Η συνεχής άνοδος της στάθμης της θάλασσας, αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, θέτει υπαρξιακά ερωτήματα για πολλά κράτη, ιδιαίτερα μικρες νησιωτικές χώρες.
Σύμφωνα με νέα έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Δικαίου (ILC), τα κράτη πρέπει να συνεχίσουν να υφίστανται νομικά και πολιτικά ακόμη και αν η γη τους χαθεί κάτω από τα νερά.
Η έκθεση, προϊόν ενδελεχούς ανάλυσης διεθνούς δικαίου και κρατικών πρακτικών, εξετάζει πώς μπορούν να διατηρηθούν η κρατική υπόσταση, τα σύνορα και τα δικαιώματα πόρων σε περιπτώσεις βύθισης χερσαίων περιοχών λόγω της ανόδου της θάλασσας.
Κλιματική απειλή με νομικές προεκτάσεις
Σύμφωνα με τον Guardian, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η στάθμη της θάλασσας θα μπορούσε να αυξηθεί έως και 90 εκατοστά μέχρι το 2100 σε ακραία σενάρια.
Ήδη τα μικρά νησιωτικά κράτη όπως το Τουβαλού βλέπουν τη γη τους να χάνεται, με την άνοδο της στάθμης να προκαλεί πλημμύρες, έλλειψη πόσιμου νερού και καταστροφή γεωργικών εκτάσεων λόγω αλατότητας.
Παρ’ όλα αυτά, η ILC υπογραμμίζει ότι δεν υπάρχει νομικό εμπόδιο για τη διατήρηση θαλάσσιων συνόρων και κρατικών δικαιωμάτων, ακόμη και όταν η εδαφική βάση μεταβάλλεται ή εξαφανίζεται.
Η έκθεση επισημαίνει πως η διατήρηση της κρατικής υπόστασης είναι κρίσιμη για να προστατευθεί η ιθαγένεια των πληθυσμών αυτών των κρατών.
Χωρίς νομική υπόσταση, οι πολίτες τους κινδυνεύουν να γίνουν «κλιματικοί άπατριδες». Οι νομικοί ειδικοί επισημαίνουν ότι η σταθερότητα και η ειρήνη εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη διατήρηση αυτής της συνέχειας.
Το Τουβαλού στην πρώτη γραμμή της κρίσης
Το Τουβαλού, ένα μικρό νησιωτικό έθνος στον Ειρηνικό, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Η στάθμη της θάλασσας γύρω από τις εννέα νήσους του αυξάνεται με ρυθμό 4,8 mm ετησίως.
Παρ’ όλα αυτά, η χώρα δεν εγκαταλείπει τον αγώνα. Ο πρωθυπουργός Feleti Teo δήλωσε ότι οι κάτοικοι είναι αποφασισμένοι να παραμείνουν στη γη τους όσο το δυνατόν περισσότερο.
Για την προσαρμογή στις νέες συνθήκες, το Τουβαλού ολοκλήρωσε την πρώτη φάση ενός παράκτιου έργου ύψους 40 εκατομμυρίων δολαρίων, που περιλαμβάνει την κατασκευή τσιμεντένιων φραγμάτων και τεχνητή ανάκτηση γης.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε με μεγάλη δυσκολία από το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα.
Η διεθνής στήριξη
Η Αυστραλία αποτέλεσε τον πρώτο διεθνή σύμμαχο του Τουβαλού, υπογράφοντας νομικά δεσμευτική συνθήκη το 2023, με την οποία αναγνωρίζει τα θαλάσσια σύνορά του και προσφέρει υποστήριξη σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, καθώς και ειδικές βίζες για τους πολίτες του.
Η Λετονία ακολούθησε με παρόμοια αναγνώριση.
Σχεδόν το ένα τρίτο των πολιτών του Τουβαλού έχει ήδη αιτηθεί βίζα για πιθανή μετεγκατάσταση, κάτι που δείχνει την αυξανόμενη πίεση στις κοινότητες αυτών των κρατών.
Μια νέα νομική πραγματικότητα στο Διεθνές Δίκαιο
Ο καθηγητής Bryce Rudyk, ειδικός στο διεθνές περιβαλλοντικό δίκαιο, τονίζει ότι οι απόψεις της ILC αντιπροσωπεύουν πρόοδο για τα μικρά νησιωτικά κράτη, που παραδοσιακά δεν είχαν φωνή στα διεθνή νομικά φόρα.
Η Συμμαχία Μικρών Νησιωτικών Κρατών (AOSIS) και το Φόρουμ Νησιών του Ειρηνικού έχουν δηλώσει πως η κυριαρχία και η συμμετοχή τους σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, πρέπει να διατηρηθούν ανεξαρτήτως φυσικών αλλαγών.
Η AOSIS έχει ήδη καταθέσει αίτημα γνωμοδότησης στο Διεθνές Δικαστήριο για την κλιματική αλλαγή και αναμένεται η σχετική απόφαση τους επόμενους μήνες.
«Η Γη μας μας ανήκει»
Η Penelope Ridings, διεθνής νομικός και μέλος της ILC, υπογράμμισε στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς ότι το έργο της επιτροπής βασίστηκε στην «αίσθηση αδικίας» απέναντι σε λαούς που επηρεάζονται περισσότερο, ενώ έχουν συμβάλει ελάχιστα στην κλιματική κρίση.
Έρευνες δείχνουν πως το ένα τρίτο της αύξησης της στάθμης της θάλασσας οφείλεται στις εκπομπές από μόλις 122 εταιρείες παραγωγής ορυκτών καυσίμων και τσιμέντου.
Το αίτημα του Τουβαλού είναι σαφές: περισσότερη οικονομική υποστήριξη και περισσότερος χρόνος.
Όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός Teo, «θέλουμε να ζήσουμε στη γη που μας έδωσε ο Θεός και στην οποία σκοπεύουμε να παραμείνουμε».
