Σε αυτά τα πλαίσια, αποκαλυπτική είναι η πρώτη θεσµική µελέτη για την κατάργηση του συστήµατος των δικαιωµάτων βασικής ενίσχυσης µετά το 2027, την οποία εκπόνησε ο ισπανικός οργανισµός πληρωµών αγροτικών επιδοτήσεων. Το έγγραφο αποδοµεί το υφιστάµενο καθεστώς, περιγράφοντας ένα βαρύ διοικητικά σύστηµα, µε υπέρογκο κόστος, δοµικές στρεβλώσεις στην κατανοµή ενισχύσεων το οποίο ταυτόχρονα διογκώνει τεχνητά τις τιµές της αγροτικής γης. Σηµειώνεται πως το σύστηµα δικαιωµάτων είναι ενεργό από το 2003 µε τη µεταρρύθµιση Fischler όπου το ύψος της ενίσχυσης κάθε παραγωγού καθορίστηκε από τον µέσο όρο της περιόδου αναφοράς, 1999–2002, δηµιουργώντας τα «ιστορικά δικαιώµατα». Η τελική απόφαση όπως τονίζεται στο σχετικό έγγραφο, θα εξαρτηθεί φυσικά από το κείµενο πολιτικής για την ΚΑΠ µετά το 2027 που θα δηµοσιεύσει εντός Ιουλίου η Κοµισιόν.
Ολόκληρο το ρεπορτάζ στην Agrenda που κυκλοφορεί
Μειονεκτηµάτα του συστήµατος ενίσχυσης µε δικαιώµατα
Στο σχετικό έγγραφο η ανάλυση ξεκινάει περιγράφοντας τα µειωνεκτήµατα του συστήµατος δικαιωµάτων. Σε αυτά περιλαµβάνονται:
- Υψηλό διοικητικό κόστος και πολυπλοκότητα εφαρµογής: Το σύστηµα απαιτεί τη λειτουργία εξειδικευµένης εφαρµογής, συνδεδεµένης µε περιφερειακά και εθνικά µητρώα. Το 2023 µόνο, το κόστος ανάπτυξης και διαχείρισής της έφτασε τα 2 εκατοµµύρια ευρώ. Η τεχνική και διαχειριστική επιβάρυνση για το κράτος είναι εµφανής τονίζεται ενώ παράλληλα πολλοί παραγωγοί δεν κατανοούν πλήρως τη λογική και τις απαιτήσεις του συστήµατος, όπως φαίνεται από τον µεγάλο αριθµό ενστάσεων που υποβάλλονται ετησίως στο σύστηµα. Επιπλέον τονίζεται πως το σύστηµα απαιτεί επαφή και συµβατότητα µε πολλές δηµόσιες βάσεις δεδοµένων, όπως την Εφορία
- Κοινωνικοί και διαρθρωτικοί περιορισµοί: Με βάση την έκθεση το σύστηµα των δικαιωµάτων αποτελεί ένα από τα εµπόδια εισόδου στον αγροτικό τοµέα για νέους και νεοεισερχόµενους. Για να έχει πρόσβαση στην ενίσχυση ένας νέος αγρότης, πρέπει είτε να αγοράσει δικαιώµατα από την ελεύθερη αγορά είτε να λάβει από το εθνικό απόθεµα – διαδικασία που απαιτεί ειδικά κριτήρια και δεν καλύπτει όλους τους ενδιαφερόµενους. Σηµειώνεται επίσης πως το ειδικό καθεστώς για µικρές εκµεταλλεύσεις (για άµεσες ενισχύσεις πλέον έως 5.000 ευρώ), που παρείχε απλοποιηµένη πρόσβαση στην ενίσχυση, καταργήθηκε από το 2023 στην Ισπανία όπως και στην Ελλάδα λόγω περιορισµών του νέου ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου. Αυτό αύξησε τη γραφειοκρατία για µικρούς παραγωγούς.
