1. Γιατί ήρθε ξανά στην επιφάνεια το θέμα του τουρκολιβυκού μνημονίου, που υπεγράφη το 2019;
Στις 26 Μαρτίου 2025 η δεύτερη σε μέγεθος αμερικανική εταιρεία υδρογονανθράκων Chevron εκδήλωσε ενδιαφέρον να εκμεταλλευθεί δύο τεμάχια που βρίσκονται στη θάλασσα νοτίως της Κρήτης (τεμάχια «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2»). Το ελληνικό υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εφάρμοσε τον σχετικό νόμο 4001/2011 που δίνει τη δυνατότητα και σε άλλες ενδιαφερόμενες εταιρείες να υποβάλουν προσφορά για τις ίδιες περιοχές. Στις 13 Ιουνίου 2025 προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό για παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμεταλλεύσεως υδρογονανθράκων. Οι δύο ρηματικές διακοινώσεις της Λιβύης προς τον ΟΗΕ στις 27 Μαΐου και 20 Ιουνίου 2025, η συμφωνία για παραχώρηση τεμαχίων της Λιβύης στην τουρκική εταιρεία TPAO και οι τουρκικές δηλώσεις και απειλές έρχονται ως αντίδραση στην κινητικότητα που δημιουργήθηκε λόγω του ενδιαφέροντος της Chevron.
2. Γιατί ενοχλεί ο συγκεκριμένος διαγωνισμός;
Πίσω από τις αντιδράσεις της κυβερνήσεως της δυτικής Λιβύης βρίσκεται η Τουρκία. Τα τεμάχια «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2» που περιλαμβάνονται στον διεθνή διαγωνισμό ακυρώνουν εμπράκτως την τουρκική θεωρία ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Οι συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές ανήκουν στην Ελλάδα αποκλειστικώς λόγω της επήρειας της νήσου Κρήτης. Πρόκειται για περιοχές που βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019 έχουν «μοιράσει» μεταξύ τους Τουρκία και Λιβύη. Επομένως, ο διαγωνισμός καταργεί εμπράκτως το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» σε όλη την περιοχή νοτίως της Κρήτης.
3. Ποιος είναι ο στόχος των τουρκικών και λιβυκών διαμαρτυριών, ρηματικών διακοινώσεων κ.λπ.;
Θέλουν να «τρομάξουν» τη Chevron και άλλες πιθανές υποψήφιες εταιρείες να πάρουν μέρος στον συγκεκριμένο διαγωνισμό. Προκαλούν θόρυβο και προσπαθούν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Η Τουρκία γνωρίζει ότι σε περίπτωση που ο διαγωνισμός τελικώς κατακυρωθεί στη Chevron, δεν μπορεί να παρεμποδίσει τις έρευνες. Υπάρχει το προηγούμενο των τεμαχίων 5 και 10 της κυπριακής ΑΟΖ που έχει κερδίσει σε διεθνή διαγωνισμό η ExxonMobil. Τα ίδια τεμάχια διεκδικεί αυθαίρετα η Τουρκία. Η ExxonMobil προχώρησε σε γεωτρήσεις και έχει ανακαλύψει τα κοιτάσματα «Γλαύκος 1» (2019), «Ηλέκτρα 1» (Απρίλιος 2025) και «Πήγασος 1» (Ιούλιος 2025) χωρίς να τολμήσει η Τουρκία να εμφανιστεί στην περιοχή.
4. Τι έχει κάνει η ελληνική πλευρά;
Η πιο σημαντική απάντηση δόθηκε με την παράγραφο 52 των συμπερασμάτων της Ε.Ε. της 26ης Ιουνίου 2025. Εκεί αναφέρθηκε ρητώς ότι «το μνημόνιο συνεννόησης Τουρκίας – Λιβύης για την οριοθέτηση περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να παραγάγει έννομες συνέπειες για τρίτα κράτη». Ηταν σαφές μήνυμα προς τη Chevron και τυχόν άλλες ενδιαφερόμενες εταιρείες ότι η συμμετοχή τους στον διαγωνισμό είναι σύννομη και θα αναγνωριστεί από την Ε.Ε. Επίσης, ο αρμόδιος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Παπασταύρου επικοινώνησε με την αντιπρόεδρο της Παγκόσμιας Εξερεύνησης της Chevron. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2025, οπότε λήγει ο διεθνής διαγωνισμός, θα δούμε κατά πόσον έχουν επηρεαστεί οι ξένοι επενδυτές από τον θόρυβο Τουρκίας – Λιβύης ή από τη νομιμότητα Ελλάδας – Ε.Ε.
