Απόγευμα Τετάρτης, οι πόρτες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής άνοιξαν στις 17.10. Νωρίτερα, η ουρά που σχημάτιζαν οι συνδρομητές της «Καθημερινής» έφτανε μέχρι τη γωνία του κεντρικού κτιρίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Δέκα χρόνια πριν, Ελληνες πολίτες έκαναν ουρές έξω από τα ATM των τραπεζών. Αλλά το απόγευμα της Τετάρτης, αυτό που περίμεναν ορισμένοι εξ αυτών ήταν να ακούσουν –για πρώτη φορά στην Ελλάδα «ζωντανά»– τι είχε να πει μια από τις βασικές πρωταγωνίστριες –ίσως η βασικότερη– εκείνων των δύσκολων χρόνων, η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, Ανγκελα Μέρκελ.
Στη συζήτηση με τον διευθυντή της «Καθημερινής» Αλέξη Παπαχελά η κ. Μέρκελ μίλησε για πολλά. Από την «Ελευθερία», όπως είναι και ο τίτλος του αυτοβιογραφικού βιβλίου της που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, που συμβόλιζε για εκείνη η Ελλάδα όταν μεγάλωνε, και τα χρόνια της ελληνικής κρίσης, έως τις συνομιλίες της με πρώην Ελληνες πρωθυπουργούς και ξένους ηγέτες.
Επί μιάμιση ώρα, όσο δηλαδή διήρκεσε η συνομιλία τους, στην κατάμεστη αίθουσα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής δεν ακουγόταν τίποτα εκτός από τα λόγια της κ. Μέρκελ και του κ. Παπαχελά. Η πρώτη μιλούσε στα γερμανικά, ο δεύτερος στα ελληνικά, και το κοινό φορούσε ακουστικά για να ακούει τη διερμηνεία. Παρότι χωρίς τη διερμηνεία οι περισσότεροι δεν θα καταλαβαίναμε τι έλεγε, η περιβόητη για την αυτοσυγκράτησή της Ανγκελα Μέρκελ ήταν σε πολλές στιγμές τόσο εκδηλωτική που τα μάτια της, οι μορφασμοί της, οι κινήσεις των χεριών της υποδήλωναν ξεκάθαρα πώς ένιωθε.
Η θέα πίσω από το παραπέτασμα
Οταν ο Αλέξης Παπαχελάς τη ρώτησε για τα παιδικά της χρόνια, όταν ως πολίτις της Ανατολικής Γερμανίας έκανε διακοπές στη Βουλγαρία και πίσω από τα σύρματα κοίταζε την Ελλάδα, η Ανγκελα Μέρκελ χαμογέλασε νοσταλγικά. Τα μάτια της, ίδιο χρώμα με το θαλασσί σακάκι που φόρεσε την Τετάρτη, μαλάκωσαν όταν είπε ότι «η Ελλάδα ήταν ελευθερία για εμένα. Ηξερα από την Ιστορία ότι ήταν το λίκνο της Δημοκρατίας». Στα 18 της ανέβαινε στα βουνά Πιρίν, έβλεπε την Ελλάδα και φανταζόταν να πίνει ελληνικό κρασί και να φτάνει στη θάλασσα. «Ηταν ένα ανεκπλήρωτο όνειρο τότε για εμένα».
Αργότερα φυσικά, κατά τη διάρκεια της θητείας της στην καγκελαρία, η Ελλάδα σταμάτησε να μοιάζει με όνειρο. Μιλώντας για την πρώτη συνάντησή της με τον Γιώργο Παπανδρέου, όταν «δεν πίστευε στα αυτιά της» με όσα άκουγε και τη στάση του τότε Ελληνα πρωθυπουργού, η Ανγκελα Μέρκελ μορφάζει, κάνει έντονες κινήσεις με τα χέρια της – είναι προφανές πως η συγκεκριμένη ανάμνηση την αναστατώνει ακόμη.
Τον Φεβρουάριο του 2010 την είχαν καλέσει ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ λέγοντάς της ότι η Ελλάδα είχε πρόβλημα και έπρεπε να συναντηθούν οπωσδήποτε. «Είπα ότι εφόσον δεν υπάρχει πλάνο, δεν υπάρχει λόγος να μιλήσουμε. Οι άλλοι όμως ήταν απόλυτα πεπεισμένοι ότι θα έπρεπε να συναντηθούμε, είπαν ότι το θέμα είναι η Ελλάδα και πρέπει να τη βοηθήσουμε».
