Θέλει να είναι παρών στη δημόσια ζωή χωρίς να κινεί την προσοχή. Θέλει να βρίσκεται κάτω από τα φώτα χωρίς να φαίνεται. Αν κάθε άνθρωπος ορίζεται από (τουλάχιστον) μια θεμελιακή αντίφαση, αυτή είναι η κατεξοχήν αντίφαση που χαρακτηρίζει τον διπλωμάτη και διευθυντή του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα, Βαγγέλη Καλπαδάκη.
Αυτή η αντιφατική επιθυμία του είναι ολοένα και πιο δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Ολοι έχουμε καταλάβει ότι ο Καλπαδάκης είναι ο κατεξοχήν μάστορας του rebranding, εκείνος που πλέκει τη γραβάτα που οι νοσταλγοί του Τσίπρα ελπίζουν ότι σύντομα θα φορέσει, προκειμένου να επανέλθει, αυτή τη φορά όχι ως αντιμνημονιακός παρτιζάνος, αλλά ως συστημικός βετεράνος της διακυβέρνησης.
Ο διπλωμάτης (επικεφαλής του διπλωματικού γραφείου πρωθυπουργού κατά την περίοδο 2015-2019) συνοδεύει πλέον τον Τσίπρα πότε στο Στρασβούργο στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΟΑΣΕ, στην οποία ο πρώην πρωθυπουργός είναι μέλος, και πότε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ, όπου ο Τσίπρας έκανε πρόσφατα τρεις ομιλίες και αρκετές χρήσιμες επαφές.
Τον πληγώνει η εύκολη απαξία για το κράτος. «Είναι σημαντικό να υπάρχουν δημόσιοι λειτουργοί δίπλα στους πολιτικούς αρχηγούς και να έχουν ρόλο στην παραγωγή πολιτικής».
Δεν τον «συνοδεύει» απλώς. Δεν τον ακολουθεί «διακοσμητικά». Χτίζει το πρόγραμμα, κλείνει τις επαφές, επεξεργάζεται τις ομιλίες, τις θέσεις και τα μανιφέστα, και γενικώς συμβάλλει στη διαμόρφωση της στρατηγικής ενός πολιτικού του οποίου η αυξανόμενη κινητικότητα πολλαπλασιάζει τις συζητήσεις σχετικά με τις πραγματικές προθέσεις του.
Εκκρεμής «δίψα»
Κατά συνέπεια, το ερώτημα πολλών που προσπαθεί να (μην) απαντάει ο Καλπαδάκης είναι αν θα επιστρέψει ο Τσίπρας σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Κεντροαριστερά ή αν ο προπέρσινος κορεσμός της όρεξής του για αίμα είναι πια μόνιμος και οριστικός.
Σε μια Ελλάδα όπου –όπως είπε κάποτε κάποιος θυμόσοφος– «αν δεν γίνεις πενήντα, δεν έχεις μέλλον», ο Καλπαδάκης είναι 46 και έχει ήδη αρκετό παρελθόν. Είναι ίσως ο πιο πολυταξιδεμένος άνθρωπος της Αριστεράς, χωρίς όμως να ευθύνεται ο ίδιος γι’ αυτό. Ευθύνονται ο πατέρας του, ο διπλωμάτης Μανώλης Καλπαδάκης, και η μητέρα του, Ειρήνη Βούτση, αρχαιολόγος και αδελφή του πρώην προέδρου της Βουλής, Νίκου Βούτση. Η διπλωματική καριέρα του πατρός απάλλαξε τα δύο αγόρια του από ένα μεγάλωμα μέσα στην αυτάρεσκη ελληνική μονοτονία – και τη δογματική «τσιγαρίλα» των μπούνκερ της Αριστεράς.
Ο Καλπαδάκης γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1979. Hταν μαθητής δημοτικού όταν τον πήρε από το χέρι ο πρέσβης στη Σαουδική Αραβία πατέρας του και πήγαν σε μια εκδήλωση της ελληνικής πρεσβείας στο Ριάντ για την υποδοχή Ελλήνων επιχειρηματιών. Hταν δεκάχρονος στη Βουδαπέστη όταν είδε Ούγγρους να ζητωκραυγάζουν για την ελευθερία τους μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Hταν έφηβος τη δεκαετία του ’90 στη Στοκχόλμη, όπου έζησε για 3-4 χρόνια «στην πιο φιλελεύθερη χώρα του κόσμου, στην πιο όμορφη εποχή».