5. Τι λένε σε γενικές γραμμές οι ρηματικές διακοινώσεις της Λιβύης;
Εκφράζουν τις θέσεις της Λιβύης στο θέμα όλων των θαλασσίων ζωνών της χώρας. Κάποιες από τις λιβυκές θέσεις είναι παλαιές. Επί παραδείγματι, οι Λίβυοι από το 1973 θέλουν να κλείσουν τον Κόλπο της Σύρτης και να τον θεωρήσουν εσωτερικά τους ύδατα. Οι λιβυκές θέσεις για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας είναι σχετικά νεότερες. Εδράζονται στο τουρκολιβυκό μνημόνιο και αρνούνται τη μέση γραμμή μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης.
Επισημαίνεται ότι κατά τις ελληνολιβυκές συνομιλίες μεταξύ 2007-2010, οι Λίβυοι δεν είχαν φτάσει στο σημείο να αμφισβητήσουν την επήρεια της Κρήτης επί της υφαλοκρηπίδας. Αρνήθηκαν την επήρεια όλων των άλλων ελληνικών νησιών στο νότιο Ιόνιο και στο Λιβυκό Πέλαγος. Το καινούργιο στις λιβυκές ρηματικές διακοινώσεις είναι οι συντεταγμένες και οι χάρτες που συνοδεύουν τις δύο ρηματικές διακοινώσεις και εξειδικεύουν επί του πεδίου τις θέσεις της Λιβύης.
Η «σκιά» της Τουρκίας – Πίσω από τις αντιδράσεις της κυβερνήσεως της δυτικής Λιβύης βρίσκεται η Τουρκία. Τα τεμάχια «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2» που περιλαμβάνονται στον διεθνή διαγωνισμό ακυρώνουν εμπράκτως την τουρκική θεωρία ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
6. Πόσο επηρεάζουν οι λιβυκοί χάρτες την ελληνική υφαλοκρηπίδα;
Βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019, οι Τούρκοι «χάριζαν» στους Λίβυους 39.000 τ. χλμ. ελληνικής υφαλοκρηπίδας (υπολογισμένης βάσει της μέσης γραμμής). Με τους χάρτες που παρουσίασε, η Λιβύη διεκδικεί ακόμη 7.450 τ. χλμ. Συνολικά δηλαδή η Λιβύη διεκδικεί 46.450 τ. χλμ. εις βάρος της Ελλάδας. Εναντι της Ιταλίας οι Λίβυοι είναι πολύ πιο συγκρατημένοι διεκδικώντας μόλις 2.750 τ. χλμ. και έναντι της Μάλτας 17.950 τ. χλμ. Ενδεικτικό της υπερβολής της Τριπόλεως είναι ότι νοτιοανατολικώς της Κρήτης το σημείο 1 του λιβυκού ορίου βρίσκεται μόλις 14 ν. μίλια από την κρητική ακτή (βλ. χάρτη «εγγύτητας των λιβυκών διεκδικήσεων στην Κρήτη»).
Επίσης, ο παρανόμως κλειστός Κόλπος της Σύρτης σημαίνει ότι οι Λίβυοι κερδίζουν μία περιοχή περίπου 100 ν. μιλίων από τις ακτές τους. Η λιβυκή υφαλοκρηπίδα μετριέται από τη γραμμή του κλειστού Κόλπου της Σύρτης και όχι από τις λιβυκές ακτές, εις βάρος της Ελλάδας (αλλά και της Ιταλίας και Μάλτας). Τέλος, η Λιβύη διεκδικεί το νότιο άκρο του ορίου μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας.