Τους ρώτησε τι σημαίνει αυτό. Οτι η Ελλάδα χρειάζεται χρήματα, απάντησαν. Αποκρίθηκε πως θέλει να βοηθήσει, αλλά η Γερμανία δεν μπορούσε να δώσει χρήματα στην Ελλάδα, γιατί λόγω ευρώ υπήρχε η ρήτρα μη διάσωσης, δεν μπορούσε δηλαδή μια χώρα να δώσει χρήματα σε μια άλλη.
Οσο οι υπόλοιποι πίεζαν, διαπίστωσε πως ο Γιώργος Παπανδρέου «δεν είχε πει απολύτως τίποτα». «Εσύ τι λες για όλα αυτά; Τι θα ήθελες;» τον ρώτησε η Ανγκελα Μέρκελ. «Η απάντηση ήταν “τίποτα” ουσιαστικά. Επρεπε να μου πει “η Ελλάδα δεν πάει καλά”».
Καλησπέρα, κύριε Βενιζέλο
Στο ακροατήριο βρίσκονταν την Τετάρτη και άλλοι πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου. Οι πρώην πρωθυπουργοί Λουκάς Παπαδήμος και Παναγιώτης Πικραμμένος. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος. Ο μετέπειτα αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών και υπουργός Οικονομικών Γιώργος Χουλιαράκης. Ακούγοντας την κ. Μέρκελ να διηγείται εκείνα τα τόσο ταραχώδη για τη χώρα χρόνια, ο κ. Πικραμμένος συχνά γνέφει καταφατικά. Ο κ. Βενιζέλος έχει σταυρωμένα τα χέρια του και κοιτάει με προσήλωση τη σκηνή.
Συζητώντας για τη σύνοδο G20 του 2011 στις Κάννες, θυμάται πως ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Ευάγγελος Βενιζέλος ανέφεραν την ιδέα του δημοψηφίσματος. «Είναι εδώ», είπε ο κ. Παπαχελάς στην αναφορά του ονόματος του δεύτερου. «Τότε, καλησπέρα», απάντησε η κ. Μέρκελ, «τον καλησπερίζω και προσπαθώ κι εγώ να παραθέσω τις δικές μου αναμνήσεις».
Εκείνη, ο Σαρκοζί και ο Μπαρόζο ήταν απολύτως αντίθετοι στο να διεξαχθεί ένα τέτοιο δημοψήφισμα. «Γνωρίζαμε ότι εάν πει “όχι” ο ελληνικός λαός, θα έχουμε τεράστιο πρόβλημα», εξηγεί. Ηταν η καλύτερη δυνατή απόφαση, είπε, να μη διεξαχθεί εκείνο το δημοψήφισμα.
Λιγότερο από τέσσερα χρόνια αργότερα βέβαια, μια άλλη κυβέρνηση εφάρμοσε την ιδέα του δημοψηφίσματος. Η συμπάθεια της Μέρκελ για τον Αλέξη Τσίπρα αποτέλεσε έκπληξη για όσους είχαν διαβάσει το βιβλίο της. «Είχα την αίσθηση ότι δεν κοίταξε να με παραπλανήσει, να με ρίξει, να διαστρεβλώσει τα πράγματα. Ηταν ειλικρινής. Και το ίδιο διαπίστωσε κι εκείνος στον δικό μου τρόπο», διευκρίνισε την Τετάρτη. Οχι ότι δεν είχαν και δεν έχουν πλήρως διαφορετικές πολιτικές θέσεις, σημείωσε. Αλλά από την πρώτη τους συνάντηση συμφώνησαν να φτιάξουν ένα πλάνο με τα επόμενα βήματα.
Το πλάνο, παραδέχτηκε, δεν είχε ιδιαίτερη επιτυχία. «Αλλά αυτή ήταν η πρώτη προσέγγιση και αποκόμισα την εντύπωση ότι και οι δύο είχαμε τη βούληση να δουλέψουμε πάνω σε αυτή τη τόσο δύσκολη υπόθεση. Αλλωστε εξαρτιόμασταν οι μεν από τους δε – εγώ δεν ήθελα να φύγει από το ευρώ η Ελλάδα», κάτι που επανέλαβε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της συζήτησης, «κι εκείνος δεν ήθελε μνημόνιο. Επρεπε να δούμε πώς θα τα καταφέρουμε».
