«Δεν αντέχεις τα πάντα επειδή είσαι δυνατός. Αντέχεις επειδή έμαθες να δίνεις χώρο στο συναίσθημα, χωρίς να το αφήνεις να ορίσει τη ζωή σου.»
Η συναισθηματική ανθεκτικότητα λειτουργεί σαν μαξιλάρι που απορροφά τους κραδασμούς της καθημερινής ζωής. Προσφέρει σύνδεση με τον εαυτό και τους άλλους, σταθερότητα στις διακυμάνσεις της καθημερινότητας και θάρρος στις στιγμές που η ζωή αλλάζει απροειδοποίητα. Δεν βασίζεται στην αποστασιοποίηση, αλλά στην ενεργή παρουσία, ενώ λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο τραύμα και στη μεταμόρφωση.
Advertisment
Τι είναι πραγματικά η συναισθηματική ανθεκτικότητα
Στη διεθνή βιβλιογραφία, ορίζεται ως η ικανότητα θετικής προσαρμογής σε αντιξοότητες, η ικανότητα να συνεχίζουμε διατηρώντας το ψυχικό μας κέντρο. Έχει να κάνει με τη δύναμη, αλλά και την ικανότητα του συναισθήματος να βρει φωνή και γείωση.
Psychological resilience είναι η δυναμική διαδικασία θετικής προσαρμογής, σύμφωνα με τον George Bonanno (2010), που επισημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταρρέουν από τραύμα — αντίθετα, επιδεικνύουν φυσική ανθεκτικότητα.
Η Emmy Werner μελέτησε 698 παιδιά στη Χαβάη και διαπίστωσε πως το ένα τρίτο των παιδιών που μεγάλωσαν κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες κατάφεραν να αναπτυχθούν φυσιολογικά. Το μυστικό τους; Ένας σταθερός ενήλικας στη ζωή τους, πίστη στις δυνατότητές τους και συμμετοχή σε κοινότητες (Werner & Smith, 1992).
Advertisment
Πώς χτίζεται μέσα από μικρές καθημερινές ήττες
Οι μεγάλες αλλαγές χτίζονται μέσα από τις μικρές επαναλήψεις. Η Barbara Fredrickson υποστηρίζει ότι η ανθεκτικότητα ενισχύεται κάθε φορά που βιώνουμε θετικά συναισθήματα — έστω κι αν είναι σύντομα – όπως μια ευγενική χειρονομία, ένα στιγμιότυπο ελπίδας, ένας λόγος ευγνωμοσύνης (Fredrickson, 2001). Η θεωρία broaden-and-build εξηγεί πώς τα θετικά συναισθήματα δεν απλώς ανταμείβουν, αλλά χτίζουν ψυχικά αποθέματα.
Η καθημερινή απογοήτευση, το άκυρο μήνυμα, η απώλεια ελέγχου σε μικρές καταστάσεις, προσφέρουν ευκαιρίες για καλλιέργεια εσωτερικής σταθερότητας. Σε αυτές τις στιγμές, αναδύονται η επιείκεια, η ταπεινότητα κι η αποδοχή. Έτσι γεννιέται ο χαρακτήρας.
Έρευνα σε 2.000 μαθητές λυκείου στην Κίνα έδειξε ότι η ψυχική ανθεκτικότητα μεσολαβεί ανάμεσα στη συναισθηματική νοημοσύνη και το άγχος. Όσοι εμφάνιζαν υψηλή ανθεκτικότητα, διαχειρίζονταν καλύτερα τα συναισθήματά τους και παρουσίαζαν λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης και στρες (Kartol et al., 2024).
Γιατί αποτελεί το πιο αναγκαίο soft skill του 21ου αιώνα
Η ψηφιακή εργασία, η ρευστότητα των ρόλων, η απουσία ασφαλούς πλαισίου κάνουν την ανθεκτικότητα απαραίτητη. Ο εργαζόμενος του 21ου αιώνα καλείται να είναι ευέλικτος, συγκεντρωμένος, ανθεκτικός, χωρίς να απομονώνεται ή να εξουθενώνεται.
Οι Grant και Kinman (2012) τονίζουν ότι η αυτοφροντίδα, η ενσυνειδητότητα και η υποστήριξη στο πλαίσιο της εργασίας αποτελούν θεμελιώδεις πυλώνες της ψυχικής ανθεκτικότητας. Ο συνδυασμός αυτών μειώνει την επαγγελματική εξουθένωση και αυξάνει την επαγγελματική ικανοποίηση.
Οι ψυχολόγοι πίσω από την έννοια
- Ann S. Masten: Ονομάζει την ανθεκτικότητα «ordinary magic» — η μαγεία του καθημερινού. Εστιάζει στη σημασία των μικρών καθημερινών συστημάτων υποστήριξης.
