Αν έχεις περπατήσει ποτέ δίπλα σε έναν φίλο, έναν σύντροφο ή ακόμα και σε έναν άγνωστο, ίσως να έχεις προσέξει κάτι παράξενα φυσικό. Xωρίς να το καταλάβεις, συγχρονίζεις τα βήματά σου με τα δικά του. Είναι μια αυθόρμητη πράξη, όμως πίσω της κρύβεται μια ολόκληρη επιστήμη που αγγίζει τη νευρολογία, την κοινωνική ψυχολογία, την εξελικτική βιολογία και τη φιλοσοφία της ανθρώπινης συνύπαρξης.
Ο συγχρονισμός ως φυσικό φαινόμενο
Το 2007, ο κοινωνικός ψυχολόγος Miles Richardson μελέτησε το πώς δύο άνθρωποι που περπατούν μαζί αρχίζουν, σχεδόν αμέσως, να συγχρονίζουν τα βήματά τους. Στο πλαίσιο του πειράματός του, συμμετέχοντες που δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους περπατούσαν δίπλα-δίπλα, και μέσα σε λιγότερο από 60 δευτερόλεπτα, παρουσίαζαν σχεδόν απόλυτο συγχρονισμό. Η παρατήρηση αυτή δεν περιορίστηκε σε μεμονωμένες περιπτώσεις.
Advertisment
Το φαινόμενο παρατηρείται και σε καθημερινές κοινωνικές συνθήκες, σε φοιτητές που περπατούν προς την αίθουσα διαλέξεων, σε ζευγάρια στον δρόμο, αλλά και σε ομάδες φίλων που περπατούν σε αστικό περιβάλλον.
Ο William H. Whyte, σε μια σειρά παρατηρήσεων που δημοσίευσε τη δεκαετία του 1970 στο πλαίσιο του “Street Life Project”, μελέτησε την κίνηση πεζών στη Νέα Υόρκη και κατέγραψε πώς μικρές ομάδες ανθρώπων ευθυγραμμίζονται κινητικά όταν περπατούν μαζί, ακόμα και αν δεν υπάρχει λεκτική επικοινωνία μεταξύ τους.
Η εξελικτική βάση του φαινομένου
Η τάση για συγχρονισμό έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες. Στην προϊστορική εποχή, οι άνθρωποι που κυνηγούσαν ή μετακινούνταν σε ομάδες είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης όταν κινούνταν συντονισμένα. Η αρμονική κίνηση βοηθούσε στη σιωπηλή επικοινωνία, στην αποφυγή κινδύνων και στη διατήρηση της συνοχής της ομάδας.
Advertisment
Με άλλα λόγια, το σώμα μας έχει εξελιχθεί ώστε να αντιλαμβάνεται και να ανταποκρίνεται στον ρυθμό του άλλου. Όπως σημειώνει ο Steven Mithen, καθηγητής αρχαιολογίας στο University of Reading, στο βιβλίο του The Singing Neanderthals (2005), ο ρυθμός, η μουσικότητα και η κοινή κίνηση αποτέλεσαν θεμέλια της πρώιμης κοινωνικής οργάνωσης.
Ο νευρολογικός καθρέφτης: καθρεπτικά νευρικά κύτταρα και συγχρονισμός
Το φαινόμενο του συγχρονισμού έχει νευρολογική εξήγηση. Τη δεκαετία του 1990, οι Ιταλοί νευροεπιστήμονες Giacomo Rizzolatti και Vittorio Gallese ανακάλυψαν τα “mirror neurons” (καθρεπτικά νευρικά κύτταρα) στον εγκέφαλο των πιθήκων. Αυτά τα κύτταρα ενεργοποιούνται όχι μόνο όταν εκτελούμε μια πράξη, αλλά και όταν παρατηρούμε κάποιον άλλο να την εκτελεί.
Στους ανθρώπους, τα καθρεπτικά νευρικά κύτταρα παίζουν κεντρικό ρόλο στην ενσυναίσθηση, στην κατανόηση προθέσεων και –κατά την άποψη πολλών ερευνητών– στη βάση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Όταν περπατάμε δίπλα σε κάποιον, ο εγκέφαλός μας “προβλέπει” τις κινήσεις του και προσαρμόζει τις δικές μας από νευρωνική ταύτιση.
Έρευνες στο Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences επιβεβαιώνουν ότι κατά τη διάρκεια συγχρονισμένης σωματικής δραστηριότητας, εμφανίζεται αύξηση στη νευρωνική σύζευξη μεταξύ των συμμετεχόντων, ιδιαίτερα στους ρυθμούς α του EEG – δηλαδή τα άλφα κύματα του εγκεφάλου, που σχετίζονται με καταστάσεις ήρεμης συγκέντρωσης και νοητικής χαλάρωσης – δείχνοντας ότι οι εγκέφαλοι κυριολεκτικά “μπαίνουν στο ίδιο μήκος κύματος”.
