Κάθε εμπειρία που βιώνουμε μας διαμορφώνει σε κάποιο βαθμό. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Είναι χρήσιμο να ορίσουμε τα μικροτραύματα, γιατί ουσιαστικά εξηγούν το διάχυτο αίσθημα δυσθυμίας που αισθανόμαστε σχεδόν συνέχεια.
Επίσης, θα εξετάσουμε κάποιες από τις πηγές των μικροτραυμάτων με παραδείγματα από την καθημερινότητα, για να δώσουμε ένα νοηματικό πλαίσιο σε αυτές τις συναισθηματικές επιθέσεις που συχνά κρύβονται σε κοινή θέα. Μάλιστα, αυτός είναι και ένας από τους λόγους που είναι τόσο βλαβερές.
Advertisment
Η ψυχολογία είναι ένας σχετικά νέος επιστημονικός κλάδος που μόλις τον τελευταίο αιώνα έχει μελετηθεί με σοβαρή επιστημονική μεθοδολογία και, επομένως, συγχωρείται που χρειάστηκε να περάσει τόσος καιρός προτού αρχίσει να εξετάζει τα ήπιου βαθμού ψυχικά τραύματα. Το πρώτο βήμα είναι να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει στην πράξη και να βεβαιωθούμε ότι όσα μελετούν και ερευνούν οι επαγγελματίες του χώρου, όπως οι ψυχολόγοι, αντανακλούν όντως όσα συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Μεγάλα τραύματα και υγεία
Μέχρι σχετικά πρόσφατα οι ερευνητές και οι ψυχολόγοι εστίαζαν σε σημαντικά αρνητικά γεγονότα στη ζωή των ανθρώπων και είναι λογικό, αφού αυτά γίνονται αιτία για την ξαφνική εμφάνιση ψυχικών ασθενειών, για τις οποίες απευθύνονται στους ειδικούς.
Σε αυτές περιλαμβάνονται ψυχικές παθήσεις που περιορίζουν τη ζωή μας (και που ενίοτε μπορεί να γίνουν απειλητικές για τη ζωή), όπως η βαριά κατάθλιψη, το γενικευμένο άγχος, η διαταραχή μετατραυματικού στρες και μια σειρά από άλλες ψυχικές παθήσεις που καταγράφονται στη βίβλο των ψυχικών ασθενειών Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM – Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών). Εκεί, ήδη από τις παλαιότερες εκδόσεις, τα «μεγάλα» τραύματα παρουσιάζονται ως αίτια για πολλές από τις αναφερόμενες παθήσεις – μιλάμε προφανώς για τραγικές καταστάσεις που γνωρίζουμε ότι συχνά οδηγούν σε ψυχικά και σωματικά προβλήματα υγείας.
Advertisment
Η εμπειρία ενός πολέμου, η σεξουαλική, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, ο βιασμός ή η σεξουαλική παρενόχληση, το να υποστείς φυσικές καταστροφές, όπως πυρκαγιές, σεισμούς, κυκλώνες και τυφώνες, ή να έρθεις αντιμέτωπος με πράξεις βίας, όπως ένοπλη ληστεία και τρομοκρατικές επιθέσεις. Όλα αυτά ανήκουν στα «μεγάλα» τραύματα.
Η πιο πρόσφατη, πέμπτη έκδοση του DSM (γνωστή ως DSM-5) περιλαμβάνει 157 διαφορετικές διαγνώσιμες διαταραχές, πάνω από πενήντα τοις εκατό περισσότερες από την πρώτη έκδοση του 1952. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουμε αναπτύξει τόσες περισσότερες ψυχικές ασθένειες; Θα έλεγα μερικές ίσως, αλλά ο βασικός λόγος είναι ότι η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και να ορίζουμε τις ανθρώπινες εμπειρίες και τον ψυχικό πόνο έχει αυξηθεί και πλέον γνωρίζουμε ότι και άλλα γεγονότα, πολλά από τα οποία είναι αρκετά συνηθισμένα, ενδέχεται να οδηγήσουν σε συναισθηματικά και άλλα προβλήματα που επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργούμε στην καθημερινότητα.
Σημαντικά γεγονότα της ζωής που όλοι θα βιώσουμε αργά ή γρήγορα
Ευτυχώς, οι περισσότεροι δεν βιώνουμε αυτά τα πολύ σοβαρά γεγονότα της ζωής που ανήκουν στα «μεγάλα» τραύματα, ωστόσο κάποια στιγμή θα βιώσουμε την απώλεια αγαπημένων προσώπων, πολλοί θα πάρουμε διαζύγιο, αλλά ακόμα και ευχάριστες περιστάσεις μπορεί να μας προκαλούν στρες (γέννες, γάμοι, ακόμα και οι γιορτές των Χριστουγέννων).
