«Αν η Ευρώπη θέλει να αποφύγει τον πόλεμο, η Ευρώπη πρέπει να ετοιμαστεί για πόλεμο», ήταν τα λόγια που χρησιμοποίησε η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν την ίδια ημέρα που το γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε την τροποποίηση του Συντάγματος.
Ως γνωστόν, η τροποποίηση ψηφίστηκε για να παρακαμφθεί το «φρένο χρέους» σε ό,τι αφορά τους πολεμικούς εξοπλισμούς, μια κίνηση που συνιστά τομή στην μεταπολεμική ιστορία της Γερμανίας.
Η παραδοχή της Φον Ντερ Λάιεν, παραλλαγή της λατινικής ρήσης «si vis pacem para bellum» (αν θες ειρήνη προετοιμάσου για πόλεμο), ξυπνάει ιστορικές μνήμες που μας γυρίζουν εκατό και πλέον χρόνια πίσω.
Απηχεί το πνεύμα της ομιλίας που εκφώνησε στο Ράιχσταγκ, ο τότε καγκελάριος του γερμανικού Ράιχ Τέομπαλντ Φον Μπέτμαν-Χόλβεγκ, στις 4 Αυγούστου του 1914, στη συνεδρίαση που χορήγησε πολεμικές πιστώσεις στον Κάιζερ για τη διεξαγωγή του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.
Αφού τόνισε τις ειρηνικές προθέσεις της κυβέρνησης, ο καγκελάριος ασπάστηκε την πολεμική κραυγή του αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β΄: «Μόνο για την υπεράσπιση ενός δίκαιου σκοπού θα βγει το σπαθί μας από το θηκάρι του. Ήρθε η μέρα που πρέπει να το τραβήξουμε – ενάντια στη θέλησή μας, ενάντια στις έντιμες προσπάθειές μας. Η Ρωσία έβαλε φωτιά στο σπίτι μας. Βρισκόμαστε σε αναγκαστικό πόλεμο με τη Ρωσία και τη Γαλλία».
Τη συνέχεια την ξέρουμε. Ακολούθησε το μεγαλύτερο αιματοκύλισμα που είχε γνωρίσει ως τότε η Ευρώπη, και έστρωσε το έδαφος για τον ακόμα πιο αιματηρό και καταστροφικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Την ιστορική αναλογία μας θυμίζει άρθρο που δημοσιεύθηκε στο ανεξάρτητο ειδησεογραφικό δίκτυο Globetrotter με τίτλο «Η Γερμανία και η Ευρώπη αγκαλιάζουν τον στρατιωτικό κεϋνσιανισμό».
Στρατιωτικός κεϋνσιανισμός
Η έννοια του στρατιωτικού ή μιλιταριστικού κεϊνσιανισμού επανέρχεται συνεχώς στον δημόσιο διάλογο, όσο η Ευρώπη – με τη Γερμανία «μπροστάρισσα», μπαίνουν στην τροχιά του εξοπλιστικού πυρετού. Αν ο κεϋνσιανισμός υποστηρίζει ότι η αύξηση των δημόσιων δαπανών μπορεί να τονώσει την οικονομία, η στρατιωτική εκδοχή του δίνει έμφαση στις εξοπλιστικές δαπάνες, έναντι των δαπανών για υγεία, παιδεία και κοινωνική πρόνοια. Μια εκδοχή μιλιταριστικού κεϊνσιανισμού εφαρμόστηκε από τις ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ένα γιγάντιο πρόγραμμα κρατικών επενδύσεων – με αιχμή τη στρατιωτική βιομηχανία – λειτούργησε ως μοχλός επανεκκίνησης και ανάπτυξης της οικονομίας μετά το Κράχ. Πολλοί λένε ότι δεν ήταν η κοινωνική πλευρά του Νew deal του Ρούζβελτ που έσωσε τις ΗΠΑ, αλλά η «πολεμική προσπάθεια». Το ίδιο όμως έκαναν και οι ναζί του Γ’ Ράιχ, χρηματοδοτώντας υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες από τα κρατικά ελλείμματα – κι ας μην ήταν διόλου «κεϋνσιανιστές»
Το γερμανικό δόγμα στρατιωτικοποίησης
Ο Μάθιου Ριντ, ερευνητής και συντονιστής του βερολινέζικου Zetkin Forum for Social Research, αναλύει τις συνέπειες του νέου δόγματος στρατιωτικοποίησης, που κυριαρχεί πλέον στην Ευρώπη.