Από τον συγχρονισμό στην εμπιστοσύνη
Ο συγχρονισμός δεν είναι απλώς κινητικός. Έχει άμεσες ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Το 2010, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, υπό τον Robin Dunbar, διεξήγαγαν ένα πείραμα στο οποίο ομάδες φοιτητών συμμετείχαν είτε σε συγχρονισμένες είτε σε ασύγχρονες φυσικές δραστηριότητες (π.χ. χορός, τραγούδι, περπάτημα).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες στις συγχρονισμένες δραστηριότητες εμφάνιζαν υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης, συνεργατικότητας και κοινωνικής συνοχής. Ο Dunbar εξηγεί ότι αυτές οι δραστηριότητες ενεργοποιούν το ενδογενές οπιοειδές σύστημα του εγκεφάλου, δημιουργώντας ένα αίσθημα ευφορίας και σύνδεσης, ανάλογο με εκείνο που προκαλεί το γέλιο ή η σωματική επαφή.
Ο συγχρονισμός, με άλλα λόγια, δεν φέρνει μόνο το σώμα πιο κοντά στον άλλο, αλλά και τον ψυχισμό. Η κοινή ρυθμική κίνηση λειτουργεί ως ένας σιωπηλός κώδικας που δηλώνει: «είμαστε μαζί», «συνεργαζόμαστε», «σε εμπιστεύομαι». Όταν δύο άνθρωποι περπατούν συγχρονισμένα, δημιουργείται μια αίσθηση κοινής πρόθεσης, η οποία ενισχύει τον κοινωνικό δεσμό, ακόμη κι αν δεν υπάρχει λεκτική αλληλεπίδραση.
Σε επίπεδο εξελικτικής ψυχολογίας, ο συγχρονισμός έχει ερμηνευτεί ως μηχανισμός ανίχνευσης και επιβεβαίωσης συμμαχιών. Όταν κάποιος ανταποκρίνεται στον ρυθμό μας – είτε στο περπάτημα, είτε στον χορό, είτε σε ένα τελετουργικό – ο εγκέφαλος καταγράφει αυτή την πράξη ως σημάδι οικειότητας και αξιοπιστίας.
Η επιστημονική βιβλιογραφία ενισχύει τη συσχέτιση αυτή: ερευνητικές ομάδες στο Πανεπιστήμιο Stanford και στο University of British Columbia έχουν δείξει ότι ο σωματικός συγχρονισμός βελτιώνει την ποιότητα συνεργασίας σε ομαδικά περιβάλλοντα και ενισχύει την προθυμία για αλτρουιστική συμπεριφορά.
Η εμπιστοσύνη, λοιπόν, δεν είναι απλώς νοητική ή ηθική σύλληψη. Είναι και βιοσωματικό φαινόμενο, που μπορεί να ξεκινήσει με ένα κοινό βήμα, έναν κοινό ρυθμό.
Το περπάτημα στη θεραπευτική πρακτική
Η ψυχοθεραπεία συχνά συνδέεται με τον καναπέ και τη σιωπή. Όμως, πολλοί θεραπευτές έχουν αρχίσει να υιοθετούν την πρακτική της “walking therapy” – συνεδρίες που γίνονται περπατώντας.
Ο ψυχίατρος και συγγραφέας Irvin Yalom έχει περιγράψει τη σημασία αυτών των περιπάτων για την ανάπτυξη αυθεντικής επικοινωνίας. Ο λόγος είναι απλός. Όταν περπατάς δίπλα σε κάποιον, δεν τον κοιτάς στα μάτια. Αυτό μειώνει την πίεση της άμεσης επαφής και διευκολύνει τη ροή του λόγου.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Psychiatry (2014) έδειξε ότι οι ασθενείς που συμμετείχαν σε συνεδρίες περπατήματος παρουσίασαν μεγαλύτερη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης, σε σχέση με εκείνους που έκαναν τις συνεδρίες σε καθιστή μορφή.
Επιπλέον, το ίδιο το περπάτημα –ως ρυθμική, επαναλαμβανόμενη πράξη– λειτουργεί αγχολυτικά. Όταν ο θεραπευόμενος και ο θεραπευτής κινούνται στον ίδιο ρυθμό, δημιουργείται ένα αίσθημα συντονισμού και ισότητας. Δεν υπάρχει η ιεραρχία της καρέκλας και του γραφείου· υπάρχει το κοινό μονοπάτι.
Πέρα από την ψυχανάλυση, και άλλες προσεγγίσεις –όπως η υπαρξιακή ή η σωματική ψυχοθεραπεία– χρησιμοποιούν πλέον τη κίνηση ως μέσο έκφρασης και διερεύνησης. Το σώμα δεν είναι απλώς όχημα· είναι φορέας νοήματος.
