Όπως αναφέρει στην έκθεσή της η Κομισιόν, η κατάσταση στον πρωτογενή τομέα είναι πιο κρίσιμη από ποτέ, ο αγροτικός ιστός αποδυναμώνεται όλο και περισσότερο, οι συνταξιούχοι είναι σχεδόν τριπλάσιοι πλέον αριθμητικά των νέων αγροτών, οι τιμές της γης ξεπερνάνε κατά μέσο όρο τα 11.000 ευρώ, και τα τρέχοντα εργαλεία της ΚΑΠ όχι μόνο δεν είναι αρκετά για να αντιστρέψουν αυτή την τάση, αλλά ίσως και να την ενθαρρύνουν με τις επιδοτήσεις.
Η Κομισιόν λοιπόν στην έκθεσή της εντοπίζει πέντε κρίσιμα προβλήματα που αποτρέπουν τους νέους από το να ασχοληθούν με τη γεωργία:
- Περιορισμένη πρόσβαση στη γη και τη χρηματοδότηση Οι νέοι αγρότες δυσκολεύονται να αγοράσουν ή να ενοικιάσουν γη, καθώς οι τιμές είναι απαγορευτικές και οι τράπεζες διστάζουν να τους δανείσουν χωρίς εγγυήσεις.
- Έλλειψη δεξιοτήτων και εκπαίδευσης Η αγροτική εκπαίδευση συχνά δεν συνδέεται με τις νέες τεχνολογίες και τη βιώσιμη παραγωγή.
- Ανεπαρκείς υποδομές και υπηρεσίες στην ύπαιθρο Από την υγεία και τις μεταφορές έως τη συνδεσιμότητα και τη φροντίδα παιδιών, η ζωή στην επαρχία παραμένει λιγότερο ελκυστική.
- Δυσκολίες στη διαδοχή και στη συνταξιοδότηση των ηλικιωμένων αγροτών Οι ανεπαρκείς συντάξεις αναγκάζουν τους μεγαλύτερους να συνεχίζουν να εργάζονται, εμποδίζοντας τη μετάβαση των εκμεταλλεύσεων.
- Κοινωνική εικόνα της αγροτικής ζωής Το επάγγελμα παραμένει υποτιμημένο, παρά τη σημασία του για την οικονομία και το περιβάλλον.
Τα προτεινόμενα μέτρα της Κομισιόν
Η στρατηγική της Επιτροπής, που θα ενσωματωθεί στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική μετά το 2027, προβλέπει μια σειρά φιλόδοξων δράσεων:
- “Starter Pack” για νέους αγρότες: Ολοκληρωμένο πακέτο με επιδοτήσεις, επενδυτική ενίσχυση, ευνοϊκά δάνεια και φορολογικά κίνητρα.
- Υποχρεωτική εθνική στρατηγική για τη γενεαλογική ανανέωση σε κάθε κράτος-μέλος, με μετρήσιμους στόχους και τουλάχιστον 6% του αγροτικού προϋπολογισμού δεσμευμένο για νέους αγρότες.
- Αύξηση του ανώτατου ύψους ενίσχυσης για την εγκατάσταση νέων αγροτών από 100.000 σε 300.000 ευρώ.
- Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γης για τη διαφάνεια στις αγοραπωλησίες και την πρόληψη κερδοσκοπίας.
- Νέα εκπαιδευτικά προγράμματα όπως “Erasmus for Young Farmers” και πλατφόρμα “Women in Farming” για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών.
- Ενίσχυση της πρόσβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιοοικονομία και αγροτουρισμό για διαφοροποίηση εισοδήματος.
- Σύνδεση των άμεσων ενισχύσεων με το όριο συνταξιοδότησης έως το 2032, ώστε να διευκολύνεται η διαδοχή.