Όλα αυτά οι ψυχίατροι Τόμας Χολμς και Ρίτσαρντ Ράχι τα αποκαλούν «σημαντικά γεγονότα της ζωής». Οι δύο γιατροί μελέτησαν το ιστορικό πέντε χιλιάδων και πλέον ασθενών για να εξετάσουν κατά πόσο στρεσογόνες εμπειρίες που είχαν βιώσει σχετίζονταν με τη μεταγενέστερη εμφάνιση προβλημάτων υγείας και κατηγοριοποίησαν τα γεγονότα της ζωής από τα πλέον τραυματικά (π.χ. θάνατος συζύγου) στα λιγότερα σημαντικά που όμως προκαλούν στρες, όπως κάποια μικρή παράβαση του νόμου (ποιος άλλωστε δεν έχει πάρει κλήση από την τροχαία;), αποδίδοντας πόντους ή «μονάδες μεταβολής» της ζωής του ατόμου, ανάλογα με το κάθε περιστατικό.
Ένας από τους βασικούς δείκτες εμφάνισης προβλημάτων υγείας, πέρα από τη σοβαρότητα των συμβάντων, φάνηκε να είναι και πόσα συνέπεσαν σε διάστημα ενός έτους. Προσθέτοντας τις «μονάδες μεταβολής ζωής» των ασθενών, οι ψυχίατροι διαπίστωσαν ότι μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία τους αντιμετώπιζαν όσοι συγκέντρωναν πάνω από 300 μονάδες, με όσους συγκέντρωναν από 150 έως 299 μονάδες να αντιμετωπίζουν μέτριο κίνδυνο, ενώ όσοι συγκέντρωναν κάτω από 150 μονάδες τον χρόνο αντιμετώπιζαν ελάχιστο κίνδυνο να πληγεί η υγεία τους.
Φαίνεται λοιπόν ότι κάποιες εμπειρίες που βιώνουμε στη ζωή μάς κάνουν πιο ευάλωτους σε σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα, ιδιαίτερα όταν πέφτουν όλες μαζί. Όμως, αυτοί οι αριθμοί δεν λένε όλη την αλήθεια· αν και υπάρχουν πολλές έρευνες που στηρίζουν τη συγκεκριμένη θεωρία, υπάρχουν επίσης έρευνες που δείχνουν ότι ακόμα και άτομα που δεν ξεπερνούν ποτέ αυτό το «μαγικό» όριο σοβαρών γεγονότων ζωής παρουσιάζουν προβλήματα υγείας.
Και πώς είναι δυνατόν οι ίδιες εμπειρίες να προκαλούν σοβαρή ασθένεια σε κάποιον ενώ σε κάποιον άλλον όχι; Εδώ είναι που για μένα μπαίνουν τα μικροτραύματα.
Μικροτραύματα – Ο χαμένος κρίκος;
Νωρίς στην ακαδημαϊκή μου καριέρα ήμουν μέλος της Ομάδας Έρευνας Χρόνιων Ασθενειών (Chronic Illness Research Team), όπου μελετήσαμε διάφορες ψυχικές παθήσεις και πώς αυτές επηρέαζαν τους ασθενείς. Βασικά, αυτός ήταν ο λόγος που ξεκίνησα να γράφω βιβλία, καθώς οι φοιτητές που επέλεγαν το μάθημά μας «Ψυχολογία των Σωματικών Παθήσεων» είχαν ιστορικό χρόνιων παθήσεων ή παρουσίαζαν προβλήματα διάθεσης και μόνιμο άγχος (αν και αυτό δεν ήταν ανήκουστο για φοιτητές ψυχολογίας στο τρίτο έτος τους!).
Έτσι, οι συνάδερφοί μου και εγώ ξεκινήσαμε να γράφουμε βιβλία για όλο τον κόσμο, αντί αποστειρωμένα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά. Και τότε ήταν που άρχισα να συνειδητοποιώ ότι τα μεγάλα τραύματα και τα σημαντικά γεγονότα της ζωής που ερευνούσαν οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να εξηγήσουν πολλές από τις παθήσεις που μελετούσαμε και αντιμετωπίζαμε καθημερινά. Είχα ακούσει για τα «μικρά τραύματα» χάρη στο έργο της ψυχολόγου δρ. Φρανσίν Σαπίρο, γνωστής για την επινόηση της μεθόδου απευαισθητοποίησης και επανεπεξεργασίας μέσω οφθαλμικών κινήσεων (EMDR).
Η δρ. Σαπίρο διεύρυνε την έννοια του τραύματος σε εμπειρίες που βιώνουν συχνά οι περισσότεροι άνθρωποι, όπως η συναισθηματική παραμέληση ή αδιαφορία, η δημόσια ταπείνωση και τα οικογενειακά προβλήματα, αλλά που δεν είναι αρκετά σοβαρά για να θεωρηθούν «μεγάλα τραύματα», ούτε σημαντικά γεγονότα της ζωής. Ωστόσο, στις έρευνές της αλλά και με τους ασθενείς της η δρ. Σαπίρο διαπίστωσε ότι αυτές οι μικρότερης έντασης ψυχολογικές επιθέσεις μπορούσαν να προκαλέσουν χρόνια συναισθηματικά ή/και σωματικά προβλήματα.
