Στον ένατο όροφο του ξενοδοχείου Athens Capital στο κέντρο της Αθήνας, το μεσημέρι της περασμένης Τετάρτης εννέα γυναίκες περίμεναν την άφιξη της πρώην Γερμανίδας καγκελαρίου, Ανγκελα Μέρκελ.
Είχε φτάσει νωρίτερα με την ομάδα της και την ασφάλειά της από το αεροδρόμιο και σύντομα θα ξεκινούσε το γεύμα που διοργάνωσε η «Καθημερινή» προς τιμήν της, λίγες ώρες πριν από τη συζήτησή της με τον διευθυντή της «Κ», Αλέξη Παπαχελά.
Ολες οι συμμετέχουσες στο γεύμα, διακεκριμένες σε διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους, είχαν προηγουμένως ενημερωθεί πλήρως για το πώς θα κυλούσε το γεύμα. Ταυτόχρονα, η ομάδα της μας είχε ενημερώσει πως ήθελαν να μιλάμε εμείς στα ελληνικά, κι εκείνη στα γερμανικά. Θα είχαμε, αυστηρά, μιάμιση ώρα στη διάθεσή μας. Ως συντονίστρια της συζήτησης, ανησυχούσα ότι η ταυτόχρονη διερμηνεία θα αφαιρούσε πολύτιμο χρόνο από αυτόν που είχαμε με τη γυναίκα που άφησε με τη 16χρονη θητεία της αποτύπωμα στην ευρωπαϊκή ιστορία.
Χωρίς ηχογράφηση
Η πρώην καγκελάριος φτάνει στις 2 μ.μ. ακριβώς. Με ρωτάει αν και οι υπόλοιπες προσκεκλημένες μιλούν αγγλικά. Φυσικά, της απαντώ. Προτείνει τότε να μη χάνουμε χρόνο με τη διερμηνεία, να μιλήσουμε όλες στα αγγλικά. Χαιρετάει χαμογελαστή το προσωπικό του εστιατορίου, και τις συμμετέχουσες στο γεύμα μία-μία. Η επόμενη μία ώρα κι ένα τέταρτο που εντέλει είχαμε στη διάθεσή μας, εξελίχθηκε με τρόπο μη αναμενόμενο. Η μεγαλύτερη έκπληξη ήταν η ίδια η Ανγκελα Μέρκελ.
Πριν αρχίσουμε, ρωτάω αν θα μπορούσα να ηχογραφήσω τη συζήτηση για τις σημειώσεις μου. Φαίνεται διστακτική, είναι άλλωστε μια άτυπη συνάντηση. Στο τέλος συμφωνεί, ρίχνει όμως κλεφτές ματιές στο κινητό μου. Της λέω ότι θυμάμαι να διαβάζω πως, κατά τη διάρκεια της θητείας της, αγόρια τη ρωτούσαν αν θα μπορούσε κι ένας άνδρας να γίνει καγκελάριος; Χαμογελάει πλατιά, αλλά το μυαλό της είναι στο κινητό μου. Μόλις ολοκληρώνω την εισαγωγή μου, με ρωτάει αν θα μπορούσα να σταματήσω την ηχογράφηση. Τότε χαλαρώνει.
Εχει έρθει η στιγμή των συστάσεων. Στο τραπέζι παρακάθονται, αλφαβητικά, η Καλλίσσα Αποστολίδου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας Raycap. Η ερευνήτρια στο Iδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, Ιωάννα Γαλάνη. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου. Η Σοφία Κουβελάκη, ιδρύτρια και γενική διευθύντρια στο Home Project, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση για ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Η επικεφαλής σύνταξης στην ελληνική υπηρεσία της Deutsche Welle, Δήμητρα Κυρανούδη. Η Ελένη Παπαγεωργίου, εκδότρια του «Μεταίχμιο», των εκδόσεων που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα τον περασμένο Νοέμβριο το βιβλίο της κ. Μέρκελ, «Ελευθερία». Η Κωστάντζα Σμπώκου, ιδιοκτήτρια και διευθύνουσα σύμβουλος της Phāea Resorts, αρχιτέκτονας και πρόεδρος της Endeavor Greece. Και η νεότερη γυναίκα βουλευτής του ελληνικού Κοινοβουλίου, και ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Υπέροχες Γυναίκες», η βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, Μαρία-Νεφέλη Χατζηιωαννίδου.