Νέοι στόχοι ως το 2040
Η Κομισιόν θέτει ως στόχο να διπλασιαστεί το ποσοστό των νέων αγροτών στην ΕΕ, από το 12% σήμερα στο 24% (μαζί με τους νέους εισερχόμενους). Η στρατηγική αυτή θεωρείται κρίσιμη για τη διασφάλιση της διατροφικής ασφάλειας, της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της κοινωνικής συνοχής των ευρωπαϊκών περιφερειών.
Το νέο αφήγημα για την ύπαιθρο
Η Επιτροπή επιχειρεί να αλλάξει και την εικόνα της αγροτικής ζωής: από επάγγελμα επιβίωσης σε επιλογή ζωής με προοπτικές και καινοτομία. Με πρωτοβουλίες όπως οι “Rural Youth Ambassadors” και η προβολή θετικών παραδειγμάτων μέσω κοινωνικών δικτύων, στοχεύει να εμπνεύσει τη νέα γενιά να μείνει ή να επιστρέψει στη γη.
Αναλυτικά την έκθεση της Κομισιόν μπορείτε να δείτε εδώ
Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με τη στρατηγική της Επιτροπής για την ανανέωση των γενεών στη γεωργία
Τι είναι η στρατηγική ανανέωσης των γενεών και γιατί την εισάγει τώρα η ΕΕ;
Η στρατηγική ανανέωσης των γενεών καθορίζει το ολοκληρωμένο σχέδιο της Επιτροπής για την προσέλκυση και τη στήριξη μιας νέας γενιάς γεωργών, διασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας. Αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της Επιτροπής για το μέλλον της γεωργίας, καθιστώντας ελκυστικότερη την αγροτική ζωή και αντιμετωπίζοντας διαρθρωτικά εμπόδια, όπως η πρόσβαση σε γη, η χρηματοδότηση και τα συστήματα κατάρτισης και συνταξιοδότησης για τους αποχωρούντες γεωργούς, τα οποία καθιστούν την ανανέωση μοναδικά δύσκολη σε σύγκριση με άλλους τομείς.
Η ΕΕ δρομολογεί τη στρατηγική για την αντιμετώπιση μιας επείγουσας δημογραφικής πρόκλησης: Το ένα τρίτο των γεωργών είναι ήδη άνω των 65 ετών και οι συνταξιοδοτήσεις επιταχύνονται ταχύτερα από τις αντικαταστάσεις, απειλώντας την επισιτιστική ασφάλεια και τις αγροτικές οικονομίες. Η γεωργία είναι ο μόνος σημαντικός τομέας της ΕΕ όπου περισσότερα άτομα είναι άνω της ηλικίας συνταξιοδότησης από ό,τι κάτω των 40 ετών, γεγονός που αντικατοπτρίζει μια μοναδικά ανισόρροπη ηλικιακή διάρθρωση.
Χωρίς έγκαιρη δράση, ο κοινωνικός και εδαφικός ιστός των αγροτικών περιοχών κινδυνεύει να αποδυναμωθεί περαιτέρω. Ως εκ τούτου, η στρατηγική θεσπίζει ένα συντονισμένο πλαίσιο της ΕΕ που συνδέει τα μέσα της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) με μέτρα σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο για την προώθηση της ανανέωσης, την ενίσχυση της αγροτικής ζωτικότητας και τη διασφάλιση του εφοδιασμού της Ευρώπης με τρόφιμα για το μέλλον.