Το τηλεφώνημα στο οποίο ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε σε εκείνη και στον τότε Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ ότι θα προκήρυσσε δημοψήφισμα, λίγα λεπτά πριν από το τηλεοπτικό του διάγγελμα στην ελληνική τηλεόραση τα ξημερώματα της 27ης Ιουνίου 2015, το αποκάλεσε «το πιο αιφνιδιαστικό τηλεφώνημα που είχα σε ολόκληρη την πολιτική μου καριέρα και, ταυτόχρονα, ένα από τα πιο σιωπηλά τηλεφωνήματα που είχα ποτέ».
«Είχαμε διαπραγματευθεί όλη τη νύχτα, Παρασκευή πρωί είχαν συγκεντρωθεί τα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τους είχε μαζέψει ο πρόεδρός του, Ντόναλντ Τουσκ. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν έλεγε τίποτα. Του είπα “δεν θέλεις να πεις εσύ κάτι;”. “Οχι, ο Τουσκ τα είπε όλα”. Και θυμάμαι ότι είπα στον Ολάντ, “ο Αλέξης Τσίπρας δεν θέλει να πει τίποτα, περίεργο”».
Αφωνη στο τηλέφωνο
Θα επέστρεφε στην Ελλάδα για να μιλήσει με το κόμμα και την κυβέρνησή του. Συμφώνησαν να τηλεφωνηθούν. Οταν τους είπε για το δημοψήφισμα, η πρώτη της ερώτηση ήταν ποια θα είναι η σύσταση της κυβέρνησης. «Μα φυσικά να ψηφίσουν “όχι”», απάντησε ο Αλέξης Τσίπρας. «Εκεί πραγματικά έμεινα άφωνη. Πολύ γρήγορα μετά, κλείσαμε». Οταν ο Ελληνας πρωθυπουργός βγήκε από τη γραμμή, ο Ολάντ τη ρώτησε «και τώρα, τι;».
«Οπότε», δήλωσε η κ. Μέρκελ, «ξεκίνησε μια πάρα πολύ δύσκολη περίοδος για την Ελλάδα, όπως ξέρετε. Διότι τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωζώνης είχαν ήδη την αίσθηση ότι απλά αυτό δεν θα λειτουργήσει».
Το ακροατήριο ήταν απορροφημένο, με την εξαίρεση ορισμένων δυνατών χειροκροτημάτων. Αλλά κοιτώντας γύρω, στην πλατεία και στα θεωρεία, στις στιγμές της συζήτησης που αφορούσαν το καλοκαίρι του 2015, διαπίστωνε κανείς πως η σιωπή ήταν φορτισμένη. Κανείς δεν κοιτούσε το κινητό του.
Αλλά όπως και σε άλλα τμήματα της συζήτησης, έτσι κι εκείνη η αφήγηση της Ανγκελα Μέρκελ κατέληξε στην ενότητα. Χαρακτήρισε εντυπωσιακό το ότι το αποτέλεσμα των πρόωρων εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015 ήταν θετικό για τον Αλέξη Τσίπρα. «Φυσικά η περίοδος ήταν πάρα πολύ δύσκολη, αλλά έγινε ουσιαστικά η υπέρβαση. Δείχνει ότι η νομισματική ένωση θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από πολλή εμπιστοσύνη. Να υπάρχει και αντιπαράθεση. Αλλά στο τέλος με κάποιον τρόπο τα καταφέραμε, κι αυτό ισχυροποιεί τα μέλη», τόνισε, συμπληρώνοντας πως αν δεν είχε βρεθεί τότε λύση, τα πράγματα θα ήταν ακόμη χειρότερα από τον Αύγουστο, όταν ξεκίνησε η προσφυγική κρίση.
«Επρεπε να βρείτε τον δικό σας δρόμο»
Οσον αφορά την πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, την απασχολούσε το να μην έπεφτε το βάρος της απόφασης σε κανέναν πέραν της Ελλάδας. «Να μην είμαστε εμείς οι απέξω υπεύθυνοι, η Ελλάδα έπρεπε να βρει τον δικό της δρόμο». Αλλά δεν ήθελε κανείς να πει «η Μέρκελ μάς έβγαλε από το ευρώ».
