Η ανησυχία για την δημοκρατία σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνεται διαρκώς.
Ολοένα και περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν περιορισμούς στις ατομικές ελευθερίες, ενώ παρατηρείται άνοδος αυταρχικών καθεστώτων.
Παράλληλα, οι πολίτες εκφράζουν αυξανόμενη δυσαρέσκεια τόσο απέναντι στο δημοκρατικό σύστημα όσο και στη λειτουργία των κυβερνήσεών τους.
Μια καναδική έρευνα του 2022 διαπίστωσε ότι το ένα τρίτο δεν έχει καθόλου ή έχει ελάχιστη εμπιστοσύνη στη δημοκρατία και σχεδόν το ήμισυ δεν αισθάνεται ότι εκπροσωπείται από την κυβέρνηση.
Αυτή η ανασφάλεια δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο.
Πολλές έρευνες κοινής γνώμης σχετικά με τις απόψεις για τη δημοκρατία επικεντρώνονται στους πολίτες.
Αυτό είναι κατανοητό, καθώς είναι αυτοί που επιλέγουν ποιος θα είναι στην εξουσία σε ένα δημοκρατικό κράτος.
Αλλά τι πιστεύουν για τη δημοκρατία οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία και όσοι διεκδικούν δημόσια αξιώματα;
Παραδόξως, παρά την προσοχή που δίνουμε στους πολιτικούς, δεν γνωρίζουμε πολλά για το πώς βλέπουν τα δημοκρατικά συστήματα στα οποία ενεργούν.
Μία γυναίκα ντυμένη ως το Άγαλμα της Ελευθερίας, ενώ παρευρίσκεται σε μια αντι-Τραμπ και αντι-Μασκ διαδήλωση με τίτλο «Show Your Pride for Democracy» (Δείξτε την υπερηφάνεια σας για τη δημοκρατία) που πραγματοποιήθηκε στο Boston Common.Tlumacki/Globe Staff
Γιατί έχει σημασία
Γιατί πρέπει να μας ενδιαφέρει τι πιστεύουν οι πολιτικοί για τη δημοκρατία;
Επειδή οι πολιτικοί μπορούν να επηρεάσουν τις απόψεις των πολιτών και, αν εκλεγούν, μπορούν να επηρεάσουν ή να αλλάξουν τις δημοκρατικές διαδικασίες από μέσα, από σημαντικούς θεσμούς όπως τα νομοθετικά σώματα.
Επομένως, για να κατανοήσουμε την τρέχουσα κατάσταση των δημοκρατιών σε όλο τον κόσμο, πρέπει να λάβουμε υπόψη την ικανοποίηση των πολιτικών από τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, σύμφωνα με τον Valere Gaspard, Ερευνητή στο Εργαστήριο Ηγεσίας και Δημοκρατίας του Western University και του Trent University
Παρά τις αυξανόμενες ανησυχίες για την τρέχουσα κατάσταση της δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο, μια νέα έρευνα του Gaspard έχει ενθαρρυντικά ευρήματα, τουλάχιστον από την οπτική γωνία των πολιτικών.
Μέση ικανοποίηση από τη δημοκρατία (SWD) ανά χώρα
Η ανάλυση καλύπτει 49 εκλογές σε 21 χώρες – συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας – από το 2005 έως το 2021.
- Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ικανοποίηση των πολιτικών από τη δημοκρατία σε μια χώρα είναι υψηλότερη όταν: Οι εκλογές στη χώρα τους έχουν υψηλή εκλογική ακεραιότητα, με άλλα λόγια, όταν οι εκλογές είναι ελεύθερες και δίκαιες
- Οι εκλογικές αρχές διαθέτουν επαρκείς πόρους για τη διεξαγωγή των εκλογών.
Αυτό είναι καλό νέο από την άποψη της διατήρησης μιας υγιούς δημοκρατίας, καθώς οι άνθρωποι που επιδιώκουν την εξουσία μέσω της εκλογής είναι πιο ικανοποιημένοι όταν το δημοκρατικό τους σύστημα λειτουργεί καλά.
Διαδηλωτές σηματοδοτούν την πρώτη επέτειο των αιματηρών αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Ναϊρόμπι στις 25 Ιουνίου 2025 [Donwilson Odhiambo/Reuters]
Ωστόσο, αυτά τα ευρήματα γίνονται περίπλοκα όταν λάβουμε υπόψη ορισμένα χαρακτηριστικά των πολιτικών.
Συγκεκριμένα, η δημοκρατική ικανοποίηση των πολιτικών αρχίζει να διαφέρει όταν λαμβάνουμε υπόψη:
- Το αν το πολιτικό τους κόμμα σχημάτισε κυβέρνηση (νικητής) ή δεν συμμετέχει στην κυβέρνηση (ηττημένος)
- Το αν ταυτίζονται με την ιδεολογική αριστερά ή τη δεξιά
Νικητές και ηττημένοι
Κανείς δεν θέλει να χάνει, οπότε είναι φυσικό ο νικητής να είναι πιο ικανοποιημένος με τη δημοκρατία.
