Τα τελευταία 24ωρα, με τον πόλεμο ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν να είναι σε πλήρη εξέλιξη, πολύς λόγος γίνεται για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Η συζήτηση σχετικά με τους κινδύνους από τη ραδιενέργεια αφορά τον ενδεχόμενο διαρροή, με σοβαρές συνέπειες εξαιτίας της ακτινοβολίας και των τοξικών χημικών ουσιών που θα διαχυθούν στην ατμόσφαιρα.
Η στρατιωτική κλιμάκωση αυξάνει την πιθανότητα ραδιενεργού διαρροής
Οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν ήδη πλήξει την πυρηνική εγκατάσταση στη Νατάνζ, έχοντας προκαλέσει ζημιές. Επίσης, στόχος του Ισραήλ είναι η μονάδα στο Φορντόου. Αυτή όμως για να πληγεί απαιτείται τεχνολογία που διαθέτουν μόνο οι ΗΠΑ. Βόμβες διάτρησης, ώστε να διαπεράσουν το βραχώδες όρος κάτω από το οποίο βρίσκεται η εγκατάσταση. Ο Αμερικανός πρόεδρος απειλεί με πλήγματα στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Την Τρίτη, ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), Ραφαέλ Γκρόσι, είπε ότι η στόχευση πυρηνικών υποδομών είναι «βαθιά ανησυχητική». Και πως η στρατιωτική κλιμάκωση «αυξάνει την πιθανότητα ραδιενεργού διαρροής με σοβαρές συνέπειες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον».
Οι επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις θέτουν προφανείς κινδύνους για την ασφάλεια, αλλά, προς το παρόν, οι επιθέσεις του Ισραήλ δεν φαίνεται να έχουν πλήξει τους πιο επικίνδυνους στόχους, αναφορικά με τη ραδιενέργεια, όπως οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας.
Δορυφορική εικόνα του υπόγειο δικτύου του πυρηνικού εργοστασίου της Νατάνζ
Η επίθεση στη Νατάνζ
Η επίθεση στις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου στην πυρηνική εγκατάσταση της Νατάνζ έχει προκαλέσει τοπική ραδιενέργεια. Σε αυτό συμφωνούν οι ιρανικές και διεθνείς αρχές που ασχολούνται με ζητήματα πυρηνικής ενέργειας. Ωστόσο, η αυτή η διαρροή, για την ώρα, αλλά αξιολογείται ως σοβαρή.
Ο ΔΟΑΕ, που πραγματοποίησε δύο αξιολογήσεις αυτή την εβδομάδα, ανέφερε ότι οι επιθέσεις του Ισραήλ έχουν προκαλέσει ζημιές τόσο στις υπόγειες αίθουσες εμπλουτισμού ουρανίου στη Νατάνζ όσο και στις υπέργειες εγκαταστάσεις. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται ένα πιλοτικό εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμων. Σύμφωνα με τον Ραφαέλ Γκρόσι, αυτά τα πλήγματα προκάλεσαν κάποια μόλυνση.
Ωστόσο, τα επίπεδα ακτινοβολίας από τη ραδιενέργεια έξω από το συγκρότημα της Νατάνζ παρέμειναν αμετάβλητα και σε κανονικά επίπεδα. Αυτό, σύμφωνα με τον επικεφαλής του ΔΟΑΕ, υποδεικνύει ότι δεν υπάρχει «εξωτερική ραδιολογική επίδραση στον πληθυσμό ή το περιβάλλον». Εξήγησε ότι η ραδιενεργός μόλυνση στην εγκατάσταση αποτελείται κυρίως από σωματίδια άλφα. Αυτά, είπε, μπορούν οι εργαζόμενοι στη μονάδα να τα «διαχειριστούν αποτελεσματικά» με κατάλληλη προστασία, όπως αναπνευστικές συσκευές.
Ραφαέλ Γκρόσι, γενικός διευθυντής του ΔΟΑΕ
Η ακτινοβολία άλφα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στον εσωτερικό ζωντανό ιστό εάν η πηγή εισπνευστεί ή εισέλθει στο σώμα μέσω τραύματος. Αλλά οι επιδράσεις των σωματιδίων άλφα είναι πολύ μικρής εμβέλειας. Επομένως, εάν παραμείνουν έξω από το σώμα, γενικά μπλοκάρονται από το ανθρώπινο δέρμα.