Προς το τέλος της συζήτησης, ο Αλέξης Παπαχελάς τη ρώτησε αν έβλεπε έναν μέσο Ελληνα στον δρόμο, τι θα του έλεγε σήμερα; Θα ζητούσε συγγνώμη για τη σκληρή λιτότητα που πέρασε η χώρα; «Συγγνώμη δεν θα ζητούσα», απάντησε, τονίζοντας πως καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης προσπάθησε να παρουσιάσει τα κίνητρά της. «Αλλά θα έλεγα “αφήστε να κοιτάξουμε από κοινού το μέλλον. Καταφέραμε πολλά. Και δεν μπορώ», τόνισε, «να φανταστώ μια Ε.Ε χωρίς την Ελλάδα ως σημαντικό μέρος της».
Υστερα αναφέρθηκε στην αντοχή της ελληνικής κοινωνίας. Τη δύσκολη περίοδο του δημοψηφίσματος και των capital controls σκεφτόταν αν οι Γερμανοί θα άντεχαν αυτό που περνούσαν οι Ελληνες. «Πιστεύω πως η κοινωνική συνοχή εδώ είναι εντυπωσιακή. Είστε ένας ωραίος και ισχυρός λαός, από τον οποίο έχουμε να μάθουμε πολλά».
«Είχα την αίσθηση ότι ο Αλέξης Τσίπρας δεν κοίταξε να με παραπλανήσει, να με ρίξει, να διαστρεβλώσει τα πράγματα. Ηταν ειλικρινής. Και το ίδιο διαπίστωσε κι εκείνος στον δικό μου τρόπο. Οχι ότι δεν είχαμε πλήρως διαφορετικές πολιτικές θέσεις».
Το βρεφικό γάλα
Για τον Αντώνη Σαμαρά, η Ανγκελα Μέρκελ δεν είπε πολλά. Σε πολιτικό και κομματικό επίπεδο ήταν «φίλοι». Αλλά όταν κάποιος έχει υπογράψει κάτι, τόνισε, και στη συνέχεια το κριτικάρει, πώς θα μπορούσε να πείσει τον κόσμο; «Εγώ λοιπόν ήμουν ο κακός μπάτσος εκείνη την περίοδο».
Γνωρίζει τι λεγόταν στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια για το πρόσωπό της. «Ηξερα ότι ήμουν κάθε άλλο παρά δημοφιλής». Επέμεινε όμως πως είχε ασχοληθεί εντατικά με τη χώρα, τους όρους των μνημονίων, τι έπρεπε να γίνει. «Οτι δηλαδή τροφές για βρέφη δεν θα έπρεπε να αγοράζονται στα φαρμακεία, κάτι που σημαίνει ότι είναι 25% πιο ακριβό από ό,τι σε ένα σούπερ μάρκετ», λέει ως παράδειγμα.
Επέμενε, επίσης, ότι η Ελλάδα χρειαζόταν «κούρεμα». Ο Τρισέ το θεωρούσε «εξαιρετικά παρακινδυνευμένο», το ίδιο και ο Σαρκοζί. «Ημουν μόνη μου. Τότε δεν μπόρεσα να επιβληθώ, διότι όλοι μού έλεγαν “είσαι τρελή τελείως αν επιμένεις στο κούρεμα”».
Δεν θέλει να συγκρίνει την κατάσταση που βίωσε στην Ανατολική Γερμανία με την ελληνική οικονομία του τότε, αλλά αναφέρει πως τους καταλάβαινε τους Ελληνες γιατί είχε βιώσει την κρίση, τη μεγάλη ανεργία. «Ηταν πάρα πολύ δύσκολα χρόνια και πολύ αργά μπορέσαμε να σταθούμε στα πόδια μας – αυτή είναι η εμπειρία που είχα και βάσει αυτής ίσως έκρινα και κάποια πράγματα και είχα απόλυτη συναίσθηση τι σήμαινε 30% ανεργία μεταξύ νέων. Είναι τραγικό, άθλιο. Αλλά δεν βελτιώνεται αυτό με το να το σκεπάζω και να ελπίζω απλώς ότι η αυριανή μέρα θα είναι πιο όμορφη».
