Ο χάρτης με τις θαλάσσιες χωρικές ενότητες που δημοσιεύτηκε στις 16 Απριλίου είναι μείζονος σημασίας για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Η βασική λειτουργία του είναι να αποτυπώσει τις περιοχές στις οποίες θα ορισθούν και περιγραφούν οι λεπτομερείς χρήσεις για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες που αφορούν τη θάλασσα. Αποτελεί συμμόρφωση προς την ευρωπαϊκή οδηγία 2014/89/Ε.Ε. Μετά την κατάθεσή του στην Ε.Ε. οι περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ θα αποτελούν πλέον και επισήμως τμήμα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών θαλασσίων ζωνών. Σε περίπτωση που παραβιασθούν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, η Ελλάδα θα μπορεί να ζητήσει αμέσως την επιβολή κυρώσεων στον δράστη της παραβιάσεως.
Πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι ο χάρτης καταδεικνύει με σαφήνεια όλες τις ελληνικές θαλάσσιες ζώνες που η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία (εσωτερικά ύδατα και αιγιαλίτιδα ζώνη) και κυριαρχικά δικαιώματα (υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ). Πρόκειται για μια έκταση 494.605 τετ. χλμ., δηλαδή περίπου τέσσερις φορές την επιφάνεια της χερσαίας Ελλάδας. Η αποτύπωση συμβαίνει για πρώτη φορά και έχει σημασία για τις διαφορές της Ελλάδας τόσο με την Τουρκία όσο και με την Αλβανία και με τη Λιβύη, με τις οποίες υπάρχουν εκκρεμείς οριοθετήσεις. Αρκετές από τις θαλάσσιες περιοχές που περιλαμβάνονται στον δημοσιευθέντα ελληνικό χάρτη, έχουν αποτελέσει αντικείμενο διεκδικήσεως σε διαφορετικές χρονικές περιόδους από την Τουρκία. Ως προς το Αιγαίο, η ελληνική απάντηση στην Τουρκία έχει δοθεί ήδη από το 1975 και είχε περιληφθεί σε χάρτη κατά την ελληνική προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο το 1976. Ως προς την Ανατολική Μεσόγειο, οι τουρκικές διεκδικήσεις άρχισαν να ξεδιπλώνονται μετά το 2011. Υπήρχαν κατά καιρούς ελληνικές επιστολές προς τον ΟΗΕ και ρηματικές διακοινώσεις, αλλά έλειπε ο χάρτης. Η απάντηση πλέον δόθηκε και είναι συνολική, διότι περιλαμβάνει και Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.
Μετά την κατάθεση του χάρτη στην Ε.Ε., σε περίπτωση που παραβιασθούν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, η Ελλάδα θα μπορεί να ζητήσει αμέσως την επιβολή κυρώσεων στον δράστη της παραβιάσεως.
Από εκεί και πέρα, ο χάρτης αποτυπώνει την υπάρχουσα κατάσταση στις θαλάσσιες ζώνες, όπως προκύπτει από την εθνική και τη διεθνή νομοθεσία. Δεν θεσπίζει νέες ζώνες, ούτε τροποποιεί υπάρχουσες. Αυτό εξηγεί για ποιο λόγο αναφέρεται η ΑΟΖ μόνο σε δύο περιοχές και όχι σε όλη την έκταση που καλύπτει και η υφαλοκρηπίδα. Πρόκειται για τις δύο περιοχές που έχουμε ρητώς κηρύξει ΑΟΖ. Επίσης εξηγεί για ποιο λόγο η Ελλάδα έχει χωρικά ύδατα 12 ν. μιλίων μόνο στο Ιόνιο Πέλαγος. Μέχρι στιγμής, έχουμε προχωρήσει σε επέκταση μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή. Στο υπόμνημα του χάρτη, όμως, υπάρχει η επιφύλαξη της «εν γένει επέκτασης του εύρους έως 12 ναυτικά μίλια σύμφωνα με τη σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας που αντανακλά εθιμικό διεθνές δίκαιο». Oποτε στο μέλλον αλλάξουν οι συγκεκριμένες θαλάσσιες ζώνες, θα ενημερωθεί και ο χάρτης. Τέλος, ο χάρτης αποτελεί ουσιαστικό βήμα για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Στις 23 Μαρτίου 2020 η Τουρκία είχε καταθέσει στον ΟΗΕ χάρτη με τα όρια των περιοχών της Ανατολικής Μεσογείου που θεωρεί ότι της ανήκουν. Δεδομένου ότι οι διμερείς διαπραγματεύσεις δεν έχουν ευδοκιμήσει μέχρι τώρα, οι δύο χώρες μπορούν να προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο με κύριο όπλο τους δύο χάρτες τους και να ζητήσουν οριοθέτηση. Χρήσιμο είναι να κατατεθεί ο συγκεκριμένος χάρτης και στην ειδική βάση δεδομένων της Διευθύνσεως Θαλασσίων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας (UN Division on Oceans Affairs and Law of the Sea-DOALOS). Πρόκειται για τη βάση όπου τα κράτη-μέλη της συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας καταθέτουν, μεταξύ άλλων, την εθνική τους νομοθεσία ως προς τις θαλάσσιες οριοθετήσεις. Eχουμε δεσμευθεί ότι θα καταθέσουμε τον σχετικό χάρτη από το 2011.