Αμετάβλητη η ραδιενέργεια στο Ισφαχάν
Όπως είπε ο Ραφαέλ Γκρόσι, τα επίπεδα ακτινοβολίας εκτός του χώρου παρέμειναν επίσης αμετάβλητα στον πυρηνικό σταθμό του Ισφαχάν. Ο σταθμός επλήγη την Παρασκευή, όπως και η Νατάνζ. Δεν έχουν αναφερθεί ζημιές στο εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου στο Φορντόου ούτε στον αντιδραστήρα βαρέος ύδατος Κοντάμπ που βρίσκεται υπό κατασκευή, είπε ό επικεφαλής του ΔΟΑΕ.
Πότε μπορεί να είναι σοβαρή η μόλυνση
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το ίδιο το ουράνιο είναι ασθενώς ραδιενεργό, αλλά είναι πολύ πιο επικίνδυνο όταν υφίσταται αντίδραση σχάσης. Δηλαδή, αυτό που συμβαίνει σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ή βόμβα. Εκεί απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας και άλλων ραδιενεργών χημικών ουσιών. Σύμφωνα με τον ΔΟΑΕ, ούτε ο πυρηνικός σταθμός στη Μπουσέρ ούτε ο ερευνητικός αντιδραστήρας της Τεχεράνης έχουν γίνει στόχος των ισραηλινών επιθέσεων.
Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες η έκλυση ραδιενέργειας μπορεί να είναι επικίνδυνη. Εκτός από τις συνθήκες που επικρατούν σε πυρηνικούς αντιδραστήρες ή σε εγκαταστάσεις επανεπεξεργασίας αποβλήτων, χρειάζεται πολύ εμπλουτισμένο ουράνιο για να παραχθούν σημαντικά προβλήματα ραδιενέργειας.
Σύμφωνα με τον Τζιμ Σμιθ, καθηγητή στη Σχολή Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ, «η πολύ σοβαρή ραδιενεργός μόλυνση συνήθως σχετίζεται με άλλα στοιχεία». Αυτά είναι «το ραδιενεργό ιώδιο ή το ραδιενεργό καίσιο, τα οποία είναι προϊόντα πυρηνικής σχάσης», είπε στους Financial Times. Αυτά τα ραδιενεργά στοιχεία είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, γιατί διεισδύουν στην τροφική αλυσίδα και συσσωρεύονται στα σώματα των ζώων και των ανθρώπων. Σε αυτά τα προϊόντα σχάσης οφείλονται και οι μεγάλες καταστροφές από την έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ το 1986.
Η πυρηνική εγκατάσταση στη Νατάνζ
Οι κίνδυνοι στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις
Οι επιστήμονες, πάντως, προειδοποιούν ότι υπάρχουν κίνδυνοι από τη ραδιενέργεια, εξαιτίας πληγμάτων στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Εξηγούν ότι ένας λόγος για τον οποίο πυρηνικά συγκροτήματα όπως της Νατάνζ και του Φόρντοου μπορεί να παρουσιάζουν σχετικά χαμηλούς κινδύνους έκλυσης ακτινοβολίας, είναι ότι οι πυρήνες τους είναι θαμμένοι στο υπέδαφος. Και για την καταστροφή τους θα απαιτηθεί ισχύς πυρός με ένταση μεγαλύτερη από τα ισχυρότερα όπλα του Ισραήλ.
Μιλώντας στους Financial Times, o Σάιμον Μπένετ, αναφέρει ότι ακόμα και πολύ ισχυρά πυρομαχικά πιθανότατα θα πρέπει να προκαλέσουν πολλαπλά χτυπήματα για να «διεισδύσουν πλήρως σε ένα σκληρυμένο υπόγειο καταφύγιο» όπως το Νατάνζ. Ο διευθυντής της μονάδας πολιτικής ασφάλειας και προστασίας του Πανεπιστημίου του Λέστερ τονίζει ότι «είναι απίθανο να υπάρξει σημαντική μόλυνση πέρα από τα όρια του χώρου, για τον απλό λόγο ότι η εγκατάσταση εμπλουτισμού ή ο αντιδραστήρας θα είναι θαμμένος σε τόνους χώματος και σκυροδέματος».
«Επιπλέον, όσοι διαχειρίζονται τον χώρο θα έχουν εκπαιδευτεί σε τεχνικές παρακολούθησης και μετριασμού της ακτινοβολίας», προσθέτει.
Ωστόσο, κανείς από τους επιστήμονες δεν αναφέρεται στο ενδεχόμενο το πλήγμα να προέλθει από τα ισχυρά πυρομαχικά που διαθέτουν οι ΗΠΑ. Τις βόμβες διάτρησης GBU-57, που είναι ικανές να πλήξουν στόχους σε βάθος δεκάδων μέτρων κάτω από τη Γη. Πλήγματα που δεν έχει αποκλείσει ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ.
