Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζεται για πάνω από 3,5 χρόνια και την κατάσταση διεθνώς να αποδιοργανώνεται όλο και περισσότερο, η διεθνής προσοχή έχει αποτραβηχτεί από τα ζητήματα πυρηνικής ασφάλειας στην εμπόλεμη περιοχή που όμως επιδεινώνονται διαρκώς.
Τα «ταμπού» μιας προηγούμενης περιόδου, όπως η αποφυγή συγκρούσεων κοντά σε πυρηνικές υποδομές, έχουν καταρριφθεί εδώ και καιρό και πλέον βλέπουμε απευθείας πλήγματα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις όπως αυτό των ΗΠΑ στο Ιράν.
Στην Ουκρανία το επίπεδο ρίσκου πυρηνικού ατυχήματος αυξάνεται διαρκώς το τελευταίο διάστημα όσο οι συγκρούσεις κλιμακώνονται καθώς οι προσπάθειες επίτευξης εκεχειρίας δεν έχουν προχωρήσει πέρα από τις μεγαλοστομίες του Ντόναλντ Τραμπ.
Σε ρεπορτάζ του, το Al Jazeera περιγράφει τους κινδύνους που έχουν αυξηθεί στον ενεργειακό σταθμό της Ζαπορίζια και την εύθραυστη κατάσταση του καθώς η Μόσχα προσπαθεί να αξιοποιήσει το πυρηνικό εργοστάσιο για να τροφοδοτήσει με ενέργεια την Κριμαία και άλλες κατεχόμενες περιοχές, που αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα.
Αλληλοκατηγορίες
Στις 2 Οκτωβρίου, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ισχυρίστηκε ότι οι ουκρανικές επιθέσεις κατέστρεψαν μια γραμμή μεταφοράς υψηλής τάσης μεταξύ του πυρηνικού σταθμού Ζαπορίζια που κατέχεται από τη Μόσχα στη νοτιοανατολική Ουκρανία και των περιοχών που ελέγχονται από το Κίεβο.
Μέρες νωρίτερα, ο ηγέτης της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δήλωσε ότι οι ρωσικοί βομβαρδισμοί είχαν αποκόψει τον σταθμό από το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο γιγαντιαίος σταθμός έξι αντιδραστήρων – ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη και γνωστός στην Ουκρανία ως ZAES – βρίσκεται λιγότερο από 10 χιλιόμετρα νότια της γραμμής του μετώπου. Έχει κλείσει από το 2022, χωρίς να παράγει καθόλου ηλεκτρική ενέργεια από την οποία κάποτε καλύπτονταν έως και το ένα πέμπτο των αναγκών της Ουκρανίας.
Ωστόσο, δεκάδες μηχανικοί που έχει επιστρατεύσει η Μόσχα έχουν προσπαθήσει απεγνωσμένα – και ανεπιτυχώς- να τον θέσουν ξανά σε λειτουργία. Η Ουκρανία πιστεύει ότι η Ρωσία προσπαθεί να συνδέσει τον σταθμό με το ενεργειακό δίκτυο των κατεχόμενων περιοχών.
Ο Πούτιν ισχυρίστηκε ότι ουκρανικές επιθέσεις προκάλεσαν συσκότιση στον σταθμό και ότι έπρεπε να τροφοδοτείται από γεννήτριες ντίζελ.
Η τελευταία διακοπή ρεύματος στο εργοστάσιο ήταν η μεγαλύτερη διακοπή ρεύματος σε περίοδο πολέμου.
«Στην Ουκρανία οι άνθρωποι θα πρέπει να καταλάβουν ότι αν θέλουν να παίζουν τόσο επικίνδυνα, έχουν έναν πυρηνικό σταθμό που λειτουργεί δίπλα τους», δήλωσε ο Πούτιν σε φόρουμ στην Αγία Πετρούπολη.
Επικίνδυνη ραδιενέργεια
Στην πραγματικότητα, εκτός από τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, η Ουκρανία έχει τρεις πυρηνικούς σταθμούς που λειτουργούν – καθώς και την εγκατάσταση του Τσερνομπίλ που έχει τεθεί εκτός λειτουργίας.