Θα ζητούσε συγγνώμη για τη σκληρή λιτότητα που πέρασε η χώρα; «Συγγνώμη δεν θα ζητούσα», απάντησε. «Αλλά θα έλεγα “αφήστε να κοιτάξουμε από κοινού το μέλλον. Καταφέραμε πολλά”. Και δεν μπορώ», τόνισε, «να φανταστώ μια Ε.Ε. χωρίς την Ελλάδα ως σημαντικό μέρος της».
Οταν έκλαψε η καγκελάριος
Το κοινό τη χειροκροτεί όταν αναφέρεται στα δάκρυά της στο Καμπ Ντέιβιντ, όπου ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα της άσκησε τρομερή πίεση. «Του εξηγούσα ότι είμαστε ανεξάρτητα εθνικά κράτη και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει περιορισμένα δικαιώματα. Εκείνος ήθελε να μας πείσει να πούμε στην ΕΚΤ να δώσει περισσότερο ρευστό. Ταυτόχρονα, όμως, ο πρόεδρος της δικής μου κεντρικής τράπεζας μού έγραφε ότι σε καμία περίπτωση δεν θα μου επιτραπεί να κάνω κάτι τέτοιο».
«Schlimm», λέει στα γερμανικά χαμογελώντας, κι όταν ακούμε τη μετάφραση «χάλια», ακολουθούν τα… γέλια του κοινού. «Γυναίκα κλαίει σε σύνοδο κορυφής. Τέλεια! Τι να σας πω; Επέζησα».
Η σέλφι με τον πρόσφυγα
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, στις στενόμακρες οθόνες της σκηνής εμφανίζονταν ορισμένες φωτογραφίες. Η σέλφι της με έναν πρόσφυγα από τη Συρία το 2015. («Δεν είχα την παραμικρή ιδέα τότε πως θα έλεγαν ότι με αυτή τη σέλφι “προέτρεψα” όλους τους ανθρώπους του κόσμου να έρθουν στη Γερμανία. Δεν πιστεύω ότι κάποιος διασχίζει με μια βάρκα τη Μεσόγειο διακινδυνεύοντας τη ζωή του επειδή η κ. Μέρκελ έβγαλε σέλφι».)
Η φωτογραφία της, επίσης το 2015, σε χρυσό θρόνο με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. («Η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν δραματική. Η τουρκική κυβέρνηση δεν έκανε απολύτως τίποτα. Το ζητούμενο ήταν να αντιμετωπίσω το ζήτημα των προσφύγων. Η πολιτική είναι ρεαλπολιτίκ. Ημουν υποχρεωμένη να μιλήσω μαζί του. Φυσικά μου ασκήθηκε κριτική. Πιστεύω ότι έκανα καλά».)
Η φωτογραφία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον σκύλο του, τραβηγμένη το 2007. Αυτή την κοιτάει περισσότερη ώρα από τις άλλες. Είναι γνωστό πως ο Ρώσος πρόεδρος γνώριζε τον φόβο της για τα σκυλιά και επιχείρησε να τη φέρει σε δύσκολη θέση. Αφότου δημοσιεύθηκε το βιβλίο της, ο Πούτιν είπε ότι αν το ήξερε, δεν θα άφηνε ελεύθερο τον σκύλο του. «Αλλά αυτό δεν ισχύει επειδή ήδη στο Κρεμλίνο (σ.σ. το 2006) το ήξερε, μου χάρισε έναν πάνινο σκύλο και μου είπε “δεν δαγκώνει”».
Η μεγαλύτερη διαφωνία τους δεν αφορούσε τα… τερτίπια. Για εκείνον, η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν «το χειρότερο γεγονός του 20ού αιώνα». «Του είπα ότι για εμένα το γεγονός πως τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος είναι το πιο χαρούμενο γεγονός στη ζωή μου και το χειρότερο γεγονός του 20ού αιώνα ήταν ο εθνικοσοσιαλισμός και η τρομοκρατία των ναζί».
Πλέον δεν έχουν καμία σχέση. Προσπαθούσε για χρόνια να μεταβιβάσει στη Ρωσία πως η Ευρώπη τη θέλει ως εταίρο, αν τηρεί τους όρους του παιχνιδιού. Δεν εξαφανίζεται από τον χάρτη και είναι η μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, είπε. Αλλά η εισβολή της Ουκρανίας «παραβαίνει όλους τους όρους του διεθνούς δικαίου». «Μπήκαμε σε μια νέα, πολύ δυσάρεστη εποχή, και σημαίνει πως όλοι θα πρέπει να ξοδεύουμε περισσότερα χρήματα για αμυντικές δαπάνες. Αλλά η εποχή αυτή υπάρχει, δεν μπορούμε να στρουθοκαμηλίζουμε».
