«Δεν έχω χρόνο, στείλτε μου πάλι μήνυμα σε μία εβδομάδα», ήταν η κοφτή απάντηση του Γιώργου Καλαντζή σε γραπτό μήνυμα δημοσιογράφου που εκδήλωνε την επιθυμία για μια συνάντηση γνωριμίας τον Νοέμβριο του 2010. Ο τότε 39χρονος διευθυντής του γραφείου του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Θεόδωρου Πάγκαλου είχε πάντοτε προβληματισμούς σχετικά με τον χρόνο: τον ιστορικό χρόνο, τον πολιτικό χρόνο, τον χρόνο των καθημερινών υποχρεώσεων που ποτέ δεν είναι αρκετός. Παρ’ όλα αυτά, σε 15-20 ημέρες ενέδωσε στο «φλερτ».
Ο επισκέπτης περπατούσε στα κάπως δαιδαλώδη γραφεία της αντιπροεδρίας επί του κτιρίου της οδού Ζαλοκώστα ακολουθώντας τις ευειδείς γραμματείς του αντιπροέδρου. Κάποια στιγμή, οι κυρίες τον οδηγούν σε έναν προθάλαμο γραφείου, όπου ένας κύριος με σκούρο μπλε κοστούμι και κόκκινη γραβάτα διάβαζε όρθιος κάτι χαρτιά. «Θα με οδηγήσετε εσείς στον κύριο Καλαντζή;». «Εγώ είμαι ο κύριος Καλαντζής», απάντησε με ελαφρώς παιγνιώδη διάθεση ο κύριος αυτός κοιτάζοντας εξεταστικά τον μουσαφίρη. «Δεν βλέπω δημοσιογράφους, αλλά είπα να κάνω μια εξαίρεση, μια που επιμένατε τόσο πολύ…».
Το περιπόθητο excel
Ο λόγος της επιμονής ήταν ότι στις 15 Ιουλίου 2010 ο Πάγκαλος είχε αναλάβει την παρακολούθηση της εφαρμογής του μνημονίου και τέθηκε επικεφαλής της σχετικής Διυπουργικής Επιτροπής. Σύντομα κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι ο αντιπρόεδρος διέθετε ένα απόρρητο «φύλλο εργασίας» (excel) όπου απεικονιζόταν η πρόοδος κάθε υπουργείου στην υλοποίηση των επαχθών δεσμεύσεων της χώρας.
Τα τζιμάνια της ενημέρωσης ήθελαν να εξασφαλίσουν αυτό το έγγραφο για να αποκαλύψουν ποιοι ήταν οι αριστούχοι υπουργοί και ποιοι οι κουμπούρες. Σιγά σιγά μαθεύτηκε ότι εκείνος που είχε πρόσβαση στο καυτό έγγραφο ήταν ο Καλαντζής. Αυτός υπέμενε αγόγγυστα τις συναντήσεις με τους εκπροσώπους του εκάστοτε υπουργού, που έσπευδαν να ενημερώσουν την αντιπροεδρία για τα κατορθώματα των προϊσταμένων τους.
Ενα ανάλογο σύστημα για την παρακολούθηση του κυβερνητικού έργου οργάνωσε αργότερα ο Αντώνης Σαμαράς με τον Σταύρο Παπασταύρου και φυσικά (αφού επιστρέψαμε στη μεταμνημονιακή «κανονικότητα») ο Κυριάκος Μητσοτάκης με τον Ακη Σκέρτσο. Τελικά, τι έδειχνε εκείνο το περιβόητο έγγραφο για τους πρώτους μήνες του μνημονίου;
Κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι από εκείνη τη συνάντηση μέχρι το ταξίδι του Καλαντζή στο Κάιρο την περασμένη Τετάρτη ως μέλος της αποστολής υπό τον Γιώργο Γεραπετρίτη. Η Αγία Αικατερίνη του Σινά, η περιουσία και το μέλλον του αρχαιότερου μοναστηριού της Ορθοδοξίας είναι ένα από τα ζητήματα στα οποία εκλήθη να συνδράμει ο γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων, ο οποίος διακονεί το αξίωμα επί 14 συναπτά έτη. Το προηγούμενο ρεκόρ κατείχε ως γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού (πριν γίνει υπουργός) η Λίνα Μενδώνη (10 χρόνια). Ποιο είναι το μυστικό της διακομματικής αποδοχής και της μακροημέρευσης; Και πώς εξελίχθηκε η συνάντηση με τους απογόνους των Φαραώ;
