1. Τι ακριβώς συνέβη με τη Chevron και τους ελληνικούς υδρογονάνθρακες;
Η εταιρεία Chevron είναι μετά την Exxon Mobil ο δεύτερος αμερικανικός κολοσσός που ενδιαφέρεται για υδρογονάνθρακες στην υφαλοκρηπίδα της Ελλάδας. Ηδη δραστηριοποιείται και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου. Ηγείται της κοινοπραξίας που επιθυμεί να εκμεταλλευθεί το κυπριακό κοίτασμα «Αφροδίτη». Διαχειρίζεται το πολύ μεγάλο ισραηλινό κοίτασμα «Λεβιάθαν» και ερευνά για κοιτάσματα στην αιγυπτιακή ΑΟΖ. Τον Ιανουάριο φέτος η Chevron εκδήλωσε ενδιαφέρον να ερευνήσει για υδρογονάνθρακες στο τεμάχιο που βρίσκεται ανάμεσα στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη (τεμάχιο «Νότια της Πελοποννήσου»). Στις 26 Μαρτίου 2025 ανακοίνωσε ότι ενδιαφέρεται και για δύο τεμάχια που βρίσκονται στη θάλασσα νοτίως της Κρήτης (τεμάχια «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2»).
2. Ακυρώνεται με αυτόν τον τρόπο το «τουρκολιβυκό μνημόνιο» του 2019;
Το αυθαίρετο όριο του τουρκολιβυκού μνημονίου βρίσκεται ελάχιστα ανατολικότερα των τεμαχίων που διεκδικεί η Chevron. Ορθότερο είναι να πούμε ότι η πρόταση της Chevron ακυρώνει εμπράκτως το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» σε όλη την περιοχή νοτίως της Κρήτης. Στους σχετικούς τουρκικούς χάρτες που κυκλοφορούν, η περιοχή νοτίως της Κρήτης εμφανίζεται να ανήκει κατά το μεγαλύτερο τμήμα της στη Λιβύη, ενώ ένα μικρότερο τμήμα περιέρχεται στην Τουρκία.
Ολες αυτές οι κατά φαντασίαν «τουρκικές» και «λιβυκές» περιοχές περιλαμβάνονται πλέον στα τεμάχια «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2» που διεκδικεί να διερευνήσει και να εκμεταλλευθεί η εταιρεία. Τελειώνουν έτσι οι διεκδικήσεις Τουρκίας και Λιβύης νοτίως της Κρήτης.
3. Σημαίνει κάτι ευρύτερο για τα ελληνικά νησιά το αίτημα της Chevron;
Το αίτημα της Chevron αναιρεί στο θεμέλιό της την τουρκική θεωρία ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Σύμφωνα με τη «Γαλάζια Πατρίδα», τα νησιά χάνουν τα δικαιώματά τους επί υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ όταν βρίσκονται σε απόσταση εντός των 200 ναυτικών μιλίων από τις ηπειρωτικές ακτές.
Επειδή τα ελληνικά νησιά απέχουν λιγότερο από 200 ναυτικά μίλια από τις τουρκικές και τις λιβυκές ηπειρωτικές ακτές αντιστοίχως, δεν μπορούν να διεκδικήσουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτή πρέπει να διαμοιραστεί μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης. Η θαλάσσια περιοχή, όμως, που διεκδικεί η Chevron ανήκει στην Ελλάδα αποκλειστικώς, λόγω της επήρειας της νήσου Κρήτης και όχι λόγω των ελληνικών ηπειρωτικών ακτών.
4. Πώς φτάσαμε έως εδώ;
Η Ελλάδα έχει μικρή εμπειρία στην έρευνα και την παραγωγή υδρογονανθράκων. Τα πράγματα ταρακούνησε ο νόμος 4001/2011, γνωστότερος ως νόμος Μανιάτη. Στο άρθρο 156 προσδιορίσθηκε ότι σε περίπτωση ελλείψεως συμφωνίας οριοθετήσεως με τα γειτονικά κράτη, το εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας είναι η μέση γραμμή/γραμμή ίσης αποστάσεως που μετρείται από ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές. Επρόκειτο για έναν πρωτοποριακό και ρηξικέλευθο τρόπο να αντιμετωπισθεί η έλλειψη συμφωνιών οριοθετήσεως με τα γειτονικά μας κράτη.