Στοκχόλμη – Αγία Παρασκευή
Βίοι παράλληλοι με τον Γιώργο Παπανδρέου; «Eχω συζητήσει με τον Παπανδρέου για τη σοσιαλδημοκρατία στη Σουηδία». Ως γνωστόν, ο Γιώργος έζησε και αυτός μερικά χρόνια στα νιάτα του στη Στοκχόλμη. Ο Καλπαδάκης θυμάται τη Σουηδία με αγάπη. Μεσόγειος έφηβος καθώς ήταν, δεν τον πείραζε το κρύο; «Στη Σουηδία όλα είναι προγραμματισμένα για το κρύο. Το κρύο είναι μέρος της ζωής, όπως και το σκοτάδι».
Πίσω στη χώρα του φωτός έκανε τις τελευταίες τάξεις του λυκείου στο αμερικανικό ACS στην Αγία Παρασκευή. Σε όλες τις πρωτεύουσες πήγαινε στο εκάστοτε αμερικανικό σχολείο, όπου φοιτούσαν τα παιδιά των διπλωματών των χωρών του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό άλλωστε μιλάει αγγλικά φαρσί. Τόσο φαρσί, ώστε αποφεύγει να πασπαλίζει τα ελληνικά του με «αγγλικούρες», γιατί αν το κάνει τότε οι συνομιλητές του σαστίζουν από την ευκολία και τη φυσικότητα της προφοράς του. Και πώς με τόσο καλή ανατροφή «ξέφυγε» και έγινε αριστερός και μάλιστα συριζαίος; Μα πώς να μη γίνει με θείο τον Βούτση;
“]
Στις φιλικές κουβέντες λέει ότι η μητέρα του τού έμαθε να είναι ο εαυτός του. Oτι ο πατέρας του τού έδειξε ότι είναι ύψιστη ευθύνη να υπηρετείς την πατρίδα. Και ότι ο θείος του Νίκος απέδειξε με το παράδειγμά του ότι μπορείς να είσαι στην πολιτική και να παραμένεις έντιμος και ακέραιος. Με τέτοιες οικογενειακές επιρροές, εύκολα «παρασύρθηκε» να γραφτεί στη Νεολαία του ΣΥΡΙΖΑ, όπου γνώρισε τον Τσίπρα, ο οποίος ήταν πρόεδρός της.
Ευτυχώς οι «κακές παρέες» με τον Τσίπρα και τους υπολοίπους της Νεολαίας περιορίζονταν στα καλοκαίρια και στις γιορτές, γιατί από το 1997 είχε ξεκινήσει η φοιτητική ζωή στο Λονδίνο. Eκανε πρώτα Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο UCL και στη συνέχεια Κοινωνιολογία και Ευρωπαϊκή Πολιτική στο LSE. Περνούσε ζάχαρη στην «κουλ Βρετανία» της πρώτης τετραετίας του Τόνι Μπλερ, μια χώρα τυλιγμένη μέσα σε μια αναλαμπή αισιοδοξίας.
Δεν διέφυγε την προσοχή του ούτε η αστραφτερή μουσική από την τέκνο σκηνή του Ντιτρόιτ, που έπεφτε σαν όξινη βροχή μέσα στο διάσημο κλαμπ της εποχής, Ministry of Sound. Μάλιστα, έγινε αυτόπτης μάρτυρας ενός σκανδάλου. Μια βραδιά στην είσοδο του Ministry ένας ψωμωμένος πορτιέρης έριξε πόρτα σε κοτζάμ Μπόι Τζορτζ. Aλλο ένα μάθημα βρετανικής αξιοκρατίας: Μπόι Τζορτζ κι αν είσαι, πόρτα θα φας κατάμουτρα.
«Πήγαμε για μια μπίρα με κάποιους συνεργάτες του Ζάεφ και συμφωνήσαμε ότι δεν συμφωνούμε σε τίποτα, εκτός από το γεγονός ότι έπρεπε να βρούμε μια λύση».