Αιγάλεω – Ρέθυμνο – Αιγάλεω
Ο Καλαντζής γεννήθηκε στο Αιγάλεω και έχει καταγωγή από τη Σκιά Δωρίδος. Μεγάλωσε σε οικογένεια βιοτεχνών που κατασκεύαζαν κάλτσες. Είναι απόφοιτος της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά. Δηλώνει υπερήφανος για το Αιγάλεω όπου κατοικεί μέχρι σήμερα με την εκπαιδευτικό σύζυγό του και τα τρία παιδιά τους. Με τη γυναίκα του, που κατάγεται από την Κρήτη, γνωρίστηκαν ως φοιτητές στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ακολουθώντας τις τάσεις της εποχής, είχε κάπως πιο μακρύ μαλλί και ήταν από τους πιο δημοφιλείς φοιτητές στο Ρέθυμνο. Αυτό δεν τον εμπόδισε να τελειώσει με άριστα τη Σχολή το 1994. Ακολούθησε ένα πτυχίο Κοινωνιολογίας από την ίδια Σχολή το 1999, αλλά ήδη το φθινόπωρο του 1996 είχε προσληφθεί ως ειδικός επιστημονικός συνεργάτης του υπουργού Εξωτερικών Θεόδωρου Πάγκαλου.
Με τον Πάγκαλο είχαν πολλά κοινά στοιχεία και αν έπρεπε να επιλέξουμε τρία, αυτά θα ήταν η οξυδέρκεια, το χιούμορ και ο πατριωτισμός. Από την άλλη πλευρά, δεν μοιάζει να ζήλεψε ιδιαίτερα την έπαρση και τα «γαλλικά» που χαρακτήρισαν την ύστερη περίοδο του πολιτικού του δασκάλου. Ο μαθητής βγήκε νουνεχής, σεμνός, αθόρυβος και φιλομαθής. Μπορεί να μιλάει με τις ώρες για ιστορικά ζητήματα, συνήθως σε ταβέρνες με φίλους τιμώντας με μέτρο τους μεζέδες και το κρασάκι.
Μοιάζει ανοιχτός στην επαφή, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά εσωστρεφής. Ξέρει να ελίσσεται, αλλά έχει κόκκινες γραμμές που δεν τις διαπραγματεύεται. Κοντά στον Πάγκαλο έμαθε να σκέφτεται πολιτικά, γνώρισε την ψυχοδυναμική της πολιτικής στις γειτονιές της ανατολικής και της δυτικής Αττικής όπου εκλεγόταν ο υπουργός, απομυθοποίησε τους μηχανισμούς του κράτους και των κυβερνήσεων και έμαθε τα εθνικά θέματα μέχρι το μεδούλι.
Παράλληλα, δεν έπαψε να σπουδάζει, με αποτέλεσμα το 2002 να πάρει διδακτορικό από την ίδια σχολή στην Κρήτη με θέμα την εκπαιδευτική πολιτική του ελληνικού κράτους για τη μειονότητα των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Το 2009 ο Πάγκαλος ορκίστηκε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και τον έχρισε διευθυντή του γραφείου του. Σχεδόν αμέσως άρχισε το θρίλερ της παρ’ ολίγον χρεοκοπίας και η περιπέτεια του μνημονίου.
«Ιδού, όλοι τηρούν τους χρόνους», είπε στον άπιστο Θωμά δημοσιογράφο δείχνοντάς του μια εκτύπωση από το απόρρητο «φύλλο εργασίας». Πράγματι, αυτή ήταν η αλήθεια στην αρχή. Οι υπουργοί κατέβαζαν αβέρτα νομοσχέδια. Παρίσταναν ότι αψηφούν το πολιτικό κόστος, αλλά στην πραγματικότητα δεν ανησυχούσαν μήπως πετύχουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τους ακριβώς επειδή γνώριζαν ότι στην Ελλάδα η εφαρμογή των νόμων είναι προαιρετική.
Κοντά στον Πάγκαλο έμαθε να σκέφτεται πολιτικά, γνώρισε την ψυχοδυναμική της πολιτικής στις γειτονιές ανατολικής και δυτικής Αττικής και έμαθε τα εθνικά θέματα μέχρι το μεδούλι.
