WFF2025 – Polina Biliaieva: «Η ταινία μου γεννήθηκε από θυμό»

Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Ρωμανό Λιζάρδο

Η νεαρή Ουκρανή σκηνοθέτις Polina Biliaieva παρουσιάζει στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαρσοβίας την ταινία μικρού μήκους Fuck Them All, μια τολμηρή και συναισθηματικά φορτισμένη ιστορία για το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση, μέσα στο πλαίσιο του πολέμου και της προσφυγιάς.

Με ευαισθησία αλλά και οργή, η Biliaieva αφηγείται την πορεία μιας γυναίκας που, φεύγοντας από την Ουκρανία, βρίσκεται αντιμέτωπη με νέα, απροσδόκητα όρια στο σώμα και στη ζωή της.

«Ήθελα να μιλήσω για αυτό το παράδοξο»

Στο Fuck Them All αγγίζεις ένα θέμα που δεν φαίνεται να προέρχεται άμεσα από προσωπική εμπειρία — κάτι που συχνά συμβαίνει στους δημιουργούς ταινιών μικρού μήκους. Πώς ανακάλυψες αυτή την ιστορία και τι σε τράβηξε να αφηγηθείς την ιστορία μιας γυναίκας η οποία, στην εμπόλεμη πατρίδα της, την Ουκρανία, έχει δικαίωμα στην άμβλωση, ενώ στη χώρα υποδοχής της, την Πολωνία, αυτό το δικαίωμα δεν είναι πια εγγυημένο;

Σε ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση. Πολύ εύστοχα εντόπισες το παράδοξο που ήθελα να αναδείξω. Αυτή ακριβώς ήταν η «εναρκτήρια απόδοση» του πρότζεκτ μου πριν ακόμη ξεκινήσω να γράφω το σενάριο. Αν και η ιστορία δεν βασίζεται κυριολεκτικά σε προσωπική εμπειρία, ένα κομμάτι της σίγουρα είναι δικό μου. Στις 22 Φεβρουαρίου 2022, όταν ξεκίνησε η πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή, ήμουν κι εγώ έγκυος. Όταν η μητρότητα μπαίνει στη ζωή σου, αρχίζεις να βλέπεις αυτό το θέμα με εντελώς διαφορετικό βλέμμα. Αμέσως σκέφτηκα εκείνες τις γυναίκες που εκείνη την ημέρα ήταν επίσης έγκυες, γεννούσαν ή φρόντιζαν μικρά παιδιά -μόνο που δεν βρίσκονταν στη Βαρσοβία, όπως εγώ, αλλά στην Ουκρανία-. Κατάγομαι από το Χάρκοβο, και εκείνη την ημέρα όλη μου η οικογένεια βρέθηκε λίγα μόλις τετράγωνα μακριά από τα ρωσικά τανκς. Μια εβδομάδα αργότερα, όταν κατάφεραν να φύγουν με τα τρένα εκκένωσης, όλοι τους -οικογένεια και φίλοι- σταμάτησαν στο σπίτι μου στη Βαρσοβία, καθ’ οδόν προς το άγνωστο, και ο καθένας μού διηγήθηκε τη δική του ιστορία. Όλα αυτά έγιναν η βάση της ταινίας μου, μια συλλογική ιστορία των Ουκρανών γνωστών μου. Η άμεση αφορμή ήρθε και από ένα άρθρο σε πολωνικό περιοδικό, για Ουκρανές γυναίκες που έφυγαν από κατεχόμενες περιοχές, είχαν πέσει θύματα βιασμού και έμειναν έγκυες, και όταν έφτασαν σε μια ασφαλή χώρα, δεν μπορούσαν να τερματίσουν την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή είχαν πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε αυτή τη δυνατότητα.

Μία από τις δυνάμεις της ταινίας είναι ότι προκαλεί τον θεατή να αναρωτηθεί αν η νέα ζωή είναι δικαίωμα ή υποχρέωση. Ποια είναι η δική σου προσωπική άποψη για αυτό το δίλημμα;

Είμαι μητέρα και μπορώ να πω με σιγουριά πως δεν είναι σε καμία περίπτωση υποχρέωση. Αν ήταν, θα ήταν κάτι εξαιρετικά επιβλαβές τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί. Στην Ουκρανία, για κάποιο διάστημα, ακούστηκε η άποψη ότι οι γυναίκες πρέπει να γεννούν περισσότερα παιδιά, εφόσον η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο και γύρω υπάρχει τόσος θάνατος. Δεν αρνούμαι ότι μια τέτοια ιδέα μπορεί να υπάρχει υπαινικτικά και στην ταινία μου, όμως ήθελα να ακουστεί όχι ως επιβολή, αλλά ως μια πράξη ζωής. Η ηρωίδα μου, η Κίρα, νιώθει τη δύναμη να δώσει ζωή μόνο όταν επιστρέφει στην πατρίδα της -ακόμη κι αν γύρω της πέφτουν βόμβες-. Κι αν επανέλθω στην ιδέα ότι οι γυναίκες «πρέπει» να γεννούν περισσότερο σε καιρό πολέμου, πιστεύω πως μια τέτοια θέση είναι πολύ περιοριστική (το να γεννάς εν μέσω πολέμου είναι από μόνο του τεράστιο!), γιατί πολλές φίλες μου, για παράδειγμα, κατατάχθηκαν εθελοντικά στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας και πολεμούν.