Περιβαλλοντική μόλυνση
Κίνδυνος περιβαλλοντικής μόλυνσης θα μπορούσε επίσης να προκληθεί από χτύπημα στις αποθήκες ουρανίου υψηλού εμπλουτισμού που πιστεύεται ότι βρίσκονται στο Ισφαχάν.
Από τα ισραηλινά πλήγματα την πρώτη ημέρα της επίθεσης στο Ισφαχάν, σύμφωνα με τον ΔΟΑΕ, οι ζημιές αφορούσαν το κεντρικό χημικό εργαστήριο και ένα εργοστάσιο μετατροπής ουρανίου. Επίσης, επλήγησαν ένα εργοστάσιο παραγωγής καυσίμου αντιδραστήρα και μια υπό κατασκευή εγκατάσταση επεξεργασίας μετάλλων.
Η χημική μόλυνση και όχι η ραδιενέργεια μπορεί να είναι το κύριο πρόβλημα που προκαλείται από τις επιθέσεις μέχρι τώρα και πιθανόν στο μέλλον, λένε οι επιστήμονες. Ο Κένεθ Πέτερσεν, πρόεδρος της Αμερικανικής Πυρηνικής Εταιρείας (2023-2024), είπε στους Financial Times ότι «η κύρια ανησυχία είναι χημική και λιγότερο ραδιολογική».
Εξαφθοριούχο ουράνιο
Πιθανός κίνδυνος είναι η απελευθέρωση εξαφθοριούχου ουρανίου που χρησιμοποιείται στον εμπλουτισμό καυσίμων και υπάρχει σε εγκαταστάσεις όπως της Νατάνζ και στον χώρο αποθήκευσης στο Ισφαχάν. Το εξαφθοριούχο ουράνιο παρουσιάζει περιορισμένο κίνδυνο εάν οι ειδικοί το χειριστούν προσεκτικά και σε κανονικές θερμοκρασίες περιβάλλοντος.
Αν όμως έρθει σε επαφή με νερό -συμπεριλαμβανομένου του αέρα- μπορεί να προκαλέσει την απελευθέρωση του τοξικού υδροφθορίου. Αυτό μπορεί να εξαπλωθεί ως αέριο. Είναι δυνητικά θανατηφόρο σε περίπτωση εισπνοής, καθώς σχηματίζει εξαιρετικά διαβρωτικό υδροφθορικό οξύ σε επαφή με το νερό στο σώμα.
Σύμφωνα με τον ΔΟΑΕ, είναι πιθανό το εξαφθοριούχο ουράνιο, το φθοριούχο ουράνιο και το υδροφθόριο να διασκορπίστηκαν μέσα στις εγκαταστάσεις στη Νατάνζ, δήλωσε η ΔΟΑΕ τη Δευτέρα.
Το 1986, μια τυχαία έκρηξη σε εργοστάσιο μετατροπής ουρανίου στην Οκλαχόμα σκότωσε έναν εργάτη και απελευθέρωσε εξαφθοριούχο ουράνιο, μολύνοντας το έδαφος και το νερό για αρκετά μίλια γύρω.
Τι λένε οι διεθνείς κανόνες
Οι ένοπλες επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις είναι αντίθετες με το διεθνές δίκαιο. Ο ΔΟΑΕ, στον οποίο μετέχουν και το Ιράν και το Ισραήλ, έχει καταδικάσει στο παρελθόν ένοπλες επιθέσεις και απειλές κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων που προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς.
Η γενική συνδιάσκεψη των 180 κρατών μελών του ΔΟΑΕ δήλωσε ότι τέτοιες ενέργειες παραβιάζουν τους δικούς του κανόνες, τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και το διεθνές δίκαιο.
Το Ισραήλ δικαιολογεί τις επιθέσεις, ισχυριζόμενο ότι το Ιράν προσπαθεί να κατασκευάσει ατομικό όπλο, κάτι που η Τεχεράνη αρνείται. Το διοικητικό συμβούλιο του ΔΟΑΕ δήλωσε την Πέμπτη ότι το Ιράν παραβίασε τις υποχρεώσεις του για μη διάδοση των πυρηνικών όπλων για πρώτη φορά μετά από δύο δεκαετίες.
Οι ισραηλινές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν έχουν ιστορικό προηγούμενο. Το 2022, η Ρωσία επιτέθηκε και στη συνέχεια κατέλαβε τον πυρηνικό σταθμό Ζαπορίζια της Ουκρανίας, στο πλαίσιο της εισβολής στη χώρα.