Πώς θα διευκολύνει η στρατηγική τους νέους να ξεκινήσουν μια σταδιοδρομία στον τομέα της γεωργίας;
Η στρατηγική αποσκοπεί στη διευκόλυνση της εισόδου των νέων στη γεωργία με την αντιμετώπιση ευρέος φάσματος διαρθρωτικών φραγμών, συμπεριλαμβανομένης, μεταξύ άλλων, της πρόσβασης σε γη, χρηματοδότηση, δεξιότητες, καινοτομία, υπηρεσίες και ευκαιρίες διαδοχής. Αυτές είναι μερικές από τις πολλές αλληλένδετες προκλήσεις που αποθαρρύνουν τους νεοεισερχόμενους. Η στρατηγική προωθεί ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον μέσω συντονισμένης δράσης σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, συνδυάζοντας μέτρα για τη φορολογία, τις συντάξεις, την εκπαίδευση και τις αγροτικές υπηρεσίες με στοχευμένη στήριξη για τους νέους γεωργούς. Πέρα από τις οικονομικές πτυχές, επικεντρώνεται στο να καταστεί η γεωργία πιο ελκυστική και βιώσιμη μέσω της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, της προώθησης της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης και της διασφάλισης ότι οι νέοι βλέπουν τη γεωργία ως μια σύγχρονη, ανταποδοτική και προσανατολισμένη στο μέλλον σταδιοδρομία.
Πώς συνδέεται η στρατηγική αυτή με τη μελλοντική κοινή γεωργική πολιτική μετά το 2027;
Η στρατηγική συνδέεται στενά με τη μελλοντική ΚΓΠ μετά το 2027 και αποτελεί ένα από τα κύρια εργαλεία της για την ανανέωση των γενεών. Παρέχει τη γενική κατεύθυνση και το πλαίσιο συντονισμού, ενώ η ΚΓΠ το μεταφράζει σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις και χρηματοδοτικές δεσμεύσεις σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Μέσω των εθνικών στρατηγικών για την ανανέωση των γενεών που ενσωματώνονται στα μελλοντικά εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικής σχέσης (ΕΠΜ), τα κράτη μέλη θα καθορίσουν ειδικά μέτρα για τη στήριξη των νέων και των νέων γεωργών, συμπεριλαμβανομένου του «πακέτου εκκίνησης» και δράσεων για τη βελτίωση της πρόσβασης στη γη, τη χρηματοδότηση και τη γνώση.
Η Επιτροπή συνιστά επίσης στα κράτη μέλη, ιδίως σε εκείνα που υστερούν, να επενδύσουν τουλάχιστον το 6 % των ποσών στο πλαίσιο του ταμείου ΕΠΜ που προορίζεται για τη γεωργία σε μέτρα για την προώθηση της ανανέωσης των γενεών, με τη δυνατότητα κινητοποίησης πρόσθετων πόρων. Η στρατηγική ενισχύει επίσης τις συστάσεις της ΚΓΠ και τους μηχανισμούς καθοδήγησης, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εθνικές δράσεις συμβάλλουν αποτελεσματικά σε έναν νεότερο και ανθεκτικότερο γεωργικό τομέα σε ολόκληρη την ΕΕ.
Πώς λάβατε υπόψη τις διάφορες βέλτιστες πρακτικές από διάφορα κράτη μέλη;
Η Επιτροπή εκπόνησε μελέτη, η οποία αποσκοπούσε στην αξιολόγηση των στρατηγικών ανανέωσης των γενεών σε όλα τα κράτη μέλη, προκειμένου να εντοπιστούν επιτυχείς στρατηγικές που μπορούν να προωθηθούν ως ορθές πρακτικές που πρέπει να αναπαραχθούν σε όλα τα κράτη μέλη. Η στρατηγική βασίζεται άμεσα σε τέτοιες βέλτιστες πρακτικές από όλα τα κράτη μέλη, οι οποίες επισημαίνονται ως παραδείγματα σε ολόκληρο το κείμενο. Οι εμπειρίες αυτές βοήθησαν να προσδιοριστεί τι λειτουργεί στην αντιμετώπιση εμποδίων όπως η πρόσβαση στη γη, η χρηματοδότηση, οι δεξιότητες, οι υπηρεσίες και η διαδοχή. Ενημέρωσαν τον σχεδιασμό των προτεινόμενων δράσεων στο πλαίσιο της νέας ΚΓΠ και άλλων πολιτικών της ΕΕ.