«Και τι μας εμποδίζει να αντιγράψουμε τις ενέργειες της Ουκρανίας ως απάντηση; Ας το σκεφτούν», είπε ο Πούτιν.
Η απειλή του είχε ήδη εκπληρωθεί μια μέρα νωρίτερα. Η Ουκρανία κατηγόρησε τη Ρωσία ότι βομβάρδισε και κατέστρεψε την παροχή ρεύματος στην κολοσσιαία προστατευτική «σαρκοφάγο» πάνω από τον Αντιδραστήρα Τέσσερα του σταθμού του Τσερνομπίλ που εξερράγη το 1986, προκαλώντας ένα από τα χειρότερα πυρηνικά δυστυχήματα.
Τόσο ο σταθμός του Τσερνομπίλ όσο και το εργοστάσιο στη Ζαπορίζια χρειάζονται ηλεκτρική ενέργεια για τα συστήματα ασφαλείας τους αλλά και για την αδιάλειπτη κυκλοφορία του νερού που ψύχει το πυρηνικό καύσιμο.
Το καύσιμο, χιλιάδες ράβδοι ουρανίου που συνεχίζουν να εκπέμπουν θερμότητα, είναι πολύ ραδιενεργό για να μεταφερθεί οπουδήποτε αλλού.
Στο Τσερνομπίλ, το καύσιμο έχει εξαντληθεί και βυθίζεται σε δεξαμενές ψύξης ή μεταφέρεται σε ξηρά δοχεία αποθήκευσης σε αεριζόμενες, ασφαλείς εγκαταστάσεις.
Οι ράβδοι ουρανίου στη Ζαπορίζια δεν μπορούν να μεταφερθούν
Στο εργοστάσιο της Ζαπορίζια, όμως, οι ράβδοι βρίσκονται ακόμα μέσα στους αντιδραστήρες – και είναι νεότερες, θερμότερες και κατασκευασμένες στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία άρχισε να αντικαθιστά τις ράβδους που κατασκευάζονταν από τη Rosatom, το ρωσικό μονοπώλιο στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, με ράβδους που κατασκευάζονταν από τη Westinghouse, έναν ενεργειακό γίγαντα με έδρα το Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ.
Τόσο ο σταθμός του Τσερνομπίλ όσο και το εργοστάσιο στη Ζαπορίζια χρειάζονται ηλεκτρική ενέργεια για τα συστήματα ασφαλείας τους αλλά και για την αδιάλειπτη κυκλοφορία του νερού
Σύμφωνα με έναν πρώην μηχανικό του εργοστασίου της Ζαπορίζια που κατέφυγε στο Κίεβο, θα χρειαστούν χρόνια για να κρυώσουν αρκετά οι ράβδοι αμερικανικής κατασκευής ώστε να μπορούν να αφαιρεθούν χωρίς κίνδυνο μόλυνσης.
«Η ραδιενέργεια είναι τόσο ισχυρή που δεν είναι δυνατόν να αφαιρεθεί το καύσιμο, ή να μεταφερθεί ή να το χειριστούμε με άλλους τρόπους μέχρι να καεί σε έναν λειτουργικό αντιδραστήρα. Θα χρειαστούν χρόνια», δήλωσε ο μηχανικός στο Al Jazeera υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Έλλειψη νερού για την ψύξη του αντιδραστήρα
Μια μεγαλύτερη πρόκληση για το εργοστάσιο είναι η κρίσιμη έλλειψη νερού για την ψύξη του αντιδραστήρα. Ο σταθμός Ζαπορίζια βρισκόταν λιγότερο από 15 χιλιόμετρα ανάντη από το γιγαντιαίο φράγμα, σοβιετικής κατασκευής, Νοβο-Καχόβκα στον ποταμό Δνείπερο.
Το φράγμα δημιουργούσε μια δεξαμενή με έως και 18 κυβικά χιλιόμετρα νερού που έρεε ελεύθερα προς τον σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Τον Ιούνιο του 2023, το φράγμα καταστράφηκε από ισχυρές εκρήξεις – η Ουκρανία και η Ρωσία αλληλοκατηγορήθηκαν για την επίθεση – και η στάθμη του νερού έπεσε δραματικά.