Πέρασαν 2-3 μήνες όταν ο Πάγκαλος αποφάσισε να αποκαλύπτει τις πραγματικές επιδόσεις των υπουργείων (όχι απλώς τα νομοσχέδια), με αποτέλεσμα να δημοσιεύονται ρεπορτάζ με κακές βαθμολογίες για κάμποσες κολόνες του πολιτικού συστήματος. Υστερα από ένα χρόνο συλλογικής ψύχωσης, η κυβέρνηση βρήκε τοίχο στο παρ’ ολίγον δημοψήφισμα του 2011 και αντικαταστάθηκε από την κυβέρνηση Παπαδήμου.
Απόδραση από το παρόν
Η Αννα Διαμαντοπούλου παρέμεινε στο υπουργείο Παιδείας. Εχοντας διακρίνει την «εκκλησιαστική διάσταση» της προσωπικότητας του Καλαντζή, που ούτε ο ίδιος γνώριζε καλά καλά, του πρότεινε να αναλάβει γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων. Δέχθηκε και πολύ σύντομα εντρύφησε στα ζητήματα της Ορθοδοξίας. Επηρεασμένος από τη θύελλα της κρίσης βρήκε σημείο σταθερότητας εκεί όπου η πολιτική συναντάει τις αλήθειες και τα μυστικά του υπερχιλιετούς δόγματος. Η πίστη συνδέεται με τον μακρύ χρόνο και καταλαγιάζει την αγωνία για την προσωρινότητα των ανθρώπινων υποθέσεων.
Αναπληρωτής υπουργός Παιδείας ήταν ο καθηγητής Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, ο οποίος μετά τις δεύτερες εκλογές του Ιουνίου 2012 ορκίστηκε υπουργός Παιδείας. Ο Αρβανιτόπουλος είχε συνεργαστεί μαζί του και είχε πειστεί ότι ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Εισηγήθηκε στον Αντώνη Σαμαρά να μην αντικατασταθεί. «Είναι γνώστης των θεμάτων και δεν κάνει κομματικό παιχνίδι, φοράει τη φανέλα της Εθνικής Ελλάδος».
Η ευλογία του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου φαίνεται ότι συνέβαλε ώστε να παραμείνει στη θέση του επί Αλέξη Τσίπρα και Κυριάκου Μητσοτάκη. Εχει συνεργαστεί μέχρι σήμερα με οκτώ υπουργούς Παιδείας (εκτός των υπηρεσιακών). Μάλιστα λέγεται ότι είναι από τους λίγους αξιωματούχους που χαίρουν της εκτίμησης τόσο του Αρχιεπισκόπου, όσο και του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου.
Στην αρχή ασχολήθηκε μεταξύ άλλων με τη δημιουργία ενός συστήματος για την απόδοση νομικής προσωπικότητας στις θρησκευτικές κοινότητες της Ελλάδας (ανάμεσα στις οποίες η Καθολική και η Αγγλικανική Εκκλησία). Ηταν ένα ζήτημα που ταλαιπωρούσε το κράτος από το 1945 και επιλύθηκε το 2014.
Γνωρίζει σε βάθος τα ζητήματα της Θράκης. Εχει γράψει βιβλίο με τίτλο: «Το ελληνικό κράτος και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης 1903-1928» (Θεμέλιο, 2016). Στη Θράκη καθιερώθηκε Επιτροπή για την επιλογή των Ιεροδιδασκάλων Ισλαμικής Θρησκείας με πρόεδρο των οικείο μουφτή και με τη συμμετοχή μελών της μουσουλμανικής μειονότητας. Οι ιεροδιδάσκαλοι σήμερα μισθοδοτούνται από το ελληνικό κράτος. Παράλληλα, η επιλογή μουφτή γίνεται πλέον μέσω συμβουλευτικής επιτροπής αποτελούμενης αποκλειστικά από μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας της Θράκης. Οι μουφτήδες διορίζονται ως δημόσιοι υπάλληλοι και οι μουφτείες αποκτούν πλήρη διοικητική δομή, με προβλέψεις για στέγαση, προσωπικό και οικονομική διαχείριση.
Οι παραπάνω αλλαγές δεν είναι γραφειοκρατικές. Εναρμονίζονται με ένα πνεύμα κατοχύρωσης της θρησκευτικής ελευθερίας και προστασίας του Ισλάμ από το ελληνικό κράτος, κάτι που αυτομάτως περιορίζει το περιθώριο παρεμβάσεων στη μειονότητα τρίτων κρατών, με όχημα και πρόσχημα τη θρησκεία.
