Μερικές από τις πιο καθοριστικές αποφάσεις της ζωής δεν λαμβάνονται με τη λογική. Παίρνονται στα παρασκήνια της μνήμης, εκεί όπου η εμπειρία δεν έχει λέξεις και το σώμα θυμάται ό,τι η συνείδηση έχει ξεχάσει. Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται γιατί επαναλαμβάνουν τα ίδια μοτίβα, επιλέγοντας σχέσεις που τους πληγώνουν ή καταστάσεις που τους περιορίζουν. Η απάντηση συχνά βρίσκεται στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Θεωρία του εσωτερικού παιδιού: Τι σημαίνει και γιατί έχει σημασία
Η έννοια του «εσωτερικού παιδιού» προέρχεται από την ψυχαναλυτική και ανθρωπιστική ψυχολογία, με ρίζες στο έργο του Carl Jung και μεταγενέστερη ανάπτυξη από θεραπευτές όπως οι John Bradshaw και Alice Miller. Το «παιδί μέσα μας» είναι μια ψυχική αναπαράσταση του παρελθοντικού εαυτού, φορτωμένου με αναμνήσεις, συναισθήματα και ανεξιχνίαστες ανάγκες. Δεν είναι φαντασίωση, αλλά ψυχική δομή.
Advertisment
Όταν ένα παιδί βιώσει εγκατάλειψη, απόρριψη, παραμέληση ή υπερβολικό έλεγχο, μαθαίνει να προσαρμόζεται για να επιβιώσει. Αυτή η προσαρμογή όμως παγιώνεται και συνεχίζει να λειτουργεί και στην ενήλικη ζωή, ακόμα και όταν πια δεν είναι χρήσιμη. Έτσι, ένας ενήλικας μπορεί να λειτουργεί αυτόματα σαν το παιδί που έμαθε να σιωπά, να κρύβεται, να αγωνίζεται για αποδοχή ή να αποφεύγει κάθε μορφή εγγύτητας.
Η ψυχοθεραπεύτρια Stefanie Stahl στο βιβλίο της “Το παιδί μέσα σου πρέπει να βρει ένα σπίτι”, εξηγεί ότι το εσωτερικό παιδί έχει δύο όψεις: τη «σκιώδη» (τραυματισμένη, πληγωμένη) και τη «φωτεινή» (δημιουργική, συναισθηματική). Η θεραπευτική διαδικασία αφορά την αναγνώριση και αποδοχή αυτών των πλευρών ώστε να μη λειτουργούν ερήμην μας.
Τα πρώιμα βιώματα και οι μηχανισμοί επιλογής στην ενήλικη ζωή
Οι πρώτες σχέσεις που δημιουργούμε –συνήθως με τους γονείς ή τους βασικούς φροντιστές– διαμορφώνουν ένα άτυπο εσωτερικό «σενάριο». Αυτό το σενάριο δεν γράφεται με λέξεις αλλά με εμπειρίες. Ο τρόπος που αγαπηθήκαμε (ή δεν αγαπηθήκαμε), η συνέπεια ή η απουσία φροντίδας, τα όρια που μας μπήκαν ή μας στέρησαν, όλα αυτά εντυπώνονται στο νευρικό μας σύστημα και κατευθύνουν τις μελλοντικές μας προσδοκίες.
Advertisment
Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή και ως επανάληψη του τραύματος (trauma reenactment). Όπως περιγράφει η Judith Herman στο έργο της “Trauma and Recovery”, το άτομο συχνά αναζητά –ασυνείδητα– συνθήκες που μοιάζουν με τις αρχικές τραυματικές εμπειρίες, με την ελπίδα να έχει διαφορετική κατάληξη. Αυτό όμως δεν συμβαίνει σχεδόν ποτέ. Αντιθέτως, η ίδια πληγή επαναλαμβάνεται.
Ένα παιδί που έζησε συναισθηματική απόσταση από τους γονείς του, μπορεί ως ενήλικας να επιλέγει συντρόφους συναισθηματικά απρόσιτους. Δε σημαίνει ότι του αρέσουν οι δύσκολοι άνθρωποι, αλλά έτσι έχει μάθει να νιώθει οικειότητα. Το γνώριμο μπερδεύεται με το ασφαλές.
Τρόποι επούλωσης – Από την κατανόηση στη δράση
Η γνώση είναι το πρώτο βήμα αλλά δεν αρκεί. Η επαφή με το εσωτερικό παιδί είναι μια διαδικασία που απαιτεί πράξη, επανάληψη και φροντίδα. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους:
1. Θεραπευτική γραφή
Η γραφή λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο. Μπορεί κανείς να ξεκινήσει με απλές ερωτήσεις, όπως: «Πώς ένιωθα όταν ήμουν 7 ετών;» ή «Ποια ανάγκη μου δεν καλύφθηκε;». Ο James Pennebaker, καθηγητής ψυχολογίας στο University of Texas, έχει δείξει μέσα από έρευνες ότι η γραφή για τραυματικές εμπειρίες μπορεί να μειώσει το άγχος και να ενισχύσει τη συναισθηματική κατανόηση.
2. Εικαστική έκφραση
Η ζωγραφική, το κολλάζ, ακόμη και η χρήση συμβολικών αντικειμένων, βοηθούν στο να εκφραστεί το άφατο. Ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott τόνιζε τη σημασία του “παίγνιου” στη θεραπεία. Είναι ένας χώρος ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, όπου μπορεί να ξεδιπλωθεί το τραυματισμένο συναίσθημα με ασφάλεια.
3. Ατομική ψυχοθεραπεία
Ειδικά μορφές θεραπείας με επίκεντρο το τραύμα (όπως EMDR, σωματοκεντρικές μέθοδοι ή Schema Therapy) βοηθούν τον άνθρωπο να αποδεσμευτεί από τις αυτόματες αντιδράσεις. Ο θεραπευτής λειτουργεί ως «ρυθμιστής» ενός νευρικού συστήματος που κάποτε ένιωθε απειλή παντού.
4. Δημιουργία νέων εμπειριών
Η επαφή με ασφαλείς ανθρώπους, η ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοφροντίδας και η έκθεση σε νέες, θετικές εμπειρίες σχέσης μπορούν να αναδομήσουν τα εσωτερικά μοντέλα του ατόμου, μέσω της επαναπλαισίωσης του παρόντος.
Το παιδικό τραύμα δεν είναι μια ιστορία που πρέπει να ξεχαστεί αλλά μια φωνή που ζητά να ακουστεί. Όσο περισσότερο αποφεύγουμε να τη δούμε, τόσο περισσότερο επηρεάζει τις αποφάσεις μας στο σκοτάδι. Η θεραπεία είναι μια πορεία προς την «αποκατάσταση», μέσω μιας νέας σχέσης με τον εαυτό μας, βασισμένης στην αλήθεια. Και κάθε φορά που κάποιος τολμά να στραφεί προς τα μέσα με ενσυναίσθηση και ειλικρίνεια, κάνει ένα βήμα προς την ενηλικίωση εκείνου του παιδιού που κάποτε πληγώθηκε.
Πηγές / Βιβλιογραφία
- Miller, Alice. The Drama of the Gifted Child. Basic Books, 2008.
- Stahl, Stefanie. Το παιδί μέσα σου πρέπει να βρει ένα σπίτι. Εκδ. Διόπτρα, 2020.
- Herman, Judith. Trauma and Recovery. Basic Books, 1997.
- Pennebaker, James W. Opening Up by Writing It Down: How Expressive Writing Improves Health and Eases Emotional Pain. Guilford Press, 2016.