Δίδακτρα και καταλήψεις
Ο Μπλερ μας κακοκάρδισε το 1998 όταν επέβαλε δίδακτρα στους προπτυχιακούς φοιτητές, περίπου 1.000 λίρες τον χρόνο. Το φοιτηταριό προειδοποίησε ότι σύντομα το χιλιάρικο δεν θα φτάνει ούτε για προσάναμμα και ότι στο τέλος η ανώτατη εκπαίδευση θα γίνει απλησίαστη ακόμη και για το πορτοφόλι της μεσαίας τάξης. Πράγματι, έτσι έγινε. Παρά τις τότε καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις των Εργατικών, κατά μέσον όρο τα ετήσια δίδακτρα για πρώτο πτυχίο πλησιάζουν σήμερα το δεκαχίλιαρο.
Τότε στην Ελλάδα σάρωνε η μόδα των καταλήψεων. Ο Καλπαδάκης γνώριζε τα θεωρητικά από τους προκομμένους φίλους του, αλλά είχε στερηθεί τις συνελεύσεις με τις καρεκλιές και τα νυχτέρια με πίτσες και Nirvana, αφού δεν είχε την τύχη να φοιτήσει σε δημόσια σχολεία. Κάπως έτσι, έπεισε μερικούς κολλητούς του να κάνουν κατάληψη στο UCL για να διαμαρτυρηθούν για τα δίδακτρα του Μπλερ.
Η κατάληψη ξεκίνησε από το κυλικείο που βρίσκεται στο ισόγειο, δυο βήματα από την προθήκη με τη διάσημη μούμια του πεθαμένου από το 1832 φιλοσόφου και κοινωνικού μεταρρυθμιστή Τζέρεμι Μπένθαμ (στην Αγγλία οι μούμιες των μεταρρυθμιστών είναι σε προθήκες, ενώ στην Ελλάδα κυκλοφορούν ελεύθερες).
«Τι σόι κατάληψη είναι αυτή που περιορίζεται στο κυλικείο;» τον πρόγκηξαν την τρίτη ημέρα κάποιοι Aγγλοι συμφοιτητές του, οι οποίοι τον παρότρυναν να επεκταθεί και σε άλλους ορόφους. Η παλιοπαρέα δεν άργησε να κάνει ντου στα γραφεία των οικονομικών υπηρεσιών, αλλά κάπου εκεί τελείωσε το καλαμπούρι με την επέμβαση της ασφάλειας του ιστορικού πανεπιστημίου.
Εκείνην την εποχή, οι νεολαίοι του ΣΥΡΙΖΑ δεν χώνευαν καθόλου την κυβέρνηση Σημίτη. Oλη την ώρα έριχναν κατάρες εναντίον της παγκοσμιοποίησης και διαμαρτύρονταν για τον πόλεμο στο Ιράκ. Πώς του φαίνονται σήμερα όλα αυτά; «Δικαιωθήκαμε στο κομμάτι της ερμηνείας για τις εξελίξεις της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και για τις στρατιωτικές επεμβάσεις της Δύσης. Το μεγάλο ζητούμενο ήταν, όμως, το πώς θα υπάρξει προοδευτική διακυβέρνηση».
Μέχρι να απαντηθεί το ερώτημα, ο Καλπαδάκης μπήκε στο διπλωματικό σώμα το 2005 σε μια χρυσή εποχή για το υπουργείο Εξωτερικών, με όλες τις πρωτοβουλίες της οκταετίας Σημίτη για την Κύπρο, τα ελληνοτουρκικά και τα Βαλκάνια να αποδίδουν καρπούς. Το πρώτο του πόστο ήταν στο γραφείο των ειδικών συμβούλων πρέσβεων κ. Αγαθοκλή και Σαββαΐδη. Στα επόμενα χρόνια πέρασε από τον ΟΑΣΕ στη Βιέννη, το ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και την ελληνική πρεσβεία στην Aγκυρα, όπου παρέμεινε από το 2011 έως το 2014.
Το προσκλητήριο του 2014
Τον Απρίλιο του 2014, ενώ βρισκόταν στο σπίτι του Τσίπρα στην Αθήνα, είδε το πεπρωμένο να του γνέφει. «Θέλω να έρθεις για να γίνεις διπλωματικός μου σύμβουλος». Απάντησε αμέσως «ναι» και ανέλαβε καθήκοντα τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς. Μόλις κέρδισαν τις εκλογές τον Ιανουάριο του 2015 ανέλαβε επικεφαλής του διπλωματικού γραφείου του πρωθυπουργού, κάτι που θεωρεί τη μεγαλύτερη τιμή στην έως τώρα καριέρα του.