Χωρική ενότητα 4: Η μέση γραμμή με την Αλβανία
Στο βορειοδυτικό σημείο του χάρτη αποτυπώνεται το όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας με την Αλβανία. Το 2009 υπεγράφη μεταξύ Ελλάδος – Αλβανίας συμφωνία για οριοθέτηση των υφιστάμενων θαλασσίων ζωνών (αιγιαλίτιδα ζώνη, υφαλοκρηπίδα), όσο και θαλασσίων ζωνών που θα μπορούσαν να θεσπισθούν στο μέλλον (ΑΟΖ ή συνορεύουσα ζώνη). Το συμφωνηθέν θαλάσσιο «όριο πολλαπλών χρήσεων» ακολουθούσε πιστά τη μέση γραμμή και κατά την οριοθέτηση ελήφθησαν πλήρως υπ’ όψιν όλα τα νησιά της περιοχής. Η συμφωνία ακολούθησε υποδειγματικά τις σχετικές διατάξεις της συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) και αποτελούσε πρότυπο θαλάσσιας οριοθετήσεως με ισοβαρές αποτέλεσμα για τις δύο χώρες. Επειτα από προσφυγή της αλβανικής αντιπολιτεύσεως υπό τον Eντι Ράμα, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας έκρινε ότι η συμφωνία ήταν αντισυνταγματική… Eκτοτε το θέμα έχει βαλτώσει. Επειδή στο παρελθόν είχαν ακουστεί κάποιες σκέψεις «περί τεχνικών διορθώσεων» στη συμφωνία του 2009, είναι απολύτως ικανοποιητικό ότι η ελληνική θέση περί μέσης γραμμής αποτυπώνεται ορθώς στον χωροταξικό χάρτη.
Χωρική ενότητα 1: Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο
Η αποτύπωση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας σε Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο ακολουθεί την επίσημη ελληνική θέση, όπως διατυπώθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 1976. Η Ελλάδα είχε τότε ζητήσει η οριοθέτηση να πραγματοποιηθεί ανάμεσα στα μικρασιατικά παράλια και στις ανατολικές ακτές των ελληνικών νησιών που βρίσκονται κατά μήκος των συγκεκριμένων παραλίων. Oπως ανέφερε και η ελληνική αίτηση προς το Διεθνές Δικαστήριο, το σημείο οριοθετήσεως «μπορεί να είναι μόνον η μέση γραμμή μεταξύ των εν λόγω νησιών και των γραμμών βάσεως που έχουν νομίμως θεσπισθεί για την οριοθέτηση των τουρκικών χωρικών υδάτων, ούτως ώστε να επιτευχθεί η ίση διαίρεση της συγκεκριμένης περιοχής». Είναι εξαιρετικά θετικό που ύστερα από 49 έτη η ελληνική πλευρά παραμένει αμετακίνητη σε αυτή τη θέση, η οποία έχει σημαντικά ενδυναμωθεί από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (συμβατικό και εθιμικό) και τη σχετική διεθνή νομολογία.
Οριοθετημένη ΑΟΖ: Οι δύο περιοχές με την ΑΟΖ
Στον χάρτη αποτυπώνονται οι δύο περιοχές που η Ελλάδα έχει προς το παρόν ανακηρύξει ΑΟΖ. Η πρώτη περιοχή βρίσκεται στο νότιο τμήμα και αφορά την ΑΟΖ που δημιουργείται από την επήρεια Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου, όπως έχει αποτυπωθεί στην οριοθέτηση με την Αίγυπτο το 2020. Κυρώθηκε με τον νόμο 4717. Η δεύτερη περιοχή ΑΟΖ αφορά την οριοθέτηση με την Ιταλία, που έχει γίνει σε δύο φάσεις. Το 1977 οριοθετήθηκε μόνον η υφαλοκρηπίδα και το 2020 οι θαλάσσιες ζώνες. Κατά το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα πρόκειται να εκδοθεί το προεδρικό διάταγμα (είναι υπό επεξεργασία στο Συμβούλιο της Επικρατείας) με το οποίο θα κηρύσσεται ΑΟΖ και στο Ιόνιο μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο.
Χωρική ενότητα 4: Η γραμμή στον Νότο με τη Λιβύη
Η Λιβύη έχει «κλείσει» από το 1973 με ευθεία γραμμή βάσεως τον κόλπο της Σύρτης, κατά παράβαση των σχετικών κανόνων του διεθνούς δικαίου. Η Ελλάδα (όπως και η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ) έχει διαμαρτυρηθεί από το 1974 για τη συγκεκριμένη ενέργεια, που επηρεάζει εν μέρει την οριοθέτηση μεταξύ των δύο χωρών. Στον χωροταξικό χάρτη, η οριοθέτηση (ορθώς) δεν δέχεται το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης και υπολογίζει τη μέση γραμμή από τις λιβυκές ακτογραμμές. Η επήρεια όλων των νησιών της περιοχής, από τις μεσσηνιακές Οινούσσες, τα Κύθηρα και Αντικύθηρα, τη Γαύδο και τη Γαυδοπούλα και προφανώς την Κρήτη, αποτυπώνονται στη μέση γραμμή του χάρτη. Μεγάλο τμήμα αυτής της περιοχής έχει ήδη αποδοθεί για έρευνα και εκμετάλλευση στην Exxon Mobil και στη HELLENiQ ENERGY και για το υπόλοιπο ενδιαφέρεται η Chevron.
