Η απεξάρτηση από τις ΗΠΑ και οι συνεργασίες με «ομοϊδεάτες» εταίρους, όπως ο Καναδάς, η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία, είναι οι δύο άξονες στους οποίους κινείται η πολυαναμενόμενη Λευκή Βίβλος για την άμυνα, που αναμένεται να παρουσιάσει η Κομισιόν την Τετάρτη. Στο προσχέδιο που έχει στην κατοχή της η «Κ» υπάρχει ειδική αναφορά στην Τουρκία, καθώς πληθαίνουν οι «φωνές» που επιδιώκουν περαιτέρω συνεργασία με τη γειτονική χώρα, ωστόσο η Αθήνα είναι αρνητική στη συμμετοχή της Αγκυρας.
Στην τελική ευθεία η Λευκή Βίβλος άμυνας
Της Αλεξάνδρας Βουδούρη
Βρυξέλλες-Ανταπόκριση. Ο «κύβος ερρίφθη». Στη «σκιά» της τρέχουσας συγκυρίας η Ευρωπαϊκή Eνωση ετοιμάζεται να ρίξει όλες τις δυνάμεις της στην ενίσχυση της άμυνάς της με ένα συγκροτημένο πλέον σχέδιο στρατηγικής. Η πολυαναμενόμενη Λευκή Βίβλος για την άμυνα, που αναμένεται να παρουσιάσει η Κομισιόν την ερχόμενη Τετάρτη, θα αποτελέσει ενδεχομένως και τον ακρογωνιαίο λίθο της περαιτέρω ενοποίησής της, αλλά συγχρόνως και του «ανοίγματός» της προς συνεργασίες με τρίτες χώρες, μετά και την πρόσφατη αλλαγή στάσης των ΗΠΑ. Διόλου τυχαία στο προσχέδιο που έχει στην κατοχή της η «Κ», υπάρχει ξεχωριστό κεφάλαιο υπό τον τίτλο «ενισχυμένη ασφάλεια μέσω συνεργασιών», όπου υπογραμμίζεται ότι το πεδίο αυτό θα αποτελέσει «κλειδί» για την «αντιμετώπιση των προκλήσεων για την ευρωπαϊκή άμυνα και την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, μεταξύ άλλων για τη διαφοροποίηση των προμηθευτών και τη μείωση των εξαρτήσεων».
Η τελευταία φράση δηλοί την πρόθεση της Ε.Ε. να απεξαρτηθεί περαιτέρω από τις ΗΠΑ δημιουργώντας συνθήκες συνεργασιών και συνεργιών με «ομοϊδεάτες» εταίρους, όρος που πλέον «κλείδωσε» κατά το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, της 6ης Μαρτίου. Οι «ομοϊδεάτες» εταίροι είναι κατά κύριο λόγο νατοϊκοί σύμμαχοι όπως ο Καναδάς, η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία.
Η συμπερίληψη της Τουρκίας και με ειδική αναφορά στο εν λόγω κείμενο δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς πληθαίνουν εσχάτως οι «φωνές» όπως εκείνη του γ.γ. του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε αλλά και Ευρωπαίων ηγετών όπως του Ολαφ Σολτς ή και του Πολωνού πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ –που επισκέφθηκε, μάλιστα, την περασμένη Τετάρτη την Αγκυρα– οι οποίοι επιδιώκουν περαιτέρω συνεργασία με τη γειτονική μας χώρα στον τομέα της άμυνας. Προσώρας το προσχέδιο –που βρίσκεται σε διαδικασία επεξεργασίας– αναγνωρίζει τη γείτονα ως «μακροχρόνιο εταίρο στον τομέα της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας», με την Ε.Ε. να δηλώνει πρόθεση «ανάπτυξης μιας αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας» σε όλους τους τομείς «κοινού ενδιαφέροντος».
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παραδέχθηκε στη συνέντευξη Τύπου για τις 100 πρώτες μέρες της θητείας της, την περασμένη Κυριακή σε ερώτηση της «Κ», ότι εργάζεται για να βρει τη «σωστή διατύπωση» και «ισορροπημένη προσέγγιση» σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα συμμετοχής χωρών εκτός Ε.Ε., λόγω του προβληματισμού που έχει προκληθεί στην Αθήνα για την πρόθεση της Τουρκίας να μπει «σφήνα» στα σχετικά αμυντικά της σχέδια.
