Υπάρχει ένας παράξενος μηχανισμός μέσα μας. Μια τεχνουργία του νου που λειτουργεί αθόρυβα, και μας βοηθά να αποφεύγουμε την κατά μέτωπο σύγκρουση με την εσωτερική μας αλήθεια. Τη βιωματική αλήθεια, αυτή που δεν αποτυπώνεται με λόγια, αλλά μας καίει εσωτερικά όταν την πλησιάζουμε.
Έχουμε μάθει να φοβόμαστε τα πιο δύσκολα κομμάτια του εαυτού μας, τους θυμούς μας, τις ενοχές που βαραίνουν τη σιωπή μας, τις ανομολόγητες επιθυμίες που δεν χώρεσαν στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Κομμάτια άγρια, άβολα, ανεξέλεγκτα. Και όταν κάτι από αυτά ξυπνά μέσα μας — ένα συναίσθημα, μια σκέψη, ένα ένστικτο — δεν στεκόμαστε να το δούμε, δεν το αναγνωρίζουμε ως δικό μας. Αντίθετα, το πετάμε έξω. Το ντύνουμε με ξένα ρούχα και το φοράμε στον απέναντι. Του φορτώνουμε αυτό που εμείς δεν αντέχουμε να κουβαλάμε. Του δίνουμε να κρατήσει το φορτίο μας, με την ψευδαίσθηση ότι έτσι ελαφραίνουμε.
Advertisment
Αυτός είναι ο κόσμος της ψυχολογικής προβολής. Δεν αντέχουμε τη ζήλια που φωλιάζει μέσα μας; Θα την «δούμε» σε κάποιον άλλο. Σε εκείνον που τάχα μας ζηλεύει. Σε εκείνη που μας ρίχνει περίεργα βλέμματα. Θα αρχίσουμε να προσέχουμε σημάδια — δήθεν φθόνο, σύγκριση, ανταγωνισμό — εκεί όπου στην πραγματικότητα, κατοικεί η δική μας ανασφάλεια.
Έχουμε θυμό για τον εαυτό μας; Για τις φορές που σωπάσαμε, που υποχωρήσαμε, που προδώσαμε τις ανάγκες μας; Τότε θα τον ξεσπάσουμε στον άλλον που μας φέρθηκε άτσαλα, που είπε μια κουβέντα παραπάνω. Θα τον πούμε αγενή, αδιάφορο, επιθετικό. Ίσως και τοξικό. Θα του ρίξουμε την ετικέτα, για να μην χρειαστεί να κοιτάξουμε τι μας άγγιξε τόσο έντονα μέσα από εκείνον.
Η προβολή είναι ο καθρέφτης που διαστρεβλώνει. Δείχνει τον άλλο παραμορφωμένο, ντυμένο με τα δικά μας ρούχα, τα δικά μας μισοθαμμένα συναισθήματα, τις επιθυμίες που δεν ομολογήθηκαν, τα λάθη που δεν συγχωρέθηκαν.
Advertisment
Δεν φοβόμαστε τον άλλο, αλλά τον εαυτό μας
Η προβολή είναι άμυνα. Είναι η ασπίδα που σηκώνουμε μπροστά στον ψυχικό μας καθρέφτη για να μη δούμε αυτό που πραγματικά υπάρχει πίσω από την επιφάνεια. Γιατί αν δούμε τον εαυτό μας γυμνό, χωρίς ωραιοποιήσεις και δικαιολογίες, μπορεί να πονέσουμε. Μπορεί να ανακαλύψουμε μέσα μας πράγματα που δεν ταιριάζουν με την εικόνα που προσπαθούμε να διατηρήσουμε προς τα έξω.
Κι έτσι, επιλέγουμε την ασφάλεια της αυταπάτης. Καλύτερα να φταίει ο άλλος. Καλύτερα να είναι εκείνος ο κακός, ο εγωιστής, ο προβληματικός. Όχι εμείς. Εμείς είμαστε οι καλοπροαίρετοι, οι σωστοί, οι παρεξηγημένοι.
Όμως αυτή η ψευδαίσθηση κοστίζει. Κάθε φορά που αποδίδουμε σε κάποιον άλλον αυτό που αρνούμαστε να δούμε μέσα μας, απομακρυνόμαστε λίγο περισσότερο από την αλήθεια μας. Και η αποξένωση από την αλήθεια δεν είναι απλώς σύγχυση — είναι η αρχή της δυσφορίας. Της υπαρξιακής δυσφορίας. Της σιωπηλής εκείνης ενόχλησης που νιώθουμε όταν μένουμε μόνοι μας, χωρίς περισπασμούς, και το μέσα μας κάνει φασαρία.
Η προβολή ως ευκαιρία
Δεν είναι καταδικαστέο το ότι προβάλλουμε. Είναι ανθρώπινο. Όλοι το κάνουμε — άλλος λίγο, άλλος πολύ. Είναι θα λέγαμε, ένας μηχανισμός που φτιάχτηκε για να μας προστατεύσει όταν κάτι είναι υπερβολικά δυσάρεστο για να το αντέξουμε. Το πρόβλημα ξεκινά όταν δεν θέλουμε να το δούμε, όταν το κάνουμε ασυνείδητα και το θεωρούμε αλήθεια.
