Οταν για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν προτυπωμένα ψηφοδέλτια στις εθνικές εκλογές, αυτό και μόνο αποτέλεσε μεγάλο βήμα σε σχέση με το προηγούμενο σύστημα, δηλαδή τα σφαιρίδια που οι ψηφοφόροι έπρεπε να ρίξουν σε πολλές, ειδικά διαμορφωμένες, κάλπες. Ομως, έναν αιώνα μετά, το χάρτινο σύστημα δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει, όπως γνωρίζουν οι ψηφοφόροι, αλλά κυρίως όσοι οργανώνουν και διευθύνουν τις εκλογές στα επιμέρους εκλογικά τμήματα.
Υπήρξα δικαστικός αντιπρόσωπος σε κάθε είδους εκλογές για σχεδόν τρεις δεκαετίες και σας διαβεβαιώ πως το σύστημα συνολικά είναι ανόητα σπάταλο και η γραφειοκρατία παρανοϊκή. Το Σάββατο πριν από τις εκλογές ο δικαστικός αντιπρόσωπος παραλαμβάνει δύο τεράστιους σάκους γεμάτους ψηφοδέλτια, που μερικές φορές φτάνουν έως και τα 30 διαφορετικά. Τα ψηφοδέλτια για κάθε τμήμα είναι πολύ περισσότερα από αυτά που θα χρειαστούν μέχρι το κλείσιμο της κάλπης. Τα υπόλοιπα απλώς τα πετάμε. Αλλά πετάμε και σχεδόν όλα όσα χρησιμοποιήθηκαν, καθώς ένα μονάχα έχει ενδιαφέρον, αυτό που διπλώθηκε και μπήκε τελικώς στον φάκελο.
Φανταστείτε το εξής σενάριο. Σε ένα εκλογικό τμήμα έχουμε 500 εγγεγραμμένους. Λαμβάνουμε περίπου 550 ψηφοδέλτια από κάθε κόμμα κι αν υποθέσουμε ότι τα κόμματα που έστειλαν ψηφοδέλτια ήταν 26, έχουμε μέσα στην αίθουσα 14.300 ψηφοδέλτια από τα οποία θα φανούν τελικώς χρήσιμα (καθώς θα μπουν στον φάκελο και έπειτα στην κάλπη και θα καταμετρηθούν), ας πούμε τα 280. Τα υπόλοιπα, δηλαδή το 98% του χαρτιού που ξοδεύτηκε, θα πάει, στην καλύτερη περίπτωση, στην ανακύκλωση. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο η τεράστια σπατάλη, αλλά και η δυσκολία χειρισμού. Θα πρέπει να έχεις μέσα στο εκλογικό κατάστημα τουλάχιστον δύο άτομα από την εφορευτική επιτροπή που θα ετοιμάζουν ασταμάτητα, για 12 ώρες, πακετάκια με 26 ψηφοδέλτια που να έχουν διαφορετική σειρά για να αποφύγεις δυσάρεστες καταστάσεις και παράπονα («γιατί μου βάλατε πρώτο το κόμμα χ;», «πού είναι το ψηφοδέλτιο του κόμματος ψ;», «πόσους σταυρούς να βάλω;», «δεξιά ή αριστερά από το όνομα;» κ.λπ.) Ενα άλλο πρόβλημα είναι το μέγεθος των ψηφοδελτίων. Θα θυμάστε πως στις τελευταίες δημοτικές εκλογές έφτασαν στο ένα μέτρο και πόσο δύσκολο ήταν να διπλωθούν και να χωρέσουν στο φακελάκι. Νομίζω δεν χρειάζεται να συνεχίσω για να σας πείσω για την αναποτελεσματικότητα του σημερινού συστήματος.
Η εισήγηση του υπ. Εσωτερικών βρίσκεται προς τη σωστή κατεύθυνση. Η διαδικασία ψηφοφορίας με επιστολική ψήφο στις ευρωεκλογές ήταν επιτυχημένη, όπως διαπίστωσα από πρώτο χέρι. Ας ξεκινήσουμε από την ίδια την επιστολική ψήφο: η διεύρυνσή της θα επιτύχει πολλούς σκοπούς ταυτόχρονα, κυρίως την αύξηση της συμμετοχής και μάλιστα των νεότερων σε ηλικία. Το όφελος συνολικά από τον νέο τρόπο ψηφοφορίας θα είναι μεγάλο, καθώς θα μειωθεί εντυπωσιακά το κόστος – που θυμίζω πως πληρώνουν, τελικώς, οι φορολογούμενοι. Προβλήματα μετάβασης θα υπάρξουν, όπως σε κάθε μεταρρύθμιση: ένα μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων ψηφοφόρων, αλλά και νεότερων, θα μπερδευτεί. Αλλά το πρόβλημα θα είναι περιορισμένο και μπορεί να αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη ενημέρωση των ψηφοφόρων, αλλά κυρίως με την εκπαίδευση των δικαστικών αντιπροσώπων (που πρέπει να αποτελούνται αποκλειστικά από δικαστές, δικηγόρους και συμβολαιογράφους, δηλαδή από νομικούς).
Δεν πρόκειται για πυρηνική φυσική, το νέο σύστημα, αν τελικώς εφαρμοστεί, θα αντιμετωπίσει προβλήματα στην αρχή αλλά γρήγορα οι πάντες θα το μάθουν και θα προσαρμοστούν. Οι πιο ευτυχείς θα είναι οι δικαστικοί αντιπρόσωποι που θα γλιτώσουν τη χαρτούρα και θα μπορούν να κάνουν εκλογές με τη βοήθεια ενός ή το πολύ δύο ατόμων. Ομως, αυτό το σύστημα θα πρέπει να συνδυαστεί απαραιτήτως με τη μείωση της ανόητης γραφειοκρατίας που ακολουθεί το τέλος της εκλογικής διαδικασίας – και που ορισμένες φορές εφαρμόζεται τυπολατρικά και σαδιστικά από αυτούς που έχουν καθήκον να επιβλέψουν τη διαδικασία και όχι να τη δυσκολέψουν.
Eχω μόνο μία ένσταση: σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να αφεθεί στα κόμματα η ευθύνη της διανομής των νέων ψηφοδελτίων, καθώς παραβιάζεται έτσι κατάφωρα η μυστικότητα της ψηφοφορίας. Βέβαια, ακόμη κι αυτό το σύστημα πρέπει να είναι προσωρινό. Το μέλλον είναι η ηλεκτρονική ψηφοφορία. Εφαρμόζεται στα πανεπιστήμια με μεγάλη επιτυχία εδώ και χρόνια. Τώρα, μάλιστα, που θα εφαρμοστεί ο μοναδικός «προσωπικός αριθμός» είναι ευκαιρία για την κυβέρνηση να δοκιμάσει πιλοτικά τη χρήση του σε διάφορες διαδικασίες ψηφοφορίας. Ας περάσουμε, επιτέλους, στον 21ο αιώνα.
* Ο κ. Αριστείδης Ν. Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