- George Bonanno: Εστιάζει στην ευελιξία, δηλαδή στην ικανότητα να χρησιμοποιούμε διαφορετικές στρατηγικές ανάλογα με τις περιστάσεις.
- Dennis Charney: Θεωρεί πως η ανθεκτικότητα καλλιεργείται μέσω της πίστης, του χιούμορ, της κοινωνικής στήριξης, της σωματικής δραστηριότητας και της αποδοχής της δυσκολίας.
- Martin Seligman: Ο πατέρας της θετικής ψυχολογίας ανέπτυξε το πρόγραμμα Penn Resilience, το οποίο ενσωματώνει τη συναισθηματική ρύθμιση, τη θετική ερμηνεία και τη διαχείριση σκέψεων για ενίσχυση ανθεκτικότητας.
Πώς συνδέεται με ψυχική υγεία, εργασία, σχέσεις, κοινωνία
Σύμφωνα με τη BMJ Mental Health (2024), άνθρωποι με υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας έχουν 53% μικρότερη πιθανότητα θνησιμότητας. Δεν πρόκειται απλώς για εργαλείο ψυχικής επιβίωσης, αλλά για βιολογικό παράγοντα υγείας και μακροζωίας.
Στην Ελλάδα, έρευνα σε δασκάλους και μαθητές επιβεβαίωσε ότι η ένταξη της συναισθηματικής εκπαίδευσης στο σχολικό πρόγραμμα βελτιώνει την κοινωνική συνοχή και ενισχύει τη μαθησιακή ανθεκτικότητα (Zembylas & Schutz, 2009).
Στις προσωπικές σχέσεις, η ανθεκτικότητα ενδυναμώνει τη δυνατότητα για εμπιστοσύνη, αμοιβαιότητα και ειλικρίνεια. Στην κοινωνία, ενδυναμώνει τη δημοκρατία. Γιατί πολίτες που στέκονται ψυχικά σταθεροί, ανταποκρίνονται με ευθύνη, αντί με απόγνωση.
Πρακτικές καλλιέργειας
- Ευγνωμοσύνη: Καθημερινή αναγνώριση μικρών θετικών γεγονότων ενισχύει τη συναισθηματική σταθερότητα (Emmons & McCullough, 2003).
- Αυτοφροντίδα: Ύπνος, άσκηση, σίτιση, οριοθέτηση χρόνου και ενέργειας λειτουργούν υποστηρικτικά στο ψυχικό σύστημα.
- Ανάπτυξη σκοπού: Το νόημα και η προοπτική δρουν προστατευτικά απέναντι στην κατάρρευση.
- Δικτύωση: Υγιείς σχέσεις φιλίας, συνεργασίας και υποστήριξης αυξάνουν την αίσθηση ασφάλειας και αποδοχής.
- Προγράμματα πρόληψης: Όπως προτείνει η Jessica Schleider, σύντομες παρεμβάσεις σε σχολικά πλαίσια αποδεικνύονται εξαιρετικά αποδοτικές.
Η συναισθηματική ανθεκτικότητα ενσωματώνει τις πιο αυθεντικές μας ποιότητες, όπως επιμονή, ενσυναίσθηση, ακεραιότητα. Καλλιεργείται με φροντίδα, παρουσία και συνέπεια. Μεταδίδεται με το παράδειγμα. Ενώνει τον προσωπικό πυρήνα με τη συλλογική ευθύνη.
Όταν επιλέγουμε να στεκόμαστε με τρυφερότητα και θάρρος, ενεργοποιούμε μια νέα μορφή ανθρώπινης ηγεσίας. Και τότε, η «υπερηρωίδα» της εποχής μας γίνεται κοινή δύναμη. Γίνεται η γλώσσα της ωριμότητας, της φροντίδας και της ανθεκτικής αγάπης.
Πηγές:
- Russo et al. (2012), PMC3573269
- Masten, A. S. (2001). Ordinary Magic: Resilience Processes in Development
- Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in resilience
- Kartol et al. (2024). Emotional Intelligence, Resilience and Life Satisfaction
- Grant & Kinman (2012). Enhancing Wellbeing in Social Work Students
- Bonanno, G. A. (2010). The Other Side of Sadness
- Charney, D. (2004). Resilience: The Science of Mastering Life’s Greatest Challenges
- BMJ Mental Health (2024). Sun Yat‑Sen University Study
- Zembylas, M. & Schutz, P. A. (2009). Social Resilience in Emotional Education
- Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting Blessings Versus Burdens
- Schleider, J. et al. (2023). Brief Interventions in Youth Mental Health
- Seligman, M. E. P. (2006). Learned Optimism and The Penn Resilience Program