Πολλές φορές αυτό το είδος τραύματος αναφέρεται ως «ελάσσον τραύμα», αλλά προτιμώ να το αποκαλώ «μικροτραύμα», και αυτό τον όρο χρησιμοποιώ σε όλο το ταξίδι που θα κάνουμε μαζί. Ωστόσο, όποιον όρο και αν έψαξα σε επιστημονικές βάσεις δεδομένων, «ελάσσον, μικρό ή μικροσκοπικό τραύμα», βρήκα ελάχιστες αναφορές σε επιστημονικές εργασίες, σε κλινικές αναφορές ή ακόμη και σε εκδόσεις που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Όπως τόσα άλλα σημαντικά θέματα, φαίνεται να το αγνοούσαν, να το αποσιωπούσαν και να το έκρυβαν κάτω από το χαλί.
Μέχρι τώρα
Μια σχετική επιστημονική εργασία που βρήκα εξέταζε τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά τραύματα σε άτομα που έπασχαν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ). Περίμενα ότι θα έβλεπα τα γνωστά αποτελέσματα: ότι τα σοβαρότερα τραύματα προκαλούσαν περισσότερα συμπτώματα και είχαν μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές των ασθενών κ.λπ. κ.λπ. Αντίθετα όμως, ήταν τα μικρά τραύματα που φαίνονταν να προκαλούν τα συμπτώματα του ΣΕΕ και όχι τα μεγάλα τραύματα ή τα σημαντικά γεγονότα της ζωής που, σύμφωνα με όσα διδάσκονται οι ψυχολόγοι, οδηγούν σε προβλήματα υγείας. Όσοι είχαν ψυχρούς ή απόμακρους γονείς ήταν πιθανότερο να εμφανίσουν αυτή την πάθηση σε σύγκριση με όσους είχαν βιώσει σοβαρή κακοποίηση ή παραμέληση. Ήταν κάτι που βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον – ξέρετε, λες και άρχισαν να σκάνε πυροτεχνήματα στο μυαλό μου.
Τα μικροτραύματα, λοιπόν, δεν ήταν απλώς σημαντικά… ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ!
Μετά από αυτή τη συναρπαστική ανακάλυψη, τα μικροτραύματα μου έγιναν εμμονή, αφού πρόσφεραν μια εξήγηση για πολλά από τα προβλήματα που έβλεπα στους φοιτητές μου και αργότερα στους θεραπευόμενούς μου.
Γιατί, ακόμη και με 157 διαγνώσιμες παθήσεις στο DSM-5, δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε καλύψει όλα τα ενδεχόμενα. Η πλειοψηφία των ατόμων που παρακολουθώ δεν πληρούν όλα τα κριτήρια μιας συγκεκριμένης διάγνωσης, αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται ή δεν αξίζουν βοήθεια; Η απάντηση είναι ένα εκκωφαντικό ΟΧΙ. Όλοι έχουμε ανάγκη από λίγη βοήθεια ορισμένες φορές, αλλά ουσιαστικά μόλις τώρα σκαλίζουμε την επιφάνεια με συζητήσεις για την ψυχική υγεία, οι οποίες, όπως σε κάθε κλάδο, εστιάζουν στην αρχή στα πιο χτυπητά και σοβαρά περιστατικά. Στη συνέχεια, στην επιστημονική έρευνα, περνάμε σε λιγότερο εμφανείς αλλά εξίσου σημαντικές εκδηλώσεις οποιουδήποτε θέματος μας ενδιαφέρει – στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο συναισθηματικός πόνος και η έλλειψη ισορροπίας.
Μην ταράζετε τα νερά
Όταν θέλω να εξηγήσω πώς λιγότερο σοβαρά γεγονότα μπορεί να έχουν τόσο σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή μας, μου αρέσει να χρησιμοποιώ την εξής παρομοίωση. Φανταστείτε ότι η ζωή σας είναι ένα ιστιοπλοϊκό με το οποίο ταξιδεύετε χρόνια τώρα.
Με την πάροδο του χρόνου, χτυπάει σε κάποια βράχια, πέφτει σε σφοδρές καταιγίδες, ενώ τα ψάρια τσιμπολογούν το κάτω μέρος του σκάφους. Από μόνη της κάθε μικρή φθορά δεν είναι πρόβλημα, ιδιαίτερα αν την έχεις αντιληφθεί και διαθέτεις τα κατάλληλα εργαλεία να την επισκευάσεις.
Ωστόσο, η ιστιοπλοΐα είναι δύσκολη δουλειά και πολλές φορές μπορεί να μην παρατηρήσουμε ότι το σκάφος μπάζει νερά, ειδικά αν βολοδέρνεις με τον άνεμο και τη βροχή. Συνήθως συνειδητοποιούμε ότι κάτι δεν πάει καλά όταν εμφανίζεται κάποιο πρόβλημα, όταν, για παράδειγμα, χάνουμε ταχύτητα χωρίς να ξέρουμε για ποιον λόγο.
Αυτό, με λίγα λόγια, συμβαίνει με τα μικροτραύματα.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Μικρά τραύματα της Dr. Meg Arroll. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
