Τι γίνεται όταν ο πιο προσωπικός σου τόπος μοιάζει εχθρικός;
Υπάρχουν στιγμές που η ησυχία δεν ξεκουράζει, αλλά τσιτώνει. Η σιωπή δεν απλώνεται σαν απαλό πέπλο, αλλά συμπυκνώνεται σαν θόρυβος στο κεφάλι. Κι εκεί που θα περίμενε κανείς να βρίσκει παρηγοριά, έρχεται ένα αίσθημα απειλής – όχι απ’ έξω, αλλά από μέσα.
Advertisment
Η εποχή μας είναι γεμάτη προτροπές για «επιστροφή στον εαυτό», για ενδοσκόπηση, για «να μείνεις μόνος και να τα βρεις με σένα». Κι όμως, για πολλούς, η επιστροφή αυτή θυμίζει περισσότερο επίσκεψη σε έδαφος ανοχύρωτο. Δεν υπάρχει ηρεμία· υπάρχει μια φωνή που επιμένει. Μια σύγχυση που δε χαμηλώνει. Κι έτσι γεννιέται ένα ερώτημα λιγότερο ρομαντικό και πιο επείγον: Πώς να είσαι με τον εαυτό σου, όταν αυτός ο εαυτός δεν σε χωράει;
Το ερώτημα αυτό, όσο προσωπικό κι αν φαίνεται, έχει βαθιές ρίζες στη σχέση μας με τη γλώσσα, τη μνήμη, τις εμπειρίες και το σώμα.
Η απαρχή της εσωτερικής ανασφάλειας
Οι πρώτες σχέσεις της ζωής δεν αφήνουν μόνο αναμνήσεις· δημιουργούν εσωτερικά τοπία. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει με βλέμματα που το αμφισβητούν, λόγια που το μειώνουν ή σιωπές που το αφήνουν μόνο του, αρχίζει να σχηματίζει έναν εσωτερικό διάλογο που βασίζεται στην επιφύλαξη.
Advertisment
Αυτός ο διάλογος δεν είναι αυθύπαρκτος· έχει δανειστεί τις φωνές των μεγάλων. Γονείς που φοβήθηκαν, που πίεσαν, που απέσυραν τη φροντίδα όταν δεν τους άρεσε η συμπεριφορά του παιδιού. Σχέσεις που μετέφεραν το μήνυμα ότι η αξία εξαρτάται από την απόδοση. Ότι το λάθος έχει κόστος. Ότι η ζεστασιά είναι διαθέσιμη, αλλά υπό όρους.
Σιγά σιγά, δημιουργείται ένα εσωτερικό σύστημα με αυστηρή λογική: μην ενοχλείς, μην εκτίθεσαι, μην κάνεις λάθος. Αυτή η φωνή δεν ακούγεται απαραίτητα δυνατά· απλώς διαμορφώνει την αίσθηση πως κάπου παραμονεύει έλεγχος, ακόμα κι όταν όλα φαίνονται ήσυχα.
Η καθημερινότητα του ανήσυχου «μέσα»
Όταν το μέσα μοιάζει ρευστό, το έξω γίνεται πεδίο επιβεβαίωσης. Κάθε απόφαση συνοδεύεται από αμφιβολία. Χωρίς να λείπει η ικανότητα, λείπει η εμπιστοσύνη προς την κρίση. Η αυτοεκτίμηση δεν εξαφανίζεται· μεταμφιέζεται σε τελειομανία. Μόνο αν όλα είναι άψογα, ίσως καταφέρεις να σιωπήσει για λίγο η εσωτερική ένταση.
Ακόμα και όταν κάτι πάει καλά, μια ανεπαίσθητη ενοχή τρυπώνει: «Μήπως δεν το αξίζω;», «Μήπως δεν το έκανα αρκετά καλά;». Και όταν δεν υπάρχει δραστηριότητα, όταν η μέρα ησυχάζει, το μυαλό γεμίζει. Κενός χρόνος σημαίνει παρουσία του εαυτού – και αυτή η παρουσία δεν είναι πάντα ευχάριστη.
Η σύγκριση με τους άλλους γίνεται εργαλείο μέτρησης: ποιος είναι πιο παραγωγικός, πιο αγαπητός, πιο ήρεμος; Η εξωτερική επιβεβαίωση προσφέρει παροδική ανάσα, αλλά δεν ικανοποιεί το βαθύτερο αίτημα, να υπάρχω ως επαρκής για μένα.
Όταν ο εαυτός λειτουργεί σαν εσωτερικός αντίπαλος
Η εσωτερική δυσφορία σπάνια μένει στάσιμη. Ενεργοποιεί μηχανισμούς που την ενισχύουν. Αρχίζει να λειτουργεί ένας κύκλος. Νιώθεις ανησυχία → ερμηνεύεις την ανησυχία ως προσωπική αποτυχία → νιώθεις ντροπή ή θυμό για τον εαυτό σου → αποσύρεσαι → νιώθεις μόνος.
Η απόσυρση αυτή δεν είναι ησυχία· είναι αποσύνδεση. Το άτομο γίνεται πιο επιφυλακτικό στις σχέσεις, λιγότερο διατεθειμένο να εκτεθεί, πιο πρόθυμο να απορρίψει πριν απορριφθεί. Κι έτσι, ο φόβος της εσωτερικής απόρριψης μετατρέπεται σε αληθινή απόσταση από τους άλλους.