Επέλεξες έναν προκλητικό τίτλο που μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους. Ποια ήταν η αρχική σου πρόθεση όταν ξεκίνησες να αναπτύσσεις την ταινία;

Αυτή η ταινία γεννήθηκε από θυμό. Θυμό γιατί μητέρες και παιδιά αναγκάζονται να ζουν κάτω από βομβαρδισμούς και σειρήνες. Θυμό γιατί δεν μπορώ να ταξιδέψω στην πόλη όπου γεννήθηκα, ώστε οι παππούδες μου να γνωρίσουν τα δισέγγονά τους. Θυμό γιατί οι γυναίκες στερούνται το δικαίωμα να ελέγχουν το ίδιο τους το σώμα. Ο τίτλος απευθύνεται σε όλους εκείνους -ανθρώπους και συστήματα- που ευθύνονται για το γεγονός ότι οι ζωές των γυναικών είναι έτσι όπως είναι. Ο τίτλος υπήρχε από την αρχή και ποτέ δεν σκέφτηκα να τον αλλάξω.

Μία από τις πιο εσκεμμένα άβολες στιγμές της ταινίας συνδυάζει ένα ρατσιστικό σχόλιο σε λεωφορείο με μια σκηνή όπου ο γιατρός εξηγεί τις περιορισμένες επιλογές της πρωταγωνίστριας. Στον σημερινό κόσμο, οι μετακινήσεις πληθυσμών φαίνεται να γεννούν περισσότερη εχθρότητα παρά αλληλεγγύη. Ποια είναι η δική σου σκέψη πάνω σε αυτό;

Ως Ουκρανή που ζει στην Πολωνία, προσωπικά δεν έχω βιώσει ποτέ σχόλια για την εθνικότητά μου. Δυστυχώς, όμως, κάποιες φίλες μου έχουν. Είναι θλιβερό, αλλά καταλαβαίνω ότι υπάρχουν όλων των ειδών οι άνθρωποι, και στις δύο πλευρές. Θα ήθελα να εστιάζουμε περισσότερο σε όσα μας ενώνουν παρά σε όσα μας χωρίζουν.

Σε πολλές χώρες το δικαίωμα στην άμβλωση περιορίζεται ξανά –συχνά υπό νεοσυντηρητικές κυβερνήσεις–. Στην Αργεντινή, για παράδειγμα, νομιμοποιήθηκε μόλις την τελευταία δεκαετία, ενώ σε πολιτείες των ΗΠΑ που κάποτε αντιμετώπιζαν την άμβλωση ως «αναγκαίο κακό» τώρα την απαγορεύουν πλήρως. Πώς ερμηνεύεις αυτή την παγκόσμια τάση;

Ειλικρινά, μέχρι τα ‘22 μου ζούσα στην Ουκρανία, όπου η άμβλωση ήταν νόμιμη. Όταν ήρθα στην Πολωνία -το 2020, εν μέσω των διαδηλώσεων που ξέσπασαν μετά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου να περιορίσει δραστικά το δικαίωμα στην άμβλωση- ένιωσα σοκ συνειδητοποιώντας ότι εδώ οι γυναίκες πρέπει ακόμη να παλεύουν γι’ αυτό το δικαίωμα. Κάτι που για μένα ήταν αυτονόητο, αποδείχθηκε ότι εδώ αποτελεί τεράστιο πρόβλημα. Βλέπω πως ο κόσμος ταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα σε φιλελεύθερες και πιο συντηρητικές αξίες. Δυστυχώς, αυτή την περίοδο, σε πολλές χώρες, βλέπουμε μια προσπάθεια επιστροφής στον συντηρητισμό. Προσωπικά αυτό με τρομάζει. Θα ήθελα οι γυναίκες να μπορούν να αποφασίζουν μόνες για το σώμα τους, χωρίς να τους το επιβάλλει καμία κυβέρνηση.

Ποιες είναι οι προσδοκίες σου από την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαρσοβίας;

Όπως σε κάθε φεστιβάλ, χαίρομαι που η ταινία θα συναντηθεί με το κοινό. Αυτό είναι το πιο σημαντικό και, ουσιαστικά, ο λόγος για τον οποίο φτιάχνεις μια ταινία. Για τις ταινίες μικρού μήκους, οι ευκαιρίες προβολής είναι περιορισμένες, αφού προβάλλονται κυρίως σε φεστιβάλ. Αλλά αυτό από μόνο του είναι ήδη μια επιτυχία, και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό.

Το Fuck Them All αφήνει ένα έντονο συναισθηματικό αποτύπωμα. Ως δημιουργός, τι είδους αντιδράσεις ή συζητήσεις θα ήθελες να προκαλέσει η ταινία –ειδικά ανάμεσα σε θεατές που ίσως έχουν διαφορετικές απόψεις–;

Πιστεύω ότι κάθε συζήτηση είναι από μόνη της κάτι καλό. Ως σκηνοθέτις, απλώς αφηγούμαι μια ιστορία. Δεν θέλω να κάνω κήρυγμα ούτε να ισχυριστώ ότι η δική μου άποψη είναι η μόνη σωστή. Μια ταινία πρέπει να αφήνει τον θεατή με ερωτήματα, κι αν οι θεατές στο Φεστιβάλ της Βαρσοβίας έχουν ερωτήσεις να μου κάνουν, θα είμαι πολύ χαρούμενη να τις ακούσω.