Οι βαθιές δεξαμενές ψύξης γύρω από το εργοστάσιο, που δεν πάγωναν ποτέ ακόμη και στους πιο σκληρούς χειμώνες, είχαν γεμίσει μέχρι το χείλος, αλλά το νερό συνεχίζει να εξατμίζεται. Υπάρχει αρκετό για να ψύξει τους κλειστούς αντιδραστήρες – αλλά δεν είναι αρκετό αν ο σταθμός ξαναρχίσει να λειτουργεί και οι ράβδοι ουρανίου μετατρέψουν το νερό σε ατμό για να τροφοδοτήσουν τις τουρμπίνες.
«Είναι απολύτως αδύνατο να ενεργοποιηθεί έστω και ένα τμήμα», είπε ο μηχανικός. «Φυσικά, οι Ρώσοι συνεχίζουν να σκάβουν και να παρέχουν λίγο νερό, αλλά δεν είναι καθόλου αρκετό».
Μεγαλύτεροι κίνδυνοι εάν το εργοστάσιο τεθεί ξανά σε λειτουργία εν μέσω της σύγκρουσης
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η αδυναμία της Ρωσίας να συνδέσει το εργοστάσιο με το ενεργειακό δίκτυο των κατεχόμενων περιοχών, καθώς οι ουκρανικές δυνάμεις καταστρέφουν με ακρίβεια τις γραμμές μεταφοράς που κατασκευάζει η Μόσχα, μαζί με αποθήκες καυσίμων και θερμοηλεκτρικούς σταθμούς, πρόσθεσε ο ίδιος.
«Οι Ρώσοι τα αποκαθιστούν με κάθε δυνατό τρόπο, αλλά οι ουκρανικές δυνάμεις εμποδίζουν σε μεγάλο βαθμό την πρόοδο τους», σχολίασε ο μηχανικός.
Η Bellona, μια οργάνωση με έδρα τη Νορβηγία που παρακολουθεί τα πυρηνικά θέματα, δήλωσε στις 2 Οκτωβρίου ότι «μεγαλύτερος κίνδυνος έγκειται στην πιθανή αξιοποίηση της κρίσης από τη Μόσχα για να δικαιολογήσει την επανασύνδεση του εργοστασίου με το δικό της δίκτυο – παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως σωτήρα που αποτρέπει μια πυρηνική καταστροφή».
Αν η Μόσχα το κάνει αυτό, το βήμα αυτό θα «επιδεινώσει τη στρατηγική κατάσταση, θα δώσει στη Μόσχα επιπλέον πλεονέκτημα και θα φέρει πιο κοντά την πιθανή επανεκκίνηση – μια κίνηση που, εν μέσω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων, θα αυξήσει από μόνη της δραματικά τον κίνδυνο πυρηνικού ατυχήματος», ανέφερε.
Εν τω μεταξύ, τις τελευταίες εβδομάδες, οι διακοπές ρεύματος στην Κριμαία έχουν γίνει απρόβλεπτες και οδυνηρές, δήλωσε στο Al Jazeera ένας κάτοικος της περιοχής.
«Κλείνουν και το ξανανοίγουν το ρεύμα χωρίς καμία προειδοποίηση. Και πάλι – ανοίγουν και κλείνουν, ανοίγουν και κλείνουν. Το ψυγείο μου πέθανε».
Η Μόσχα χρειάζεται το εργοστάσιο για να «καλύψει την αυξανόμενη κατανάλωση ενέργειας στην περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την κατεχόμενη Κριμαία, αλλά και τις κατεχόμενες περιοχές πάνω από την Αζοφική Θάλασσα. Και επίσης στο πλαίσιο του σχεδίου της Ρωσίας να καταλάβει μέρος της περιοχής Ζαπορίζια», δήλωσε ο αναλυτής με έδρα το Κίεβο, Αλεξέι Κους, στο Al Jazeera.