Ωστόσο, η άποψη που μπορεί να προκαλεί έκπληξη — ή ανησυχία — είναι ο βαθμός στον οποίο οι πολιτικοί που κέρδισαν ανέχονται τη χαμηλή εκλογική ακεραιότητα, τουλάχιστον όσον αφορά τη δημοκρατική τους ικανοποίηση.
Όπως φαίνεται παραπάνω, όταν η εκλογική ακεραιότητα είναι χαμηλή σε μια χώρα, οι πολιτικοί που χάνουν είναι πολύ λιγότερο ικανοποιημένοι με τη δημοκρατία από τους νικητές.
Όταν η εκλογική ακεραιότητα είναι υψηλή, δεν υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ των πολιτικών που κέρδισαν ή έχασαν.
Η διαφορά μεταξύ της δημοκρατικής ικανοποίησης των νικητών και των ηττημένων είναι προβληματική, αλλά το πιο ανησυχητικό είναι ότι η ικανοποίηση των νικητών από τη δημοκρατία δεν αλλάζει σημαντικά ανάλογα με τα διαφορετικά επίπεδα εκλογικής ακεραιότητας.
Που διαφέρουν οι πολίτες από τους πολιτικούς
Όσον αφορά τους πολίτες, προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι όταν η εκλογική ακεραιότητα είναι χαμηλή, η δημοκρατική ικανοποίηση των πολιτών θα είναι επίσης χαμηλή, ανεξάρτητα από το αν ο πολιτικός ή το πολιτικό κόμμα που προτιμούν κέρδισε ή έχασε.
Οι πολιτικοί διαφέρουν επομένως από τους πολίτες — όσοι κέρδισαν είναι πολύ πιο ανεκτικοί σε χαμηλότερη εκλογική ακεραιότητα (τουλάχιστον όσον αφορά τη δημοκρατική τους ικανοποίηση).
Σε μια σταθερή δημοκρατία με ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, αυτό μπορεί να μην έχει μεγάλη σημασία.
Ωστόσο, εάν μια χώρα αρχίσει να βιώνει δημοκρατική παρακμή, τότε αυτές οι στάσεις θα μπορούσαν να καταστούν επιζήμιες.
Εάν οι πολιτικοί που κερδίζουν δεν ενδιαφέρονται για τη χαμηλή εκλογική ακεραιότητα, τότε ενδέχεται να μην έχουν τα κίνητρα που απαιτούνται για να προβούν στις απαραίτητες αλλαγές στις εκλογικές διαδικασίες.
Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Κίρ Σταρμερ, στο κέντρο μπροστά, φιλοξενεί τη σύνοδο κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών για να συζητήσουν το θέμα της Ουκρανίας στο Λάνκαστερ Χάουζ, στο Λονδίνο, την Κυριακή 2 Μαρτίου 2025.
Αριστερή-δεξιά πολιτική ιδεολογία
Αν και η αντίθεση μεταξύ νικητών και ηττημένων μπορεί να είναι αποθαρρυντική, υπάρχουν περισσότερες ομοιότητες μεταξύ των αριστερών και των δεξιών ιδεολογικών παρατάξεων, σύμφωνα με τον Gaspard.
Η ύπαρξη εκλογικών αρχών με επαρκείς πόρους για τη διεξαγωγή των εκλογών είναι σημαντική τόσο για τους αριστερούς όσο και για τους δεξιούς πολιτικούς όσον αφορά τη δημοκρατική τους ικανοποίηση.
Για όσους ενδιαφέρονται για τη δημοκρατική σταθερότητα, είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι οι πολιτικοί όλων των ιδεολογικών φασμάτων είναι γενικά πιο ικανοποιημένοι με τη δημοκρατία όταν υπάρχουν περισσότεροι πόροι για τη διεξαγωγή των εκλογών.
Συνολικά, οι πολιτικοί τείνουν κατά μέσο όρο να είναι πιο ικανοποιημένοι με τη δημοκρατία όταν αυτή λειτουργεί καλά — συγκεκριμένα, όταν οι εκλογές είναι ελεύθερες και δίκαιες και όταν οι εκλογικές αρχές έχουν την ικανότητα να διεξάγουν εκλογές με ορθό τρόπο.
Τι γίνεται όταν η δημοκρατία καταρρέει
Ωστόσο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι επαγγελματίες που εστιάζουν στη δημοκρατική σταθερότητα και τις εκλογές θα πρέπει να λάβουν υπόψη αυτά τα ευρήματα.
Η στάση των πολιτικών σε δημοκρατικές χώρες μπορεί να μην είναι ανησυχητική όταν όλα λειτουργούν όπως πρέπει, αλλά αν οι δημοκρατικές διαδικασίες αρχίσουν να εξασθενούν ή να αποτυγχάνουν, η αδιαφορία των νικητών για την εκλογική ακεραιότητα θα μπορούσε να αποβεί προβληματική.
Εν τέλει, σε αυτή τη στιγμή αυξημένης ανησυχίας για την τρέχουσα κατάσταση της δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο πρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τις στάσεις και τα κίνητρα των ανθρώπων που ηγούνται των χωρών μας.
