Η έκθεση που δημοσίευσε στις 11 Ιουνίου το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τη διαπίστωση αυτή. Σύμφωνα με το ΕΕΣ, τα κεφάλαια που η ΕΕ προορίζει για την αντιμετώπιση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών δεν δαπανώνται συστηματικά εκεί όπου οι ανάγκες και οι κίνδυνοι επιτάσσουν, ούτε στο πλαίσιο ενός μακρόπνοου σχεδιασμού, αν και αυτό είναι απαραίτητο για την επίτευξη απτών αποτελεσμάτων. Μια τέτοια προσέγγιση αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς οι δασικές πυρκαγιές στην ΕΕ έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση τα τελευταία χρόνια.
Αν και το ακριβές ύψος των ενωσιακών κεφαλαίων που έχουν πράγματι δαπανηθεί για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών παραμένει άγνωστο, ένα είναι βέβαιο: όλο και περισσότερα κονδύλια της ΕΕ, ιδίως στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό. Και, επειδή «κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν», οι χώρες της Ένωσης στρέφονται πλέον ολοένα περισσότερο σε μέτρα πρόληψης, όπως η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών ή ο καθαρισμός της βλάστησης. Στην Πορτογαλία, λόγου χάριν, το κλιμάκιο ελέγχου του ΕΕΣ διαπίστωσε ότι το ποσοστό της χρηματοδότησης που διατέθηκε για τους σκοπούς της πρόληψης αυξήθηκε από 20 % το 2017 σε 61 % το 2022. Ομοίως, στη Γαλικία, στη βορειοδυτική Ισπανία, η μερίδα του λέοντος του προϋπολογισμού για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών διατίθεται από το 2018 για μέτρα πρόληψης. Τα μηνύματα αυτά είναι ενθαρρυντικά, καθώς οι ειδικοί κρίνουν τη στροφή προς την πρόληψη αναγκαία για τη μείωση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιών και των επιπτώσεών τους.
Παρόλα αυτά, ο αριθμός και το μέγεθος των δασικών πυρκαγιών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, αναμφίβολα συνεπεία και της κλιματικής αλλαγής. Το πλήθος των δασικών πυρκαγιών που κατακαίουν εκτάσεις άνω των 30 εκταρίων τριπλασιάστηκε στην ΕΕ μεταξύ των περιόδων 2006-2010 και 2021-2024, φθάνοντας κατά τη δεύτερη περίοδο τα 1 900 εκτάρια σχεδόν ετησίως. Ως συνέπεια, οι συνολικές πυρόπληκτες εκτάσεις αυξήθηκαν επίσης σημαντικά, υπερβαίνοντας κατά την τελευταία τετραετία τα 5 250 τ.χλμ. κατά μέσο όρο ετησίως. Με άλλα λόγια, σχεδόν μιάμιση Αττική γίνεται στάχτη κάθε χρόνο στην ΕΕ.
«Η ενίσχυση των μέτρων πρόληψης των δασικών πυρκαγιών αποτελεί αναμφίβολα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Ωστόσο, προκειμένου η στήριξη να μην αποδειχθεί πυροτέχνημα, τα κεφάλαια της ΈΕ πρέπει να δαπανώνται κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και η βιωσιμότητά τους.»
Το ΕΕΣ θεωρεί ότι τα έργα που επιλέγονται για χρηματοδότηση από την ΕΕ δεν εστιάζουν πάντα στις περιοχές όπου θα είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Για παράδειγμα, σε ορισμένες περιφέρειες της Ισπανίας, ο διαθέσιμος προϋπολογισμός κατανεμήθηκε μεταξύ όλων των επαρχιών, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι επιμέρους κίνδυνοι και ανάγκες. Επιπλέον, το κλιμάκιο ελέγχου διαπίστωσε ότι ορισμένα από τα χρηματοδοτούμενα μέτρα βασίζονταν σε παρωχημένες πληροφορίες. Στην Ελλάδα, λόγου χάριν, όπου το 2023 κάηκε έκταση τριπλάσια του συνήθους μέσου όρου της περιόδου 2006-2022, ο ισχύων κατάλογος των επιρρεπών σε δασικές πυρκαγιές περιοχών καταρτίστηκε πριν από περισσότερα από 45 χρόνια. Στην Πορτογαλία, το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι είχε προτεραιοποιηθεί για ενωσιακή χρηματοδότηση με σκοπό την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών έκταση εν μέρει βυθισμένη κάτω από το νερό. Ο σχετικός χάρτης επικινδυνότητας δεν είχε επικαιροποιηθεί, με αποτέλεσμα να μη ληφθεί υπόψη η κατασκευή φράγματος στην περιοχή πριν από πολλά χρόνια.
Συνολικά, το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν πράγματι χάρη στην ενωσιακή χρηματοδότηση για την καταπολέμηση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών στην Ευρώπη. Ωστόσο, αυτό δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη στοιχείων, στην ασυνέπεια των δεικτών ή στην ανεπάρκεια της παρακολούθησης. Οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι η βιωσιμότητα των χρηματοδοτούμενων δράσεων δεν διασφαλίζεται συστηματικά, ιδίως στις περιπτώσεις που τα χρήματα προέρχονται από τον ΜΑΑ. Μολονότι ο ΜΑΑ έφερε σημαντική πρόσθετη εφάπαξ χρηματοδότηση (λόγου χάριν 470 εκατ. ευρώ για εργασίες πρόληψης στην Ελλάδα και 390 εκατ. ευρώ στην Πορτογαλία), η μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα των σχετικών προληπτικών μέτρων στις χώρες αυτές δεν διασφαλίζεται ούτε με ενωσιακά ούτε με εθνικά κονδύλια. Συνεπώς, το ΕΕΣ συμπεραίνει ότι η ευεργετική επίδραση των ενωσιακών μέτρων στον τομέα της πρόληψης θα μπορούσε να μη διαρκεί πάνω από μία τριετία ή τετραετία.
Γενικές πληροφορίες
Οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα από τα πολλά φυσικά καταστροφικά φαινόμενα που έχουν ενταθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής, κατακαίοντας μεγάλες δασώδεις εκτάσεις και προκαλώντας θανάτους, ζημίες στη βιοποικιλότητα και οικονομικές ζημίες που εκτιμώνται σε περίπου 2 δισ. ευρώ ετησίως. Παρόλα αυτά, η ανθεκτικότητα των δασών στις πυρκαγιές μπορεί να βελτιωθεί, για παράδειγμα, μέσω της κατάλληλης διακυβέρνησης των κινδύνων, ενδεδειγμένων μέτρων διαχείρισης των δασών και δραστηριοτήτων σχεδιασμού του τοπίου.
Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τις χώρες της ΕΕ με την παροχή χρηματοδότησης, η δασική πολιτική παραμένει στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών.