Αυτός ο μηχανισμός δεν ξεκινά από «αδυναμία χαρακτήρα». Αποτελεί, αντιθέτως, έναν έξυπνο τρόπο προστασίας που δημιουργήθηκε όταν δεν υπήρχε άλλος δρόμος. Το σώμα και ο νους έμαθαν να αντιδρούν στην απειλή. Απλώς, η απειλή αυτή δεν έπαψε ποτέ να κατοικεί εντός.
Η επανεκμάθηση της εσωτερικής ασφάλειας
Η αλλαγή δεν έρχεται μέσα από προσπάθεια για να «γίνεις καλύτερος». Έρχεται όταν μετατοπιστεί η θεμελιώδης ερώτηση:
Αντί για «τι μου φταίει πάλι;», έρχεται το «πώς έμαθα να στέκομαι έτσι απέναντι στον εαυτό μου;».
Το παιδί που κάποτε ένιωσε αβέβαιο ή ανεπαρκές συνεχίζει να ζει μέσα στον ενήλικα. Κι αυτό το παιδί δεν έχει ανάγκη από πειθαρχία ή σιωπή. Χρειάζεται συντροφικότητα. Χρειάζεται μια φωνή που να λέει: «Σε βλέπω. Είμαι εδώ.»
Η πρακτική πλευρά αυτής της φροντίδας μπορεί να ξεκινήσει με μικρές, συγκεκριμένες κινήσεις:
- Ένα καθημερινό σημείωμα στον εαυτό: «Σήμερα δυσκολεύτηκα, αλλά άντεξα.»
- Λίγα λεπτά σιωπής όχι για να σκεφτείς, αλλά για να ακούσεις τι λέει το σώμα σου, ποια φράση επαναλαμβάνεται μέσα σου;
- Η αναγνώριση μιας σκέψης που έρχεται μηχανικά, αλλά μπορεί να αμφισβητηθεί: «Μήπως αυτή η φωνή δεν είναι δική μου, αλλά κάποιου άλλου που κουβαλάω μέσα μου;»
Η ψυχοθεραπεία, όταν συνδυάζεται με αυτή την πρόθεση, δεν στοχεύει στην επίλυση προβλημάτων, αλλά στην αλλαγή της σχέσης με τον εαυτό. Ο διαλογισμός ή η γραφή είναι τρόποι να καλλιεργηθεί παρουσία χωρίς επίκριση.
Σύμφωνα με τη θεωρία της συμπόνιας προς τον εαυτό (self-compassion), όπως την ανέπτυξε η Kristin Neff, το βασικό στοιχείο δεν είναι η αυτο-αγάπη, αλλά η αποδοχή της ανθρώπινης δυσκολίας ως κοινής εμπειρίας. Όλοι δυσκολευόμαστε. Όλοι φοβόμαστε. Το κρίσιμο είναι πώς στεκόμαστε δίπλα σε αυτή τη δυσκολία.
Ο εαυτός ως τόπος που μπορεί να χτιστεί ξανά
Η εσωτερική ασφάλεια δεν είναι χαρακτηριστικό προσωπικότητας. Δεν είναι έμφυτη. Είναι αποτέλεσμα σχέσης – πρώτα με τους άλλους και στη συνέχεια με τον εαυτό. Και η σχέση αυτή μπορεί να ξαναγραφτεί.
Ο τρόπος που στέκεσαι απέναντι στο μέσα σου είναι μαθημένος κι ό,τι μαθαίνεται, μπορεί και να ξεμαθαίνεται.
Η ησυχία δεν χρειάζεται να φοβίζει, όταν πάψεις να προσπαθείς να τη γεμίσεις. Όταν ο εσωτερικός τόπος γίνει πιο φιλικός, δεν χρειάζεται να δραπετεύεις από τον εαυτό σου για να ανασάνεις. Μπορείς να μείνεις. Να σε ακούσεις. Να υπάρξεις.
Η μετάβαση ίσως ξεκινήσει από μια στιγμή που, αντί να επιπλήξεις τον εαυτό σου, του πεις:
«Αυτό ήταν δύσκολο. Και είμαι ακόμα εδώ.»
Έτσι χτίζονται οι εσωτερικοί τόποι. Με συντροφικότητα και παρουσία μέσα στη δυσκολία κι όχι με άρνησή της.
Αν το «μέσα» έχει υπάρξει κάποτε εχθρικό, δεν σημαίνει πως έτσι θα μείνει. Ο εσωτερικός κόσμος είναι ζωντανός, όπως κι εσύ. Κάθε μέρα, με κάθε λέξη που επιλέγεις να πεις στον εαυτό σου, γίνεσαι αρχιτέκτονας αυτού του τόπου.
Και αυτός ο τόπος, αξίζει να σε χωρά.
Η αλλαγή ξεκινά όταν σταματήσεις να ρωτάς “τι πάει λάθος με μένα” και αρχίσεις να ρωτάς “πώς έμαθα να με αντιμετωπίζω έτσι;
Πηγές
- Beck, A. T. (1979). Cognitive therapy and the emotional disorders. Penguin.
- Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
- Gilbert, P. (2010). The compassionate mind: A new approach to life’s challenges. New Harbinger Publications.
- Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
- Neff, K. D., & Germer, C. K. (2013). A pilot study and randomized controlled trial of the mindful self-compassion program. Journal of Clinical Psychology, 69(1), 28–44. https://doi.org/10.1002/jclp.21923
- Siegel, D. J. (2012). The developing mind: How relationships and the brain interact to shape who we are (2nd ed.). Guilford Press.
- van der Kolk, B. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