Καθώς η κάθε μία παίρνει τον λόγο, η Ανγκελα Μέρκελ ακούει προσεκτικά. Κάνει από την αρχή ερωτήσεις. Πόσων χρόνων είναι τα παιδιά της κ. Σμπώκου; Με τι σχετίζεται η έρευνα της κ. Γαλάνη; Από πού χρηματοδοτείται το Home Project; Ερχονται ακόμα πολλοί ανήλικοι πρόσφυγες στην Ελλάδα; Σε ποιο κόμμα ανήκει η κ. Χατζηιωαννίδου;
Οσο τις ακούει, παίζει ανεπαίσθητα με τα δάχτυλα του χεριού της, απλώνει στο ψωμί της λίγο από το πατέ ελιάς, χαμογελά. Ακούει με ικανοποίηση ότι η βάση της κ. Κυρανούδη είναι στο Βερολίνο και πως η εταιρεία της κ. Αποστολίδου έχει την έδρα της στο Μόναχο, αλλά και το ότι η ίδια σπούδασε για έναν χρόνο στο Αμβούργο. Εκεί γεννήθηκε, λέει, και το αποκαλεί ίσως την πιο όμορφη πόλη της Γερμανίας. Οταν η κ. Ευαγγελάτου αναφέρει ότι η φιλαρμονική ορχήστρα του Μονάχου θα παίξει στο Ηρώδειο, απαντά πως είναι κρίμα που δεν θα το προλάβει. Η 7χρονη κόρη της κ. Παπαγεωργίου ενθουσιάστηκε που η μαμά της θα έτρωγε με την πρώτη γυναίκα που ηγήθηκε της γερμανικής κυβέρνησης. Η Ανγκελα Μέρκελ σχολιάζει ότι κι εδώ στην Ελλάδα, τουλάχιστον είχαμε γυναίκα πρόεδρο, τονίζει.
Ξεκινάμε να συζητάμε για τις ανισότητες μεταξύ γυναικών και ανδρών σε θέσεις ευθύνης, και μας ρωτάει και για το ποια είναι η κατάσταση στην επαρχία, τι ισχύει για τη φύλαξη των παιδιών στη χώρα.
Η γνωριμία με τον Κολ
Σύντομα όμως αρχίζει να μιλάει περισσότερο κι εκείνη. Με αφορμή την άνιση γυναικεία εκπροσώπηση στην ελληνική Βουλή και την κυβέρνηση, η κ. Μέρκελ διηγείται το πώς η ίδια αποτελούσε σπάνια εξαίρεση στο πολιτικό σύστημα της Γερμανίας όταν ξεκίνησε την καριέρα της. Ηταν νέα, γυναίκα, Ανατολικογερμανίδα. Οταν συναντήθηκε πρώτη φορά με τον τότε καγκελάριο Χέλμουτ Κολ, είχε προετοιμαστεί πλήρως. Το μόνο που τη ρώτησε, μας είπε, ήταν αν τα πηγαίνει καλά με τις άλλες γυναίκες. Ικανοποιήθηκε πλήρως όταν του απάντησε ναι.
Μας λέει για το πώς ένα συγκεκριμένο γκρουπ πολιτικών, συγκεκριμένα πέντε ανδρών, είχαν συμφωνήσει ότι ένας από εκείνους θα ήταν ο επόμενος καγκελάριος. Τίποτε στη συμπεριφορά της δεν προδίδει ότι κρατούσε για 16 χρόνια τα ηνία της ισχυρότερης ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Μέχρι που αρχίζει να μας δίνει συμβουλές – αποστάγματα της δικής της, απίθανης σταδιοδρομίας.
Η δύναμη της αυτογνωσίας – Να είμαστε πάντα πολύ καλά προετοιμασμένες, να προσέχουμε τις λεπτομέρειες. Ολοι κατηγορούν πιο εύκολα μια γυναίκα από ό,τι έναν άνδρα. Να γνωρίζουμε τα μειονεκτήματά μας. Εκείνη ήξερε καλά πού υστερούσε.
Οταν μας κάνουν επαγγελματικές προτάσεις, να μη διστάζουμε να τις αποδεχόμαστε. Να προχωράμε βήμα-βήμα. Εκείνη ξεκίνησε από ένα μικρό υπουργείο, έμαθε ό,τι χρειαζόταν, και μετά πάλεψε.
Πώς κατάφερε τόσο οι συμπατριώτες της όσο και ξένοι πολιτικοί ηγέτες, ορισμένοι εξ αυτών διαβόητοι για τον σεξισμό τους, να μην την αντιμετωπίζουν υπό το πρίσμα του φύλου της, αλλά ως τη δύναμη της Γερμανίας, της Ευρώπης; ρωτάω. Λέει ότι πολλοί έκαναν το λάθος να την υποτιμήσουν. Την ξέγραφαν ως ατύχημα της ιστορίας. Ομως είναι καλύτερο να μας υποτιμούν, δηλώνει. Ολοι πάντα σε μετρούν με βάση τις προσδοκίες τους για σένα. Καλύτερα να είναι χαμηλές – τότε πάντοτε θα τους εκπλήσσουμε. Δίνει το παράδειγμα ενός συνεδρίου στην αρχή της καριέρας της, όπου πολιτικοί της αντίπαλοι διέδιδαν ότι δεν ήξερε αγγλικά, και παραδέχεται πως ενώ δεν ήταν άπταιστα, στην ομιλία της τα πήγε αρκετά καλά κι άρχισε να αποκτά υποστηρικτές.
