού ήταν η γιαγιά του.
Το ταξίδι της γιαγιάς
Πάνω από 800 μίλια μακριά, στο Ουζχορόντ, η Ολένα ήταν σε δύσκολη θέση. Ένας οικογενειακός φίλος, τής είχε στείλει ένα ρωσικό προπαγανδιστικό βίντεο που είχε αναρτηθεί στο διαδίκτυο και απεικόνιζε τον Ίλια στο νοσοκομειακό του κρεβάτι, να μιλάει σε ένα μπλε και κόκκινο μικρόφωνο.
Η Ολένα μεγάλωσε στην ανατολική βιομηχανική περιοχή που πλέον ελεγχόταν από τη Ρωσία, εργαζόμενη ως χειρίστρια μηχανημάτων σε ένα εργοστάσιο και στη συνέχεια πουλούσε ψωμί και μπισκότα για ένα τοπικό αρτοποιείο. Όταν ο πατέρας του Ίλια εγκατέλειψε τη κόρη της Ναταλία στον έκτο μήνα της εγκυμοσύνης της, η Ολένα ορκίστηκε να βοηθήσει την κόρη της να φροντίσει το μωρό.
Έπρεπε να βρει τρόπο να τηρήσει την υπόσχεσή της.
Ο Ίλια με την γιαγιά του Ολένα
Το μόνο έγγραφο που είχε για να αποδείξει ότι η Ίλια ήταν εγγονός της ήταν ένα αντίγραφο του διαβατηρίου της Ναταλία. Εθελοντές σε ένα τοπικό καταφύγιο τη βοήθησαν να πάρει αντίγραφα των υπόλοιπων – το ουκρανικό πιστοποιητικό γέννησης του Ίλια, την καταχώριση κατοικίας της, τα έγγραφα επιμέλειας, την αστυνομική έρευνα για τον θάνατο της κόρης της.
Έβαλε τα έγγραφα σε μια διαφανή πλαστική σακούλα και επικοινώνησε με το Προεδρικό Γραφείο, το οποίο ξεκίνησε μια πρώτης τάξεως ειδική επιχείρηση για να πάρει πίσω τον Ίλια και, μέσω εθελοντών στη Ρωσία, βοήθησε την Ολένα να επικοινωνήσει με το νοσοκομείο στο Ντόνετσκ.
Στο τηλέφωνο, η επικεφαλής γιατρός τής είπε ότι η υιοθεσία της Ίλια εκκρεμούσε.
«Μην τολμήσεις», θυμάται να του είπε.
Τα διπλά γενέθλια
Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η Ολένα και ένας άλλος άνδρας — της οποίας η νεαρή εγγονή, η Κίρα, κρατούνταν επίσης στη Ρωσία — επιβιβάστηκαν σε ειδικό διπλωματικό τρένο για την Πολωνία. Μόλις έφτασαν εκεί, η Ολένα είπε ότι πέταξαν στη Μόσχα με ιδιωτικό αεροπλάνο που τους παρείχε ένας Ρώσος ολιγάρχης και στη συνέχεια πήραν ένα 20ωρο τρένο για το Ντόνετσκ. Στα πρώτα χρόνια του πολέμου, ένα τόσο τολμηρό ταξίδι ήταν ακόμα δυνατό, αλλά τώρα συχνά δεν είναι, λένε αξιωματούχοι.
Αφού τελικά έφτασε στο νοσοκομείο, η Ολένα τύλιξε την απελπισμένη Ίλια στην αγκαλιά της.
«Δεν πίστευε ότι ήμουν εγώ», είπε η Ολένα. «Έχασε την ελπίδα του. Δεν πίστευε στην πραγματικότητα ότι θα ερχόμουν και θα τον έφερνα πίσω στην Ουκρανία. Μόνο την τελευταία στιγμή… το πίστεψε».
Γιορτάζει δύο γενέθλια τώρα: την ημέρα που γεννήθηκε και την ημέρα που η Ολένα συνειδητοποίησε ότι ήταν ζωντανός.
Ο Ίλια ήξερε ότι ήταν τυχερός. Η Ρωσία είχε ανατρέψει τη ζωή του όπως την ήξερε — αλλά διατηρούσε ακόμα την ταυτότητά του. Ήταν αρκετά μεγάλος για να θυμάται ποιος ήταν.
Σε αντίθεση με τόσα άλλα παιδιά από την Ουκρανία, αυτό είχε βρεθεί…
Πηγή φωτογραφιών και κεντρικής φωτο: Oksana Parafeniuk – The Washington Post