- Οικονοµικές στρεβλώσεις και επιπτώσεις στην αγορά γης: Στην έκθεση υποστηρίζεται πως υπάρχει µία τεχνητή επίδραση στην τιµή της γης, καθώς οι κάτοχοι δικαιωµάτων αναζητούν εκτάσεις για να τα ενεργοποιήσουν. Αυτό οδηγεί σε αύξηση των τιµών ενοικίασης και αγοράς γης σε περιοχές µε πλεόνασµα δικαιωµάτων. Αντίθετα, σε περιοχές µε έλλειµµα δικαιωµάτων, η επιλέξιµη γη χάνει την εµπορική της αξία, καθώς δεν προσφέρει επιδότηση. Η ύπαρξη ή µη δικαιώµατος καθορίζει την οικονοµική δυναµική ενός χωραφιού, ανεξαρτήτως παραγωγικότητας, κατά τον ισπανικό οργανισµό. Επιπλέον, το σύστηµα που είναι σε ισχύ, επιτρέπει σε ορισµένους να κατέχουν δικαιώµατα χωρίς να ασκούν ουσιαστική γεωργική δραστηριότητα. Αν και υπάρχει η έννοια του «ενεργού αγρότη», η εφαρµογή της δεν διασφαλίζει απόλυτα ότι οι ενισχύσεις καταλήγουν πάντα σε παραγωγικά ενεργούς.
- Νοµική και διαρθρωτική αστάθεια: Το σύστηµα δικαιωµάτων µε κάθε αναθεώρηση συνοδεύεται από τεχνικές προσαρµογές, νέα λογισµικά και ρυθµίσεις, κάτι που αποτρέπει τη σταθερότητα.
Οι πρώτες αντιδράσεις των αγροτών
Το έγγραφο του ισπανικού οργανισµού πληρωµών ήταν αναµενόµενο να «ανάψει φωτιές» στον αγροτικό κόσµο, µε την ASAJA – ιδρυτικό µέλος των COAG και UPA – να ηγείται των αντιδράσεων. Οι αγροτικές οργανώσεις εξέφρασαν στοχευµένες και έντονες αντιρρήσεις για το περιεχόµενο και τη φιλοσοφία του εγγράφου που δηµοσιοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2025 από το Υπουργείο Γεωργίας, ανοίγοντας τον δρόµο για την ενδεχόµενη κατάργηση των δικαιωµάτων έως το 2029.
Σε άρθρο του Agustín Miranda, γενικού διευθυντή της ASAJA Palencia, τονίζεται ότι πρόκειται για µια χαµένη ευκαιρία. Αντί να δροµολογήσει έναν δηµόσιο στρατηγικό διάλογο µε τον αγροτικό τοµέα, το έγγραφο περιορίζεται σε έναν τεχνοκρατικό απολογισµό, που αγνοεί τις πραγµατικές ανάγκες και δυσκολίες των παραγωγών. Οι αγροτικές ενώσεις καταγγέλλουν την παντελή έλλειψη διαβούλευσης µε τον κλάδο και επισηµαίνουν ότι το έγγραφο δεν παίρνει θέση για το εάν πρέπει να καταργηθούν ή να διατηρηθούν τα δικαιώµατα. Αντίθετα, µεταθέτει την ευθύνη λήψης αποφάσεων για µετά το 2027, όταν θα καθοριστεί το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο της ΚΑΠ, κάτι που χαρακτηρίζεται από την ASAJA ως στάση υπεκφυγής και απόκρυψης ευθυνών.
Τα βήματα μετάβασης στο καθεστώς της «Ενιαίας Εκταρικής Ενίσχυσης»
Ο ισπανικός οργανισµός πληρωµών παραθέτει ορισµένους βασικούς παράγοντες και βήµατα που θα απαιτούνταν για τη µετάβαση από το σύστηµα δικαιωµάτων (ABRS) σε ένα απλοποιηµένο σύστηµα ενίσχυσης ανά στρέµµα χωρίς δικαιώµατα. Πριν ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση, το έγγραφο τονίζει ρητά ότι η Ισπανία οφείλει να περιµένει τη δηµοσίευση του νέου ευρωπαϊκού πλαισίου που θα ισχύσει µετά το 2027 και κυρίως τον ορισµό του «ενεργού αγρότη», τη µορφή των ενισχύσεων, και τη συνέχιση ή όχι του περιφερειακού µοντέλου. Η κατάργηση των δικαιωµάτων δεν µπορεί να αποφασιστεί µονοµερώς, ούτε χωρίς να είναι νοµικά εναρµονισµένη µε τις κατευθύνσεις της ΕΕ, σηµειώνεται.