Η απόφαση που ενέκρινε το απερχόμενο γερμανικό κοινοβούλιο, λίγες μέρες πριν τη διάλυσή του, εγκαινιάζει το μεγαλύτερο εξοπλιστικό πρόγραμμα στη Γερμανία από την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας το 1949, σημειώνει ο αναλυτής.
Η συντηρητική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU) και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) – που ακόμα διαπραγματεύονται την κυβέρνηση συνασπισμού μετά την σύγκληση της νέας Μπούντεσταγκ στις 25 Μαρτίου – εξασφάλισαν την υποστήριξη των Πρασίνων για να περάσουν την αναθεώρηση του Schuldenbremse, του αυστηρού νόμου της Γερμανίας κατά του χρέους που θεσπίστηκε το 2009.
Ανάπτυξη μέσω εξοπλισμών
Τα τρία κεντρώα κόμματα έτρεξαν να περάσουν τις τροπολογίες την τελευταία εβδομάδα του απερχόμενου κοινοβουλίου, διότι διαφορετικά θα έπρεπε να βασιστούν στην υποστήριξη του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), το οποίο κέρδισε επιπλέον 69 έδρες στο νέο κοινοβούλιο.
Ενώ το AfD δεν αντιτίθεται στην αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, η συνεργασία με το ακροδεξιό κόμμα παραμένει ταμπού για πολλούς Γερμανούς και θα κινδύνευε τόσο να παρατείνει τις διαπραγματεύσεις γύρω από τη στρατιωτικοποίηση όσο και να προκαλέσει μεγαλύτερες αντιδράσεις στον πληθυσμό.
Με κινητήρια δύναμη την τριάδα CDU-SPD-Πράσινοι, οι τροπολογίες συνάντησαν περιορισμένη λαϊκή αντίσταση και απολαμβάνουν την υποστήριξη των επιχειρηματιών, του λόμπι για το κλίμα και της ηγεσίας των συνδικάτων.
Μετά την επιβολή ευρέων κυρώσεων στη Ρωσία το 2022 και την υστέρηση της παραγωγικότητας της Κίνας σε βασικούς τομείς, όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η γερμανική οικονομία έχει κολλήσει σε διετή ύφεση.
Με την άφιξη των αμερικανικών δασμών, η προβλεπόμενη ανάπτυξη 0,2% για το 2025 μοιάζει πλέον απατηλή. Υπό τη σκιά ενός τρίτου συνεχόμενου έτους ύφεσης, επιχειρηματίες, σχολιαστές των μέσων ενημέρωσης, ακόμη και ηγέτες συνδικάτων, υποστηρίζουν τώρα μια στρατηγική «ανάπτυξης μέσω των εξοπλισμών», ως μοχλό επανεκκίνηση της οικονομίας.
Το «ειδικό πακέτο» για τις υποδομές ως «φύλλο συκής»
Το «ειδικό πακέτο χρηματοδότησης για τις υποδομές και την κλιματική ουδετερότητα» που συνοδεύει την αύξηση της στρατιωτικοποίησης θα χρηματοδοτηθεί με 500 δισεκατομμύρια ευρώ πρόσθετου δανεισμού. Τα κεφάλαια αυτά θα κατανεμηθούν σε διάστημα 12 ετών. Ωστόσο δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί που θα κατευθυνθούν. Ως μέρος των υποδομών, πολιτικοί του SPD αναφέρουν τα σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα, τα λιμάνια, την ενεργειακή τροφοδοσία, την εκπαίδευση και τα νοσοκομεία.