Ο συγχρονισμός στην εκπαίδευση και την κοινωνικοποίηση
Η σημασία του συγχρονισμού αναδεικνύεται και στην παιδική ηλικία. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ιαπωνία (Fujii et al., 2015) παρατήρησε παιδιά δημοτικού στο καθημερινό τους περπάτημα προς το σχολείο. Ανεξαρτήτως ηλικίας ή γνωριμίας μεταξύ τους, τα παιδιά ανέπτυσσαν μοτίβα συγχρονισμένων βημάτων, αποφεύγοντας συγκρούσεις και προσαρμοζόμενα στον ρυθμό της ομάδας.
Ο συγχρονισμός λειτουργεί ως ένας πρώιμος μηχανισμός κοινωνικής εκπαίδευσης – τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κινούνται μέσα σε ομάδα, να συντονίζονται χωρίς λεκτικές οδηγίες και να αναγνωρίζουν τους κοινωνικούς ρυθμούς που διέπουν την κοινή ζωή.
Σε μεγαλύτερες ηλικίες, ο συγχρονισμός αξιοποιείται και στην παιδαγωγική πράξη. Σχολεία που εφαρμόζουν ομαδικά παιχνίδια ρυθμού, μουσικής ή θεάτρου παρατηρούν υψηλότερη εμπλοκή των μαθητών και βελτίωση στην αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Σύμφωνα με έρευνα του Educational Psychology Journal (2018), οι μαθητές που συμμετείχαν σε δραστηριότητες συγχρονισμένης κίνησης παρουσίασαν αυξημένα επίπεδα αλληλεγγύης, αμοιβαίου σεβασμού και συγκέντρωσης στην τάξη.
Η κίνηση ως κοινό βίωμα ενισχύει την κοινωνική μάθηση, όχι με τη μορφή διδαχής, αλλά με τη μορφή «βιωμένης εμπειρίας». Μαθαίνεις να συνεργάζεσαι, να προβλέπεις, να υποχωρείς και να μοιράζεσαι ρυθμό και χώρο – θεμελιώδη στοιχεία της κοινωνικής ζωής.
Ο ρυθμός ως θεμέλιο πολιτισμού
Ο ρυθμός δεν είναι απλώς μουσικό φαινόμενο. Είναι η βάση του κοινωνικού μας ιστού. Από τα τελετουργικά των αρχαίων πολιτισμών έως τη στρατιωτική παρέλαση, ο συγχρονισμός στην κίνηση έχει χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει αίσθηση συλλογικότητας, ταυτότητας και εθνικής ενότητας.
Ο Émile Durkheim, θεμελιωτής της κοινωνιολογίας, στο έργο του “The Elementary Forms of Religious Life” (1912) περιγράφει πώς η κοινή ρυθμική κίνηση σε θρησκευτικές τελετές δημιουργεί ένα “συλλογικό συναίσθημα” που υπερβαίνει το άτομο. Ο συγχρονισμός, λοιπόν, πέρα από φυσικός ή ψυχολογικός, είναι και βαθιά πολιτισμικός.
Το να περπατάς δίπλα σε κάποιον μπορεί να φαίνεται τυχαίο ή ασήμαντο. Όμως, είναι πράξη κοινωνική, βιολογική και νευρολογική. Ο συγχρονισμός των βημάτων μας είναι στην πραγματικότητα ένας αρχέγονος τρόπος να λέμε: “Είμαι εδώ, μαζί σου. Σε καταλαβαίνω.”
Μέσα από πλήθος ερευνών και παρατηρήσεων, βλέπουμε ότι αυτή η πράξη ενισχύει την ενσυναίσθηση, δημιουργεί εμπιστοσύνη, προάγει την ψυχική υγεία και αποτελεί θεμέλιο της ανθρώπινης κοινωνικότητας.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι κάθε συγχρονισμένο βήμα φέρνει τους ανθρώπους λίγο πιο κοντά – όχι μόνο σωματικά, αλλά και ψυχικά.
Βιβλιογραφία – Πηγές
- Richardson, M., Marsh, K. L., & Schmidt, R. C. (2007). Effects of visual and verbal interaction on unintentional interpersonal coordination. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance.
- Rizzolatti, G., & Craighero, L. (2004). The mirror-neuron system. Annual Review of Neuroscience.
- Dunbar, R. I. M. (2010). Group dancing and social bonding. Human Nature.
- Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences (2020). Studies on neural synchronization.
- Yalom, I. D. (2002). The Gift of Therapy.
- Whyte, W. H. (1980). The Social Life of Small Urban Spaces.
- Mithen, S. (2005). The Singing Neanderthals.
- Fujii, K., et al. (2015). Social walking behavior in Japanese children. Journal of Child Psychology and Psychiatry.
- Durkheim, E. (1912). The Elementary Forms of Religious Life.
- American Journal of Psychiatry (2014). “The Efficacy of Walk-and-Talk Therapy on Depression and Anxiety.”