Κάθε φορά που ενοχλούμαστε υπερβολικά από κάποιον, ας σταματήσουμε για λίγο. Ας κάνουμε παύση. Ας ρωτήσουμε: «Τι μου θυμίζει αυτό; Τι ακουμπά μέσα μου;» Αν τολμήσουμε να στρέψουμε τον φακό προς τα μέσα, ίσως δούμε κάτι πολύτιμο: ότι αυτό που απορρίπτουμε στους άλλους, είναι ακριβώς αυτό που δεν έχουμε αποδεχτεί στον εαυτό μας.
Κι αυτό δεν είναι κατάρα. Είναι δώρο. Γιατί κάθε φορά που προβάλλουμε, ο κόσμος γίνεται καθρέφτης και μας δείχνει έναν εαυτό που είχε μείνει κρυμμένος. Κάθε φορά που κρίνουμε υπερβολικά, μπορεί να μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην προσωπική μας αλήθεια – αν έχουμε το θάρρος να την αντικρίσουμε.
Όλοι είμαστε καθρέφτες
Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι μόνο άλλος. Είναι και εμείς. Είναι το παιδί μέσα μας που μας εκνευρίζει όταν το δούμε στον διπλανό. Είναι ο παλιός μας εαυτός που προσπαθούμε να ξεχάσουμε. Είναι το «θέλω» μας που πνίξαμε, το «όχι» μας που ποτέ δεν ειπώθηκε, η ανάγκη μας που δεν πήρε χώρο.
Μπορεί να νομίζουμε ότι μας ενοχλεί ο άλλος, μα στην ουσία ενοχλούμαστε από αυτό που μας καθρεφτίζει. Κανείς δεν μας φταίει όπως νομίζουμε. Κι αν πράγματι μας φταίει, η προβολή μεγεθύνει, διαστρεβλώνει, φορτίζει. Κάνει τα πάντα να φαίνονται πιο μεγάλα, πιο έντονα, πιο προσωπικά. Όμως τις περισσότερες φορές, είναι οι πληγές μας που φωνάζουν και περιμένουν να τις ακούσουμε.
Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς προβολές;
Ο δρόμος προς την ελευθερία δεν περνά από την τελειότητα. Δεν περνά από το να μην προβάλλουμε ποτέ ξανά. Περνά από τη συνείδηση. Από το να βλέπουμε πότε το κάνουμε, πώς το κάνουμε και γιατί. Να αναγνωρίζουμε το μοτίβο. Να πιάνουμε τον εαυτό μας τη στιγμή που μεταθέτει, που δίνει το δικό του φορτίο στον άλλον.
Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να πάρουμε πίσω την ευθύνη της ψυχής μας. Να μάθουμε να μένουμε με το δυσάρεστο μέσα μας, χωρίς να το διώχνουμε, χωρίς να το προβάλλουμε. Να το αντέχουμε. Και κάπου εκεί αρχίζει η μεταμόρφωση.
Όταν σταματάμε να ρίχνουμε την εσωτερική μας σκιά στους άλλους
Η προβολή είναι σαν καπνός. Απλώνεται σιωπηλά και μας θολώνει την πραγματικότητα. Μας κάνει να χάνουμε το πρόσωπο του άλλου πίσω από τα δικά μας εσωτερικά τοπία. Να βλέπουμε απειλή, εκεί όπου υπάρχει αντανάκλαση. Μα όσο περισσότερο τον παρατηρούμε καθαρά — χωρίς προκατάληψη, χωρίς φίλτρα, χωρίς τις ερμηνείες του παρελθόντος — τόσο περισσότερο αρχίζουμε να παρατηρούμε και τον εαυτό μας. Και τότε ο άλλος να γίνεται πηγή αυτογνωσίας.
Ίσως τελικά, αυτός να είναι ο δρόμος. Να μάθουμε να διαβάζουμε τις προβολές μας σαν γράμματα. Να τις αντιμετωπίζουμε όχι ως αλήθειες για τον άλλον, αλλά ως μηνύματα για εμάς. Γιατί εκεί, μέσα τους, κρύβεται κάτι που ζητά να το δούμε. Και είναι πολύ πιο προσωπικό απ’ όσο νομίζουμε.
«Ό,τι μας ενοχλεί στους άλλους μπορεί να μας οδηγήσει στην κατανόηση του εαυτού μας.» – Carl Jung
Πηγές
- The Ego and the Mechanisms of Defence – Anna Freud
- Why Do I Do That?: Psychological Defense Mechanisms and the Hidden Ways They Shape Our Lives – Joseph Burgo
- The Disowned Self – Nathaniel Branden
- Psychological Projection – Brian Phokeerdoss
- Defense Mechanisms: Theoretical, Research and Clinical Perspectives