Ωστόσο, χωρίς πρακτικά να έχουν καθοριστεί συγκεκριμένοι στόχοι, η επερχόμενη κυβέρνηση CDU-SPD είναι ελεύθερη να ορίσει τι εμπίπτει στην κατηγορία των «υποδομών». Το «ειδικό πακέτο χρηματοδότησης» εξυπηρετεί τελικά δύο σκοπούς: είναι ένα φύλλο συκής για να κατευνάσει τις νοσοκόμες, τους μηχανοδηγούς και τους εργαζόμενους στα αυτοκίνητα που βρίσκονται σε απεργία, και θα επεκτείνει τις υποδομές που απαιτούνται για τον ανεφοδιασμό της στρατιωτικής εφοδιαστικής αλυσίδας.
Ρήτρες διαφυγής
Η μετάβαση σε μια πολεμική οικονομία χαιρετίζεται ως κέρδος για όλους στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες. Από τη μία πλευρά, οι ενισχυμένοι εθνικοί στρατοί στην Ευρώπη μπορούν να αυξήσουν περαιτέρω την πίεση στον κύριο εχθρό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Ρωσία.
Όπως το έθεσε ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ στις 6 Μαρτίου 2025: «Η Ευρώπη πρέπει να συμμετάσχει σε αυτή την κούρσα εξοπλισμών και να την κερδίσει… Είμαι πεπεισμένος ότι η Ρωσία θα χάσει αυτή την κούρσα εξοπλισμών – ακριβώς όπως η Σοβιετική Ένωση έχασε μια παρόμοια κούρσα εξοπλισμών πριν από 40 χρόνια».
Ταυτόχρονα, οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τα δεδομένα στις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης.
Ενώ τα κράτη της ΕΕ βασίζονται επί του παρόντος σε μεγάλο βαθμό στον εισαγόμενο αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη «να αγοράσουμε περισσότερο ευρωπαϊκό στρατιωτικό εξοπλισμό».
Για να το διευκολύνει αυτό, η φον Ντερ Λάιεν ανακοίνωσε μια νέα «ρήτρα εθνικής διαφυγής» που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να κάμπτουν τους κατά τα άλλα άκαμπτους δημοσιονομικούς κανόνες, εάν ο σκοπός είναι αποκλειστικά για στρατιωτικές δαπάνες.
Πολεμική βιομηχανία
Οι τιμές των μετοχών των ευρωπαϊκών εταιρειών εξοπλισμών, όπως η Rheinmetall και η Leonardo, εκτινάχθηκαν μετά την ανακοίνωση από την ΕΕ του σχεδίου «ReArm Europe» ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στις εξοπλιστικές βιομηχανίες της ΕΕ αυξάνεται συνεχώς, και, με περίπου 581.000 άτομα σε ολόκληρη την ΕΕ το 2023, ήταν περίπου 15% υψηλότερος από ό, τι το 2021. Για τις εταιρείες της ΕΕ που αγωνίζονται ενάντια στην κινεζική υπεροχή και τον αμερικανικό προστατευτισμό, η στρατιωτικοποίηση προσφέρει επίσης μια επειγόντως αναγκαία σανίδα σωτηρίας. Η Volkswagen, για παράδειγμα, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι είναι ανοιχτή στο να επιστρέψει στην κατασκευή στρατιωτικών οχημάτων, η οποία ήταν ένας από τους κύριους κλάδους παραγωγής της εταιρείας κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ.
Οι γερμανικές ελίτ έχουν έτσι ξεκινήσει μια ολοκληρωμένη μετάβαση από τη νεοφιλελεύθερη λιτότητα στον κεϋνσιανισμό του πολέμου. Η στρατηγική τους μπορεί να συνοψιστεί με τα λόγια του Ολλανδού ναυάρχου Ρομπ Μπάουερ: «Ο στρατός μπορεί να κερδίζει τις μάχες, αλλά η οικονομία κερδίζει τους πολέμους».
