Το Σάββατο 28 Ιουνίου χιλιάδες Ιρανοί παραβρέθηκαν στις κηδείες των 11 πυρηνικών επιστημόνων και των μελών οικογενειών τους που δολοφονήθηκαν από την ισραηλινή αεροπορία. Η επίθεση θεωρήθηκε τόσο φαντασμαγορική, που ονομάστηκε «Επιχείρηση Νάρνια», από τη φανταστική σειρά βιβλίων του Κ. Σ. Λιούις. Πως υλοποιήθηκε όμως αυτή η επιδέξια πλην εγκληματική επιχείρηση με στόχο άμαχους πυρηνικούς επιστήμονες;
Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, οι δολοφονίες αποτέλεσαν το αποκορύφωμα 15 χρόνων προσπαθειών να εξαλειφθεί ένα από τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία του Ιράν, οι πυρηνικοί του επιστήμονες.
Σημειώνεται ότι ενώ το αμερικανικό δημοσίευμα κάνει λόγο για ύπαρξη πολεμικού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, οι αμερικανικές υπηρεσίες έχουν διαψεύσει κάτι τέτοιο ήδη από το 2007 και πρόσφατα τον Μάρτιο του 2025. Οι ΗΠΑ είχαν βγει από την συμφωνία του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, εγκαινιάζοντας μια περίοδο έντασης με τη βοήθεια του Ισραήλ.
Πρόκειται για τις πρώτες αεροπορικές επιδρομές που στόχευσαν πυρηνικούς επιστήμονες του Ιράν από το 2020, όταν ο Μοχσέν Φαχριζαντέχ σκοτώθηκε με τηλεχειριζόμενο όπλο.
Το Ισραήλ ποτέ δεν έχει επιβεβαιώσει ή αρνηθεί τον ρόλο του στις δολοφονίες πέντε Ιρανών επιστημόνων μεταξύ 2010 και 2020. Έκτοτε όμως δεν το κρύβει.
Πως εξοντώθηκαν
Όταν οι επιθέσεις του Ισραήλ κατά του Ιράν ξεκίνησαν πριν την αυγή της 13ης Ιουνίου, εκρήξεις διέλυσαν τα σπίτια ορισμένων από τους κορυφαίους επιστήμονες του Ιράν, σκοτώνοντας εννέα ανθρώπους που είχαν εργαστεί επί δεκαετίες στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.
Και οι εννέα σκοτώθηκαν σε σχεδόν ταυτόχρονες επιθέσεις, ώστε να μην προλάβουν να κρυφτούν, σύμφωνα με ανθρώπους που είναι εξοικειωμένοι με τις επιθέσεις.
Έντεκα ημέρες αργότερα, λίγες ώρες πριν τεθεί σε ισχύ η κατάπαυση του πυρός που διαμεσολάβησαν οι ΗΠΑ και το Κατάρ την Τετάρτη, μια επίθεση στο βόρειο Ιράν σκότωσε ακόμη έναν επιστήμονα, τον Σαγιέντ Σεντιγκί Σαμπέρ, σύμφωνα με ισραηλινά και ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης.
Στον τελευταίο οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει κυρώσεις μόλις λίγες εβδομάδες πριν για τη δουλειά του που σχετίζεται με τα πυρηνικά όπλα υποτίθεται.
Μία εβδομάδα μετά τις επιθέσεις της 13ης Ιουνίου, το Ισραήλ χρησιμοποίησε drone για να σκοτώσει έναν ακόμη επιστήμονα που κρατούνταν σε ένα υποτιθέμενα ασφαλές σπίτι στην Τεχεράνη.
Το όνομά του δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα. Επίσης, το Ισραήλ δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι βομβάρδισε τα κεντρικά γραφεία της SPND στην Τεχεράνη, τη διάδοχη οργάνωση του ΑΜΑD.
Ο ατομικός φορέας του ΟΗΕ δήλωσε ότι το Ιράν είχε ένα πρόγραμμα σχετικό με πυρηνικά όπλα, γνωστό ως πρόγραμμα ΑΜΑD, μέχρι το 2003. Ισραηλινοί και δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι το πυρηνικό έργο του Ιράν συνεχίστηκε με πιο κατακερματισμένο τρόπο από τότε, αφήνοντας το Ιράν μέσα σε μήνες από το να μπορεί να κατασκευάσει βόμβα
Ποιοι είναι οι επιστήμονες
Όπως αναφέρει η The Wall Street Journal, ένας από τους σημαντικότερους στόχους ήταν ο Φερεϊντούν Αμπάσι-Ντεβάνι, πρώην επικεφαλής της Ατομικής Υπηρεσίας του Ιράν και ένας από τους ιδρυτές του πυρηνικού όπλου του Ιράν, σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Άλμπραϊτ, πρόεδρο του Ινστιτούτου Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας.
Ο Αμπάσι-Ντεβάνι ήταν διευθυντής και ανώτερος σύμβουλος του προγράμματος ΑΜΑD, με την επιστημονική του εργασία να εστιάζει στην ανάπτυξη πυρηνικών εκκινητών νετρονίων, οι οποίοι εκτοξεύουν νετρόνια στον πυρήνα ενός όπλου για να πυροδοτήσουν αλυσιδωτή αντίδραση.