Χωρική ενότητα 2: Περιοχή Καστελλόριζου
Το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης (δηλαδή το Καστελλόριζο, η Ρω, η Στρογγύλη και κάποια μικρότερα νησάκια και βράχοι) εμφανίζεται στον χάρτη με πλήρη επήρεια επί της υφαλοκρηπίδας. Η οριοθετική γραμμή βασίζεται στη μέση γραμμή βάσει του νόμου 4001/2011. Η Κύπρος έχει καταθέσει χάρτη με τα όρια της κυπριακής ΑΟΖ στον ΟΗΕ από τις 4 Μαΐου 2019. Η σύγκριση του χωροταξικού χάρτη της Ελλάδας με αυτόν της Κύπρου δείχνει ότι τα ανατολικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας ταυτίζονται με τα δυτικά όρια της κυπριακής ΑΟΖ. Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για τη νήσο Στρογγύλη. Αποτελεί το ανατολικότερο ελληνικό έδαφος. Στο πρόσφατο παρελθόν ήταν κατοικημένη από κτηνοτρόφους, ενώ τώρα έχει εγκατεστημένη στρατιωτική φρουρά. Ελλάδα και Κύπρος έχουν κοινά όρια υφαλοκρηπίδας – ΑΟΖ λόγω ακριβώς του συγκεκριμένου νησιού. Είναι επίσης σημαντικό ότι διά του χάρτη η Ελλάδα επιβεβαιώνει τη διεκδίκησή της ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, όπου είχε σταματήσει η μερική οριοθέτηση Ελλάδας – Αιγύπτου το 2020.
Χωρική ενότητα 2: Τα Δωδεκάνησα
Στο υπόμνημα που συνοδεύει τον χωροταξικό χάρτη αναφέρεται ότι το όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης βασίζεται μεταξύ άλλων στην ιταλοτουρκική συμφωνία και στο πρωτόκολλο του 1932. Το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) αναφερόταν ρητώς σε δεκατέσσερα νησιά από το σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων και στις «εξαρτώμενες» από αυτά νησίδες, που εκχωρήθηκαν στην Ιταλία. Λόγω διαφωνίας Ιταλίας – Τουρκίας για τις εξαρτώμενες νησίδες, υπεγράφη μεταξύ τους τον Ιανουάριο του 1932 συνθήκη που οριοθετούσε την περιοχή του συμπλέγματος της Μεγίστης. Ακολούθησε τον Δεκέμβριο του 1932 πρωτόκολλο δι’ ανταλλαγής επιστολών για την υπόλοιπη περιοχή μεταξύ Δωδεκανήσων και μικρασιατικών ακτών. Με τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (1947) η Ελλάδα υπεισήλθε ως καθολικός διάδοχος της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα. Συνεπώς, ανέλαβε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της Ιταλίας αναφορικά με την ιταλοτουρκική συνθήκη και το πρακτικό του 1932. Επομένως, ειδικώς στην περιοχή των Δωδεκανήσων το όριο ανάμεσα στα δύο κράτη δεν είναι η εθιμική μέση γραμμή, αλλά τα δύο διεθνή κείμενα του 1932. Με αυτά τα κείμενα λύνεται και η διαφωνία γύρω από το νομικό καθεστώς των Ιμίων.
Χωρική ενότητα 1: Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο
Η αποτύπωση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας σε Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο ακολουθεί την επίσημη ελληνική θέση, όπως διατυπώθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 1976. Η Ελλάδα είχε τότε ζητήσει η οριοθέτηση να πραγματοποιηθεί ανάμεσα στα μικρασιατικά παράλια και στις ανατολικές ακτές των ελληνικών νησιών που βρίσκονται κατά μήκος των συγκεκριμένων παραλίων. Oπως ανέφερε και η ελληνική αίτηση προς το Διεθνές Δικαστήριο, το σημείο οριοθετήσεως «μπορεί να είναι μόνον η μέση γραμμή μεταξύ των εν λόγω νησιών και των γραμμών βάσεως που έχουν νομίμως θεσπισθεί για την οριοθέτηση των τουρκικών χωρικών υδάτων, ούτως ώστε να επιτευχθεί η ίση διαίρεση της συγκεκριμένης περιοχής». Είναι εξαιρετικά θετικό που ύστερα από 49 έτη η ελληνική πλευρά παραμένει αμετακίνητη σε αυτή τη θέση, η οποία έχει σημαντικά ενδυναμωθεί από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (συμβατικό και εθιμικό) και τη σχετική διεθνή νομολογία.
O κ. Aγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο – βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