Ποια ειδική στήριξη θα λάβουν οι νέοι γεωργοί για να έχουν πρόσβαση σε γη και χρηματοδότηση;
Η στρατηγική έχει ως στόχο να καταστήσει τη γη και τη χρηματοδότηση πιο προσβάσιμες για τους νέους γεωργούς με την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών φραγμών και την προώθηση δικαιότερων και πιο διαφανών αγορών γης. Οι προσιτές πιστώσεις, οι εγγυήσεις και το χαμηλότερο κόστος συναλλαγών θα προωθηθούν μέσω των εθνικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, ενώ οι τράπεζες γης και οι υπηρεσίες αντιστοίχισης θα βοηθήσουν στη σύνδεση των συνταξιούχων γεωργών με τους νεοεισερχόμενους. Η στρατηγική καλεί τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στους νέους γεωργούς όσον αφορά την κατανομή της γης, να δημιουργήσουν κίνητρα για πρόωρη διαδοχή και να περιορίσουν την κερδοσκοπία. Το επικείμενο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γης θα ενισχύσει τη διαφάνεια και θα στηρίξει τεκμηριωμένες μεταρρυθμίσεις.
Πώς θα διασφαλίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι η στρατηγική θα αποφέρει πραγματικά αποτελέσματα σε κάθε κράτος μέλος;
Η Επιτροπή θα διασφαλίσει ότι η στρατηγική θα αποφέρει πραγματικά αποτελέσματα σε κάθε κράτος μέλος μέσω συντονισμένων μηχανισμών εφαρμογής, παρακολούθησης και λογοδοσίας. Οι στόχοι της θα ενσωματωθούν στη μελλοντική ΚΓΠ και στα σχέδια ΕΠΜ, με την υποστήριξη ειδικών στόχων, δεικτών και τακτικής υποβολής εκθέσεων. Η πρόοδος θα παρακολουθείται μέσω του πλαισίου διακυβέρνησης της ΚΓΠ, του διαρθρωμένου διαλόγου με τα κράτη μέλη και, κατά περίπτωση, των συστάσεων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η Επιτροπή θα προωθήσει επίσης τη μάθηση από ομοτίμους, την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, καθώς και τις ενισχυμένες και προσβάσιμες προσπάθειες επικοινωνίας και διάδοσης.
Με ποιους τρόπους διασφαλίζει η στρατηγική τη δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών και βοηθά τους γηραιότερους γεωργούς να σχεδιάσουν τη διαδοχή και τη συνταξιοδότηση;
Η στρατηγική προωθεί τη δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών, στηρίζοντας τόσο τους νεοεισερχόμενους όσο και τους γεωργούς μεγαλύτερης ηλικίας στη διαχείριση ομαλότερων και ασφαλέστερων μεταβάσεων. Ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα και να θεσπίσουν κίνητρα για πρόωρη και εθελοντική συνταξιοδότηση, επιτρέποντας στους γηραιότερους γεωργούς να υποχωρήσουν με αξιοπρέπεια και οικονομική σταθερότητα. Προωθεί επίσης συμβουλευτικές υπηρεσίες και κατάρτιση σχετικά με τον προγραμματισμό της διαδοχής, την κληρονομική διαδοχή και τις νομικές ή οικονομικές ρυθμίσεις για τη διευκόλυνση των έγκαιρων μεταβιβάσεων γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Στόχος της στρατηγικής είναι να μην μείνουν πίσω οι γηραιότεροι γεωργοί, δημιουργώντας παράλληλα χώρο και ευκαιρίες για τις νεότερες γενιές να αναλάβουν βιώσιμες γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
Πώς ακριβώς θα διαφέρει η νέα στρατηγική ανανέωσης των γενεών από τα υφιστάμενα μέτρα της ΚΓΠ που ήδη στηρίζουν τους νέους γεωργούς;
Η στρατηγική υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια και το πεδίο εφαρμογής της τρέχουσας ΚΓΠ. Παρέχει ένα συντονισμένο πλαίσιο με τη συμμετοχή διαφόρων πολιτικών και όλων των επιπέδων διακυβέρνησης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών και των ενδιαφερόμενων μερών, για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που επηρεάζουν την ανανέωση των γενεών. Ενώ η ΚΓΠ παραμένει βασικό μέσο, η στρατηγική επεκτείνει τη δράση σε τομείς όπως οι συντάξεις, η εκπαίδευση, η πολιτική για τη γη και οι αγροτικές υπηρεσίες. Συνδέει ενωσιακές και εθνικές πρωτοβουλίες, ενισχύει τη συνοχή μεταξύ των πολιτικών και προωθεί μια κοινή πολιτική δέσμευση σε ολόκληρη την ΕΕ.