Ο Αμπάσι-Ντεβάνι επιβίωσε από απόπειρα δολοφονίας με βομβιστικό μηχανισμό το 2010, την ίδια μέρα που ένας άλλος Ιρανός πυρηνικός επιστήμονας σκοτώθηκε. Σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξη, δήλωσε ότι το Ιράν έχει όλη τη γνώση που χρειάζεται για ένα πυρηνικό όπλο. «Αν μου πουν να φτιάξω βόμβα, θα την φτιάξω», είπε.
Άλλος επιστήμονας που σκοτώθηκε ήταν ο Μοχάμαντ Μεχντί Τεράντσι, που ηγήθηκε μιας μονάδας υπό τον Φαχριζαντέχ, εστιάζοντας στα εκρηκτικά υψηλής ισχύος, απαραίτητα για την πυροδότηση πυρηνικού όπλου, σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. Αργότερα έγινε καθηγητής στο τμήμα φυσικής του περίφημου Πανεπιστημίου Σαχίντ Μπεχέστι στην Τεχεράνη, όπου εργάστηκε μεγάλος αριθμός πυρηνικών επιστημόνων, συμπεριλαμβανομένου του Αμπάσι-Ντεβάνι, σύμφωνα με τον Ισραηλινό αναλυτή ασφαλείας Ρονέν Σόλομον.
Ένας από τους τελευταίους στόχους, ο Σαγιέντ Σεντιγκί Σαμπέρ, ήταν επικεφαλής της κρίσιμης ομάδας Σαχίντ Καρίμι, που διαχειρίζεται έργα σχετικά με εκρηκτικά για το πρόγραμμα SPND. Μια εκπρόσωπος του ισραηλινού στρατού αρνήθηκε να δώσει το όνομα του νεκρού.
«Ο Σεντιγκί Σαμπέρ συνδέεται με έργα που περιλαμβάνουν έρευνα και δοκιμές εφαρμόσιμες στην ανάπτυξη πυρηνικών εκρηκτικών συσκευών», δήλωσε το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ όταν του επέβαλε κυρώσεις στις 12 Μαΐου.
Ο Αμπάσι-Ντεβάνι και ο Τεράντσι είχαν επίσης επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ, όπως και άλλοι, για τη δουλειά τους που σχετίζεται με τα πυρηνικά. Το ίδιο και το Πανεπιστήμιο Σαχίντ Μπεχέστι.
Ήταν καθοριστικής σημασίας οι δολοφονίες;
Το Ισραήλ δήλωσε ότι οι ενέργειές του εμπόδισαν το Ιράν να περάσει το κατώφλι της κατασκευής πυρηνικού όπλου.
Η Άντρεα Στρίνκερ, ερευνήτρια στο Ίδρυμα Προστασίας των Δημοκρατιών, μια δεξαμενή σκέψης στην Ουάσινγκτον, είπε ότι οι στοχευμένες δολοφονίες του Ισραήλ απέσπασαν το «εγκεφαλικό κέντρο των πυρηνικών επιστημόνων» και προκάλεσαν «πλήγμα στην ικανότητα του Ιράν να αντλεί από ανθρώπους με προηγούμενη και πιθανώς συνεχιζόμενη εμπειρία στην κατασκευή συγκεκριμένων εξαρτημάτων πυρηνικών όπλων.»
Το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει πανεπιστήμια όπως το Σαχίντ Μπεχέστι, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Σαρίφ και το Πανεπιστήμιο Μαλέκ Αστάρ για να διατηρήσει ζωντανή την πυρηνική του τεχνογνωσία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, σύμφωνα με τον Ισραηλινό αναλυτή ασφαλείας Ρονέν Σόλομον.
Στα πανεπιστήμια αυτά, το Ιράν συχνά συνδέει τους πυρηνικούς επιστήμονες με νεότερους φοιτητές σε πειράματα και άλλες μελέτες, εξήγησε ο Σόλομον.
Δύο από τους επιστήμονες που σκοτώθηκαν στις 13 Ιουνίου, οι Αχμαντρεζά Ζολφαγκάρι και Αμπντουλχαμίντ Μινούχερ, δημοσίευσαν άρθρο τον Ιούνιο του 2024 στο περιοδικό Annals of Nuclear Energy, όπου χρησιμοποιούσαν προηγμένες προσομοιώσεις υπολογιστή για να δείξουν πώς συμπεριφέρονται οι πηγές νετρονίων σε αλυσιδωτή αντίδραση.
Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ειρηνικούς σκοπούς, όπως η κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα, ή για να βοηθήσουν στην πυροδότηση αλυσιδωτής αντίδρασης σε πυρηνικό όπλο, αναφέρει το δημοσίευμα.
«Υπάρχουν οι καθηγητές, και αυτοί διδάσκουν τους νεότερους επιστήμονες… για να μπουν στην καρδιά του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος», κατέληξε ο Σόλομον.
Απορίας άξιον είναι αν θα αρχίσουν οι Ισραηλινοί να δολοφονούν τώρα και φοιτητές επειδή κρατάν καλές σημειώσεις;