Η στρατηγική αυτή δεν ενθουσιάζει όσους επωφελούνταν από τη διατήρηση των παλαιών στερεοτύπων, με αποτέλεσμα ο γραμματέας να έχει δεχθεί κριτική τόσο από Τούρκους (που θα ήθελαν να ρυθμίζουν οι ίδιοι τα θρησκευτικά θέματα στη Θράκη) όσο και από Ελληνες (που θα ήθελαν μηδενικές επαφές του ελληνικού κράτους με το Ισλάμ).
«Ο Χριστιανισμός είναι θρησκεία των αστών και των φιλοσόφων. Η γλώσσα του είναι τα ελληνικά και αυτό είναι μεγάλο πλεονέκτημα, καθήκον και ευθύνη για εμάς».
Ο ίδιος πιστεύει ότι η ισχυρότερη ασπίδα για την πατρίδα είναι η αδιαπραγμάτευτη εφαρμογή του άρθρου 13 του Συντάγματος περί θρησκευτικής ελευθερίας. Ολα τα δόγματα πρέπει να συνδέονται με το ελληνικό κράτος έτσι ώστε οι πιστοί τους να έχουν την Ελλάδα φίλο και όχι αντίπαλο. Προσθέτει ακόμα τις δράσεις της Γραμματείας για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, την επίλυση του ζητήματος των οργανικών θέσεων και της μισθοδοσίας των κληρικών της Εκκλησίας της Ελλάδος και τη στήριξη των Πατριαρχείων με τη δημιουργία 600 οργανικών θέσεων ιερέων.
Το «όχι» στον χωρισμό
Οι φίλοι του έχουν ακούσει πολλές φορές την άποψή του κατά του χωρισμού κράτους – Εκκλησίας. Υποστηρίζει ότι ο χωρισμός μπορεί να γίνει αφετηρία για την εκδήλωση αχρείαστης αντιπαλότητας ανάμεσα στην Εκκλησία και στο κράτος, που μπορεί να αποτελέσει αιτία αποδυνάμωσης της πατρίδας.
Eχουν ακούσει επίσης επιχειρήματα για την προοδευτικότητα, αλλά και τη βαθιά ελληνικότητα του Χριστιανισμού. «Ο Χριστιανισμός είναι θρησκεία των αστών και των φιλοσόφων. Εμφανίστηκε στις πόλεις της αυτοκρατορίας, όχι στα χωριά. Ολες οι διχογνωμίες στον Χριστιανισμό ξεκίνηπαύσαν από ανθρώπους που δεν ήξεραν καλά ελληνικά. Η γλώσσα του Χριστιανισμού είναι τα ελληνικά και αυτό είναι μεγάλο πλεονέκτημα, καθήκον και ευθύνη για εμάς».
Την περασμένη Τετάρτη η ελληνική αποστολή έφτασε στη νέα διοικητική πρωτεύουσα της Αιγύπτου, περίπου 60 χιλιόμετρα έξω από το Κάιρο. Μεγάλοι δρόμοι, μεγάλα τζαμιά, αψίδες και μεγάλα κτίρια. Στη μεγαλοπρεπή αίθουσα συσκέψεων το κλίμα ήταν καλό. Το περιουσιακό ζήτημα δεν λύθηκε, αλλά συμφωνήθηκε ότι θα επιλυθεί. Το ταξίδι αυτό ήταν μόνο η αφετηρία. Θα ακολουθήσουν συναντήσεις τεχνικών κλιμακίων και νέες διαβουλεύσεις. Ηδη κινητοποιείται η παγκόσμια χριστιανική κοινότητα.
Ο γραμματέας θα εισηγηθεί αθόρυβα λύσεις, αλλά θα υποστηρίξει εκείνες που θα προκρίνει η κυβέρνηση. Οπως συνηθίζει να λέει: «Ο χρόνος των ανθρώπινων υποθέσεων είναι βραχύς, αλλά της πίστης μακρύς». Αν η μέγιστη εξουσία επί της ύλης είναι ο χρόνος, τότε η πίστη διατηρεί με τον χρόνο την πιο προνομιακή σχέση. Γι’ αυτό με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στο τέλος θα βγαίνει πάντα κερδισμένη.