Ο προσδιορισμός των εξωτερικών ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας βάσει της μέσης γραμμής έδωσε τη δυνατότητα δημοσιεύσεως διεθνούς δημόσιας προσκλήσεως για διενέργεια σεισμικών ερευνών στην υφαλοκρηπίδα του Ιονίου και του Κρητικού Πελάγους. Το 2012-13 μία νορβηγική εταιρεία προχώρησε στις σεισμικές έρευνες.
Τα δεδομένα των ερευνών πουλήθηκαν σε ενδιαφερόμενες εταιρείες υδρογονανθράκων για να τα μελετήσουν. Το 2014 προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμεταλλεύσεως υδρογονανθράκων σε 20 θαλάσσιες περιοχές στο Ιόνιο και νοτίως της Κρήτης (ΦΕΚ Β΄ 2186/8.8.2014). Ακολούθησαν το 2017 εκδηλώσεις ενδιαφέροντος από εταιρείες για συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές. Με αρκετή ραθυμία το ελληνικό κράτος προχώρησε το 2019 στην έκδοση των στρατηγικών μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Τον Οκτώβριο του 2019 η Βουλή των Ελλήνων επικύρωσε της συμβάσεις παραχωρήσεως στις περιοχές δυτικώς και νοτιοδυτικώς της Κρήτης που έχει αναλάβει κοινοπραξία με την Exxon Mobil με τη HELLENiQ. Ακολούθησε μια διεθνής ανάπαυλα στις έρευνες για υδρογονάνθρακες, λόγω της υφέσεως που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού. Παράλληλα, οι χρονικές καθυστερήσεις από πλευράς του ελληνικού κράτους οδήγησαν κάποιες εταιρείες να εγκαταλείψουν τα σχέδιά τους. Η Ελλάδα καλείται τώρα να καλύψει το χαμένο έδαφος περίπου μιας δεκαετίας.
Η ΑΟΖ των νησιών – Η πρόταση της Chevron ακυρώνει εμπράκτως το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» σε όλη την περιοχή νοτίως της Κρήτης, αναιρώντας στο θεμέλιό της την τουρκική θεωρία ότι τα ελληνικά νησιά δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
5. Γιατί η Chevron επιλέγει να διεκδικήσει τα συγκεκριμένα τεμάχια;
Τον Μάρτιο του 2010 η Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία εκτίμησε ότι στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν 122 τρισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και 1,7 τρισ. βαρέλια πετρελαίου. Εάν επαληθευθεί, οι ποσότητες αυτές μπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες όλης της Ευρώπης για τα επόμενα 30 χρόνια. Εκτοτε έχουν ανακαλυφθεί σημαντικά κοιτάσματα, όπως το αιγυπτιακό «Ζορ» και το ισραηλινό «Λεβιάθαν». Ακολούθως, η ελληνική Εθνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων εκτιμά ότι η συνολική αξία των ελληνικών κοιτασμάτων στο Ιόνιο και νοτίως της Κρήτης ανέρχεται σε 250 δισ. ευρώ. Στην περιοχή νοτίως της Κρήτης που διεκδικεί η Chevron εκτιμάται ότι υπάρχουν τουλάχιστον εννέα σημεία με ισχυρή πιθανότητα υπάρξεως εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων.
6. Μα δεν είναι παρωχημένο να αναζητούμε υδρογονάνθρακες σήμερα;
Η Ελλάδα όπως και η Ευρώπη επιδιώκουν μηδενικές εκπομπές αερίων μέχρι το 2050. Εως τότε, όμως, χρειαζόμαστε ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας. Το καύσιμο που προτιμάται παγκοσμίως κατά τη φάση της ενεργειακής μεταβάσεως μέχρι το 2050 είναι το φυσικό αέριο. Το φυσικό αέριο όταν καίγεται για ηλεκτροπαραγωγή εκπέμπει, εν συγκρίσει προς το πετρέλαιο, λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου και οξείδια του αζώτου και δεν παράγει αιθάλη. Η Ελλάδα εισήγαγε το 2023 για τις ενεργειακές της ανάγκες 67,71 τεραβατώρες (TWh) φυσικού αερίου με μεγαλύτερους προμηθευτές τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν.
Είναι αυτονόητο πως μας συμφέρει η κατανάλωση του δικού μας φυσικού αερίου έναντι των εισαγωγών. Ενα κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι η στάση που θα κρατήσουμε ως κράτος σε περίπτωση που κατά τις γεωτρήσεις δεν βρεθεί μόνον φυσικό αέριο, αλλά και πετρέλαιο. Θα επιτραπεί η εκμετάλλευσή του; Η περιβαλλοντικά ευαίσθητη Νορβηγία, πάντως, απαντά θετικά στο ερώτημα. Η κρατική της εταιρεία Equinor εξακολουθεί να αναζητάει και να εκμεταλλεύεται κοιτάσματα και αερίου και πετρελαίου. Η πλέον πρόσφατη ανακάλυψη κοιτάσματος πετρελαίου στη θέση Ringand έγινε τον Δεκέμβριο του 2024.