Oταν μιλάει μοιάζει αθεράπευτα ρομαντικός, ιδίως σε ό,τι αφορά το κύρος και την ακτινοβολία της δημόσιας διοίκησης. Τον πληγώνει η εύκολη ελληνική απαξία για το κράτος. «Είναι σημαντικό να υπάρχουν δημόσιοι λειτουργοί δίπλα στους πολιτικούς αρχηγούς και να έχουν ρόλο στην παραγωγή πολιτικής». Βλέπει τον εαυτό του ως έναν επίμονο κηπουρό, που καλλιεργεί αθόρυβα το μετερίζι του και τροφοδοτεί την πολιτική διαδικασία με τους καρπούς της γνώσης που συγκεντρώνει.
Αναπόφευκτα ήρθαν τα δύσκολα με τη σύλληψη στην Ελλάδα των οκτώ Τούρκων αξιωματικών μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Ερντογάν το 2016. Ο Καλπαδάκης κατηγορήθηκε από τον συγγραφέα και διανοούμενο Απόστολο Δοξιάδη πως βρισκόταν πίσω από τη φημολογούμενη διαβεβαίωση του Τσίπρα στον Ερντογάν ότι «θα τους επιστρέψει». Ο ίδιος λέει ότι ο ρόλος του διαστρεβλώθηκε και παρεξηγήθηκε και ότι δεν υπήρξε ποτέ τέτοια διαβεβαίωση. Παράλληλα, με τη στάση του δείχνει σταθερά μέχρι σήμερα ότι οι λεπτοί χειρισμοί εκείνης της εποχής δεν επιτρέπουν έναν δημόσιο σχολιασμό σε μεγάλη έκταση.
Ζύθος και διπλωματία στο Νταβός
Η καλύτερη στιγμή για την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Τσίπρα ήταν, φυσικά, η συμφωνία των Πρεσπών, με τον Νίκο Κοτζιά να έχει τον πιο σημαντικό ρόλο. Για τον δικό του ρόλο ο Καλπαδάκης είναι φειδωλός. Μοιράζεται απλώς ένα περιστατικό από τον Ιανουάριο του 2018 στο Νταβός. «Πήγαμε για μια μπίρα με κάποιους συνεργάτες του Ζάεφ και συμφωνήσαμε ότι δεν συμφωνούμε σε τίποτα, εκτός από το γεγονός ότι έπρεπε να βρούμε μια λύση».
Ο «επίμονος κηπουρός» εργάστηκε το 2021 για τη συγκρότηση της «δεξαμενής σκέψης» του ΣΥΡΙΖΑ και από το 2023 για την ίδρυση του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα. Στις 10 Ιουνίου, το Ινστιτούτο πραγματοποιεί στο Μέγαρο Μουσικής τη 2η Διεθνή Διάσκεψη και ανάμεσα στα βαριά ονόματα εντοπίζουμε τον Αμερικανό γερουσιαστή Μπέρνι Σάντερς και τον καθηγητή του Χάρβαρντ Μάικλ Σαντέλ. Μετά τη διάσκεψη μαθαίνουμε ότι ο Καλπαδάκης θα υπηρετήσει στον ΟΑΣΕ στη Βιέννη, διατηρώντας τη θέση του στο επιστημονικό συμβούλιο του ινστιτούτου.
Τελικά ο Τσίπρας επιστρέφει ως πρόεδρος κόμματος ή μήπως προτιμάει να διεκδικήσει μια θέση στην Ακαδημία Αθηνών; Οι συνεργάτες του λένε ότι δεν σκοπεύει να κινηθεί έως τις εκλογές του 2027. Παρ’ όλα αυτά, ο χρόνος ποτέ δεν ήταν στο χέρι των θεών, πόσο μάλλον των ημίθεων ή των θνητών.
Οι καχύποπτοι εικάζουν πως εάν μέσα στο επόμενο διάστημα οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ αισθανθούν σύγκρυο για τη δυνατότητα του κόμματος να τους επανεκλέξει, θα ενεργοποιηθεί η γεννήτρια των γεγονότων. Εκτός και αν θέλουν να αφήσουν τη Ζωή Κωνσταντοπούλου να σηκώσει όλο το χαρτί. Λίγοι αμφιβάλλουν ότι ο Τσίπρας, ως άλλος Ταλλεϋράνδος, θα είναι στη διάθεση των γεγονότων και ότι ο «επίμονος κηπουρός» θα είναι πάντα δίπλα του. Αλλωστε η Βιέννη απέχει μόλις δυο βήματα.