Πώς προτίθεται η Επιτροπή να διασφαλίσει ότι η πρόσβαση σε μέτρα για τη γη σέβεται τις εθνικές αρμοδιότητες, ενώ εξακολουθεί να είναι αποτελεσματική σε επίπεδο ΕΕ;
Η Επιτροπή σέβεται πλήρως τις εθνικές αρμοδιότητες στον τομέα της γης, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η δράση της ΕΕ προσθέτει αξία και συνοχή. Η στρατηγική δεν εναρμονίζει τη νομοθεσία για τη γη: στηρίζει τα κράτη μέλη μέσω αποδεικτικών στοιχείων, συντονισμού και καθοδήγησης πολιτικής. Εργαλεία όπως το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γης θα βελτιώσουν τη διαφάνεια και την ανταλλαγή δεδομένων, βοηθώντας τις χώρες να σχεδιάσουν δίκαια και αποτελεσματικά μέτρα γης προσαρμοσμένα στη δική τους νομική και εδαφική πραγματικότητα. Μέσω του διαλόγου, του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και της εθελοντικής συνεργασίας, οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να αποτρέψουν την κερδοσκοπία, να προωθήσουν τις δίκαιες μεταβιβάσεις και να καταστήσουν τη γη πιο προσιτή στους νέους γεωργούς, διασφαλίζοντας αποτελέσματα με παράλληλο σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας.
Τι είδους χρηματοδοτικά μέσα ή εγγυήσεις εξετάζονται για να βοηθήσουν τους νέους γεωργούς να εξασφαλίσουν πιστώσεις και επενδύσεις;
Η στρατηγική προωθεί ένα ευρύ σύνολο χρηματοδοτικών μέσων και εγγυήσεων για να καταστούν οι πιστώσεις πιο προσβάσιμες και οικονομικά προσιτές για τους νέους γεωργούς. Ενθαρρύνει τη δημιουργία ειδικών ταμείων δανείων και εγγυήσεων με χαμηλότερα επιτόκια, μειωμένες απαιτήσεις εξασφαλίσεων, περιόδους χάριτος και μεγαλύτερους όρους αποπληρωμής. Η συνεργασία με τον Όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και το InvestEU θα ενισχύσει την πρόσβαση σε κεφάλαια μέσω προσαρμοσμένων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων μέσων εγγυήσεων και μετοχικού κεφαλαίου. Τα κράτη μέλη καλούνται να συνεργαστούν με εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες για τον σχεδιασμό παρόμοιων συστημάτων, ενώ οι συμβουλευτικές υπηρεσίες και η τεχνική βοήθεια θα βοηθήσουν τους γεωργούς να καταρτίσουν υγιή επιχειρηματικά σχέδια και να έχουν πρόσβαση σε ευκαιρίες χρηματοδότησης. Από κοινού, τα εργαλεία αυτά αποσκοπούν στη μείωση της οικονομικής πίεσης που ασκείται στους νέους γεωργούς και στη στήριξη των βιώσιμων επενδύσεων μακροπρόθεσμα.