Κοιτάσματα αξίας 250 δισ. – Η Εθνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων εκτιμά ότι η συνολική αξία των ελληνικών κοιτασμάτων στο Ιόνιο και νοτίως της Κρήτης ανέρχεται σε 250 δισ. ευρώ. Στην περίπτωση της Κρήτης γίνεται λόγος για τουλάχιστον εννέα σημεία με ισχυρή πιθανότητα υπάρξεως εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων.
7. Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Κάποια από τα τεμάχια που διεκδικεί η Chevron (νοτίως της Κρήτης) βρίσκονται εντός των ορίων που περιλαμβάνονταν στον διεθνή διαγωνισμό του 2014. Το τεμάχιο νοτίως της Πελοποννήσου είναι καινούργιο. Συνεπώς, θα ανακοινωθούν οι ελάχιστοι βασικοί όροι της παραχωρήσεως και θα δοθεί η δυνατότητα μέσω διεθνούς διαγωνισμού και σε άλλους ενδιαφερομένους να υποβάλουν και αυτοί προσφορά. Είναι σημαντικό ότι για τις περιοχές που διεκδικεί η Chevron νοτίως της Κρήτης έχουν εγκριθεί από τον Ιούλιο του 2020 οι στρατηγικές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Αυτό γλιτώνει αρκετή γραφειοκρατική διαδικασία.
Μετά βεβαιότητος θα υπάρξουν δικαστικές προσφυγές από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να υπάρξει κυβερνητική πρωτοβουλία για ταχεία εκδίκαση. Μία αντίστοιχη προσφυγή κατά της παραχωρήσεως στις θαλάσσιες περιοχές «Νοτιοδυτικά Κρήτης» και «Δυτικά Κρήτης» υποβλήθηκε τον Μάιο του 2019 και η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2022 (απόφαση 2462).
8. Τι συμπεράσματα βγαίνουν από τις μέχρι τώρα εξελίξεις;
Το πρώτο συμπέρασμα αφορά στην έμπρακτη απόρριψη της αντιλήψεως ότι τα δικαιώματα της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της δεν ασκούνται αυτομάτως (παρ’ ότι το διεθνές δίκαιο ορίζει ότι υπάρχουν αυτοδικαίως και εξ υπαρχής). Υποτίθεται ότι προκειμένου να ασκηθούν, χρειάζεται οριοθέτηση με τις γειτονικές χώρες. Μέχρι τότε η Ελλάδα έχει μόνον διεκδικήσεις. Στα θαλάσσια τεμάχια «Νοτιοδυτικά Κρήτης», «Δυτικά Κρήτης», «Νότια Κρήτη 1» και «Νότια Κρήτη 2» δεν υπάρχει οριοθέτηση με τη Λιβύη.
Υπάρχει ένα πολύ μικρό τμήμα στο τεμάχιο «Νότια Κρήτη 2» που έχει οριοθετηθεί με την Αίγυπτο (γι’ αυτό και στον χάρτη υπάρχει ένα μικρό «δόντι»). Καλό είναι να υπάρχει συμφωνία οριοθετήσεως, αλλά δεν είναι απαραίτητος όρος για την άσκηση των δικαιωμάτων μας. Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά στην επίσημη έκδοση χαρτών από το ελληνικό κράτος. Στην πρόσκληση για σεισμικές έρευνες του 2011 υπήρχε και ενδεικτικός χάρτης με τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στις συγκεκριμένες περιοχές (Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. C2011/353/09). Οσο και αν φαίνεται περίεργο, η Τουρκία τον έχει σεβαστεί.
Το όριο του τουρκολιβυκού μνημονίου δεν παραβίασε τα όρια του χάρτη του 2011. Παράλληλα και οι ενδιαφερόμενοι ξένοι μπορούν να καταλάβουν πού μπορούν να επενδύσουν. Ξανατίθεται, λοιπόν, το θέμα της καταθέσεως του συνόλου των ελληνικών ορίων της υφαλοκρηπίδας στον ΟΗΕ, όπως άλλωστε οφείλουμε βάσει του νόμου 4001/2011.
*O κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