Επόμενη συμβουλή; Να έχουμε αυτοπεποίθηση, αλλά με έναν σεμνό, ταπεινό τρόπο, να μην το παρακάνουμε. Στην αρχή της καγκελαρίας της, όταν δεν ήταν σίγουρη για κάτι, χαμογελούσε. Ενας σύμβουλός της τής είχε πει να μην το παρακάνει ούτε με το χαμόγελο. Να έχουμε «pokerface» – το ανέκφραστο πρόσωπο του χαρτοπαίκτη.
Να είμαστε πάντα πολύ καλά προετοιμασμένες, να προσέχουμε τις λεπτομέρειες. Ολοι κατηγορούν πιο εύκολα μια γυναίκα από ό,τι έναν άνδρα.
Να γνωρίζουμε τα μειονεκτήματά μας. Εκείνη ήξερε καλά πού υστερούσε.
Είναι σημαντικό να έχουμε συζύγους υποστηρικτικούς. Οι γυναίκες θα μπορέσουν να αποκτήσουν περισσότερες θέσεις εξουσίας όταν αλλάξει και το πώς οι άνδρες αντιλαμβάνονται τα πράγματα. Ξεκινάει, δηλώνει, από όταν είναι μικρά παιδιά. Σε καμία περίπτωση, βέβαια, δεν μειώνει τους άνδρες συναδέλφους της. Για τον Χέλμουτ Κολ, συγκεκριμένα, αναφέρει πως ήταν καταπληκτικός πολιτικός, κι ό,τι έμαθε, ήταν από εκείνον.
Να έχουμε την υπομονή να ξέρουμε πότε είναι η σωστή στιγμή να δράσουμε. Το 2002, σκεφτόταν να βάλει υποψηφιότητα για τη γερμανική καγκελαρία. Το ζύγιζε, γιατί, ενώ ήταν αρχηγός του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, πολλοί συνάδελφοί της θεωρούσαν ότι η ηγεσία της ήταν μεταβατική. Ελεγαν ότι δεν θέλει να γίνει καγκελάριος, και ακόμα κι αν ήθελε, ήταν πολύ νωρίς. Το μισό κόμμα υποστήριζε τον Εντμουντ Στόιμπερ, τότε πρόεδρο της Χριστιανοκοινωνικής Ενωσης Βαυαρίας. Ηξερε πως ένας τέτοιος αγώνας δεν θα είχε δόξα. Του ζήτησε να βρεθούν μυστικά, είπε ότι θα έκανε πίσω εκείνη για να είναι ο κοινός υποψήφιος των δύο κομμάτων. Εχασε τις εκλογές. (σ.σ. Τρία χρόνια μετά, η Ανγκελα Μέρκελ εξελέγη καγκελάριος της Γερμανίας).
Ηταν ρίσκο τότε να κάνει πίσω, κι αυτή είναι η επόμενη συμβουλή της. Κάποιες φορές, πρέπει να παίρνουμε ρίσκα. Δεν έχει κέφι, λέει, χωρίς ρίσκο.
Να χαιρόμαστε τη διαφορετικότητα, είτε αυτό αφορά τις γυναίκες και τους άνδρες είτε την Ευρώπη κ.ά. Είναι πεπεισμένη ότι ο πλούτος της ευρωπαϊκής ταυτότητας έγκειται στη διαφορετικότητα των μελών της.
Δύσκολες απαντήσεις
Η Σοφία Κουβελάκη τη ρωτάει για την Ακροδεξιά και την άνοδό της, ειδικά σε σχέση με το προσφυγικό. Η λύση, απαντά μεταξύ άλλων, είναι να ενισχύσουμε τη μεσαία τάξη. Και να είμαστε ειλικρινείς. Υπάρχουν και εγκληματίες μεταξύ των προσφύγων. Ούτε θέλουν όλοι να ενσωματωθούν. Αλλά υπάρχουν και πολλές ιστορίες επιτυχίας. Δεν μπορούμε να χωρίζουμε την κοινωνία σε δύο πλευρές.
Ο χρόνος μας κοντεύει να τελειώσει. Περνάμε γρήγορα στις επόμενες ερωτήσεις. Η κ. Ευαγγελάτου τη ρωτάει για την τέχνη και τον ρόλο που έπαιξε στην καθημερινότητά της. Η κ. Μέρκελ μιλάει για την όπερα, τον Βάγκνερ, πώς ξέκλεβε χρόνο για να πάει, ακόμα κι αν, λέει γελώντας, κοιμόταν στο πρώτο μέρος και σκεφτόταν στο τρίτο.
«Μπορεί η Ευρώπη να σταθεί τώρα στα πόδια της;» αναρωτιέται η κ. Σμπώκου. Το ελπίζει, αλλά αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Στο τέλος της ημέρας, τα πάντα έχουν να κάνουν με την οικονομία. Αλλά υπάρχει ένα γκρουπ, που όλο και αυξάνεται, από κράτη που θέλουν να έχουν κοινό μέτωπο στα βασικότερα ζητήματα.
Δεν έχει χρόνο να φάει γλυκό. Μας χαιρετάει πάλι μία-μία, όπως και το προσωπικό, γυρίζει για να σιγουρευθεί πως δεν ξέχασε καμία.