- Νοµοθετική και κανονιστική προσαρµογή σε εθνικό επίπεδο: Αν το νέο πλαίσιο της ΕΕ επιτρέπει ενιαία ενίσχυση ανά εκτάριο χωρίς δικαιώµατα, κάθε χώρα θα πρέπει πρώτον να καταργήσει σταδιακά την αξία των υφιστάµενων δικαιωµάτων και δεύτερον να καταρτίσει νέο σύστηµα επιλεξιµότητας, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η ενίσχυση παρέχεται σε ενεργούς αγρότες µε πραγµατική δραστηριότητα.
- Τερµατισµός της λειτουργίας των δικαιωµάτων: Με αυτή τη µετάβαση κανένα δικαίωµα δεν θα έχει πλέον οικονοµική αξία ή λειτουργικότητα και η η ενίσχυση θα απονέµεται άµεσα βάσει των επιλέξιµων στρεµµάτων και όχι µε ενεργοποίηση δικαιωµάτων.
- Ανασχεδιασµός στήριξης για νέους και νεοεισερχόµενους: Με την κατάργηση των δικαιωµάτων, παύει να υφίσταται και το Εθνικό Απόθεµα, που σήµερα χρησιµοποιείται για τη στήριξη νέων και ως εκ τούτου προτείνεται να δηµιουργηθεί νέος µηχανισµός ενίσχυσης των πρώτων ετών δραστηριότητας, είτε µε επιπλέον ποσό ανά εκτάριο για νέους αγρότες, είτε µε στοχευµένα προγράµµατα στήριξης, χωρίς σύνδεση µε δικαιώµατα. Η έκθεση αναφέρει ρητά ότι αυτή η µετάβαση µπορεί να διευκολύνει την είσοδο νέων, καθώς δεν θα χρειάζονται πια δικαιώµατα.
- Επικαιροποίηση µοντέλου περιφερειών (αν χρειάζεται): Εφόσον η ενίσχυση δεν βασίζεται πια σε δικαιώµατα, εξετάζεται κατά πόσο χρειάζεται να διατηρηθούν οι αγρονοµικές περιφέρειες. Στην Ισπανία υπάρχουν 20 διαφορετικές περιφέρειες ενίσχυσης που βασίζονται αποκλειστικά σε γεωγραφικά κριτήρια. Στην Ελλάδα αντίστοιχα υπάρχουν τρείς αγρονοµικές περιφέρειες (αροτραίες, δενδρώδεις, βοσκοτόπια).
- Ενηµέρωση και υποστήριξη παραγωγών: Η κατάργηση των δικαιωµάτων βασικής ενίσχυσης θα δηµιουργήσει ίσως και συνθήκες που θα πρέπει να αναπροσαρµοστούν συµβόλαια µίσθωσης αγροτικής γης κ.λπ ή να «σπάσουν» καθώς πολλά από αυτά ίσως µισθώνονται µόνο και µόνο για την ενεργοποίηση δικαιωµάτων. Θα πρέπει να υπάρξει ένα µεταβατικό στάδιο ώστε να προσαρµοστούν οι αγρότες στη νέα λογική χορήγησης ενίσχυσης και την παύση των συναλλαγών σε δικαιώµατα.
«Κλειδί» ο ορισµός του ενεργού αγρότη
Κατά καιρούς έχει µπει στο στόχαστρο των διαβουλεύσεων ο ορισµός του ενεργού αγρότη. Υπενθυµίζεται πως για την τρέχουσα ΚΑΠ, η Κοµισιόν είχε προωθήσει τον ορισµό «πραγµατικός αγρότης» που µετά εγκαταλείφθηκε. Όπως είναι σήµερα διαµορφωµένος ο ορισµός στη χώρα µας αλλά και αλλού, δεν αποτελεί κάποιο ιδιαίτερο φίλτρο. Αυτό αναµένεται να αλλάξει εκτός απροόπτου στη νέα περίοδο όπου φηµολογείται πως θα µπουν και διάφορα κοινωνικά κριτήρια για την πληρωµή των άµεσων ενισχύσεων. Σε κάθε περίπτωση, το ποσό των άµεσων ενισχύσεων που λαµβάνει κάθε χώρα εξαρτάται κυρίως από την επιλέξιµη της έκταση και ύστερα από ιστορικά στοιχεία. Για τη χώρα µας, µοιάζει αµφίβολο αν θα µπορέσει και στην επόµενη προγραµµατική περίοδο να διατηρήσει τα κεκτηµένα εν µέσω πιέσεων στον προϋπολογισµό της ΚΑΠ.