7. Πόσο ισχυρά είναι τα λιβυκά επιχειρήματα;
Η Λιβύη, εν αντιθέσει προς την Τουρκία, έχει υπογράψει τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), αλλά δεν την έχει κυρώσει. Με τις ρηματικές διακοινώσεις όμως δείχνει ότι υιοθετεί τις τουρκικές απόψεις περί «Γαλάζιας Πατρίδας», εμφανίζεται να αγνοεί βασικούς κανόνες της συμβάσεως του 1982, ενώ ενίοτε αυτοαναιρείται. Ορισμένα ενδεικτικά σημεία:
– Η σύμβαση απαγορεύει το κλείσιμο κόλπων, το στόμιο των οποίων έχει εύρος μεγαλύτερο από 24 ν. μίλια. Η Λιβύη έχει «κλείσει» τον Κόλπο της Σύρτης με ευθεία γραμμή μήκους 306 ν. μιλίων.
– Η Λιβύη ισχυρίζεται ότι ο Κόλπος της Σύρτης είναι ιστορικός κόλπος. Είναι όμως αδύνατον να θεμελιώνει ιστορικά δικαιώματα σε απόσταση 100 ν. μιλίων από τις ακτές της.
– Η Λιβύη αναφέρει (λανθασμένα) ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, περιλαμβανομένης της Κρήτης, που είναι το πέμπτο σε έκταση και πληθυσμό νησί της Μεσογείου. Αντιθέτως, αποδίδει στη (ιταλική) Σικελία, που είναι επίσης νησί, σχεδόν πλήρη επήρεια.
Αντιφάσεις με τα νησιά -Η Λιβύη αναφέρει (λανθασμένα) ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, περιλαμβανομένης της Κρήτης, που είναι το πέμπτο σε έκταση και πληθυσμό νησί της Μεσογείου. Αντιθέτως, αποδίδει στη (ιταλική) Σικελία, που
είναι επίσης νησί, σχεδόν πλήρη επήρεια.
– Η Λιβύη ζητάει από την Ελλάδα να μην προχωρήσει σε έρευνα και εκμετάλλευση των περιοχών νοτίως της Κρήτης και της Πελοποννήσου διότι δεν έχουν οριοθετηθεί. Την ίδια ώρα, όμως καλεί ξένους επενδυτές να εκμεταλλευθούν τα θαλάσσια τεμάχια από λιβυκής πλευράς παρότι ούτε η δική της περιοχή είναι οριοθετημένη.
– Το τουρκολιβυκό μνημόνιο που επικαλείται η Λιβύη δεν βασίζεται σε κάποια αντικριστή τουρκική ακτή. Υπάρχουν μόνον δύο σημεία που βρίσκονται στο ακρωτήριο της Κνίδου στη μικρασιατική ακτή.
8. Γιατί η Λιβύη εμφανίζεται από τη μία να αμφισβητεί τη μέση γραμμή με την Ελλάδα και από την άλλη να την αποδέχεται;
Στις 12 Μαρτίου 2025 η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης διοργάνωσε στο Χιούστον των ΗΠΑ μία εκδήλωση με στόχο την προσέλκυση διεθνών επενδύσεων για τους υδρογονάνθρακες της χώρας. Παρουσίασε προς παραχώρηση 22 τεμάχια σε ξηρά και θάλασσα. Τα θαλάσσια τεμάχια σέβονταν απολύτως τη μέση γραμμή. Ο λόγος ήταν απλός. Εάν η Λιβύη εμφάνιζε τεμάχια βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου θα γελοιοποιείτο.
Καμία εταιρεία υδρογονανθράκων δεν θα έπαιρνε σοβαρά μία παρουσίαση που είναι εξόφθαλμα αντίθετη στο διεθνές δίκαιο, στη γεωγραφία και τη λογική. Γι’ αυτό σεβάστηκε τη μέση γραμμή. Οταν, όμως, έρχεται η στιγμή των διμερών σχέσεων, η Λιβύη, υπό την πίεση της Αγκυρας, υποστηρίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019.
*O κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο – βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