Ο πρόεδρος που θέλει προσοχή
Οταν εμφανίστηκε η πασίγνωστη φωτογραφία του 2018 που απεικονίζει την Ανγκελα Μέρκελ, με τα χέρια της πάνω στο τραπέζι και άλλους ηγέτες της Δύσης γύρω της, να κοιτάει τον Ντόναλντ Τραμπ που κάθεται απέναντί της με σταυρωμένα τα χέρια, το κοινό ξέσπασε σε γέλια.
«Μάλλον μιλούσαμε για δασμούς, ένα θέμα που ισχύει και σήμερα». Οι Ευρωπαίοι είμαστε μια ισχυρή οντότητα, δήλωσε. «Ας μην υποτιμούμε τη θέση μας απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ». Είναι, είπε, ένας άνθρωπος που θέλει να τραβάει πάνω του όλη την προσοχή, και περιέγραψε πως, επίτηδες, δεν της έδωσε το χέρι του για χειραψία στον Λευκό Οίκο. «Με τον Κινέζο πρόεδρο κουνούσαν επί 19 δευτερόλεπτα τα χέρια τους, με μένα μηδέν», σημείωσε σαρκαστικά.
Ηταν όμως ο Αμερικανός πρόεδρος «το μεγάλο ξυπνητήρι για την Ευρώπη;» ρώτησε ο Αλέξης Παπαχελάς. Η Ανγκελα Μέρκελ δάγκωσε τα χείλη της όσο στα ακουστικά της μετέφραζαν την ερώτηση. Μεταξύ άλλων, κάθε μέλος της Ε.Ε. είναι πολύ αδύναμο για να τα καταφέρει μόνο του, πρέπει να είναι ενωμένη οντότητα. «Θα πρέπει να είναι οικονομικά ισχυρή, τότε και ο κόσμος θα έχει περισσότερη εμπιστοσύνη στην Ευρώπη».
Νωρίτερα ανέφερε ότι αν ο Τραμπ επιβάλει κι άλλους δασμούς, οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να τρομάξουμε, αλλά να αντιδράσουμε με δικούς μας δασμούς, γιατί όσο ισχυρή κι αν είναι η Αμερική, χρειάζεται εταίρους. Συμφωνεί με τις περισσότερες αμυντικές δαπάνες. «Θα πρέπει να είμαστε ικανοί να στηρίξουμε την ειρήνη. Αυτή είναι η δική μας ασφάλεια».
Ο Μασκ και το Airbnb
Είναι πάρα πολύ προβληματικό πλούσιοι άνθρωποι, όπως ο Ελον Μασκ, να έχουν μεγαλύτερη ισχύ από τους πολιτικούς, υπογράμμισε, δηλώνοντας ότι ανησυχεί πολύ για το τι συμβαίνει στις ΗΠΑ.
Αλλά όσον αφορά την Ελλάδα, δέκα χρόνια μετά την κρίση χαίρεται που αυτή έχει ξεπεραστεί. Αναφέρθηκε στη στεγαστική κρίση, λέγοντας ότι οι νέοι δεν έχουν σπίτια λόγω του Airbnb. Σημείωσε πως θα μπορούσαν να ανέβουν κι άλλο οι μισθοί. Η κατάσταση πάντως της Ευρώπης και της Ελλάδας σήμερα είναι εντελώς διαφορετική.
Νωρίτερα, συζητώντας για την περίοδο του δημοψηφίσματος, παραδέχθηκε πως το ξέρει ότι πολλοί Ελληνες δεν την άντεχαν. «Είχαν θυμώσει μαζί μου, πολλοί με μισούσαν πραγματικά».
Οταν η εκδήλωση ολοκληρώνεται, η Ανγκελα Μέρκελ αντικρίζει το κοινό που την καταχειροκροτεί. Δεν φεύγει αμέσως. Ενώνει τα χέρια της ευχαριστώντας τους και γνέφει, σε πολίτες μιας χώρας που πριν από μία δεκαετία την «πολεμούσαν», με χαμόγελο στα χείλη και έκδηλη συγκίνηση.