Πληθαίνουν οι «φωνές» που επιδιώκουν συμπερίληψη της Τουρκίας ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας, όμως η Αγκυρα δεν πληροί όλα τα πολιτικά, θεσμικά και νομικά κριτήρια.
Προβληματισμό προκαλεί –καθώς η Αγκυρα επιδιώκει εδώ και καιρό να μετέχει σε πρότζεκτ της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) της Ε.Ε.– στο ίδιο κεφάλαιο η πρόταση που αναφέρει ότι «η συμμετοχή των ομοϊδεατών εταίρων σε συνεργατικά αμυντικά πρότζεκτ και πρωτοβουλίες, όπως τα πρότζεκτ της PESCO, μπορεί να ενθαρρυνθεί κατά περίπτωση». Αρμόδιες πηγές ξεκαθαρίζουν σε κάθε περίπτωση ότι αφενός το κείμενο της «λευκής βίβλου» είναι ακόμα υπό επεξεργασία, αφετέρου η συμμετοχή της Αγκυρας στα εν λόγω πρότζεκτ είναι πρακτικά αδύνατη, καθώς θα πρέπει να πληρούνται πολιτικά, θεσμικά, νομικά κριτήρια: όπως, για παράδειγμα, να μην παραβιάζονται συμφέροντα ασφάλειας των κρατών-μελών και οι αρχές καλής γειτονίας (και με την Κύπρο), ενώ υπάρχει σαφής όρος να έχει υπογραφεί συμφωνία ασφάλειας με την Ε.Ε.
Διαφωνίες
Η συνεργασία με τρίτες χώρες έχει ήδη προκαλέσει «ρήγμα» και μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας ιδίως γύρω από την πρόταση για τις επενδύσεις ύψους 150 δισ. μέσω δανείων –που θα εξασφαλίσει η Κομισιόν μέσω των αγορών– και εάν αυτές θα καλύψουν προμήθειες μόνον από ευρωπαϊκές βιομηχανίες, όπως επιδιώκει το Παρίσι ή και από χώρες εκτός του ευρωπαϊκού «μπλοκ», που επιθυμεί το Βερολίνο. Η διαφωνία κατεγράφη στο πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου πρωτοπαρουσίασε τις προτάσεις της η κ. Φον ντερ Λάιεν.
Ενδιαφέρουσα πρόταση, πάντως, αποτελεί η δυνατότητα της Κομισιόν να αγοράζει εκ μέρους των κρατών-μελών όπλα, καθώς εκτιμά ότι αποτελεί «τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας». Εφόσον το ζητήσουν οι κυβερνήσεις της Ε.Ε., η Κομισιόν θα μπορούσε «να λειτουργήσει ως κεντρικός φορέας προμηθειών [όπλων] εκ μέρους τους», όπως συνέβη αντίστοιχα με τα εμβόλια, στη διάρκεια της πανδημίας. Επειδή όμως η άμυνα αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, η διατύπωση είναι προσεγμένη επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να αποφασίζουν εκείνα ποια όπλα θα επιθυμούσαν να αγοράσουν και σε ποιες ποσότητες.
Οι βασικοί πυλώνες
Ανάμεσα στους πέντε συνολικά «πυλώνες» χρηματοδοτικών επιλογών για την ενίσχυση της άμυνας βρίσκεται και η περίφημη εφαρμογή της εθνικής «ρήτρας διαφυγής». Η πρόεδρος της Κομισιόν έχει εξηγήσει πολλάκις ότι η ρήτρα «θα ενεργοποιηθεί με αρκετά ελεγχόμενο τρόπο, αναλογικό και με συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο». Συγκεκριμένα, δίνεται δημοσιονομικός «χώρος» τεσσάρων χρόνων, καθώς και δυνατότητα υπολογισμού των αμυντικών δαπανών από το 2022 με αναδρομική ισχύ, γεγονός που ίσως εξυπηρετεί χώρες, όπως η Γαλλία, που βρίσκονται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, ενώ συνολικά η «ευελιξία» από τους αυστηρούς κανόνες του συμφώνου σταθερότητας επιτρέπει στα κράτη-μέλη να αυξήσουν έως και 1,5% του ΑΕΠ τις επιπρόσθετες αμυντικές δαπάνες.
Αρνητική η Αθήνα σε συμμετοχή της Αγκυρας
Του Βασίλη Νέδου
Η ελληνική πλευρά δεν προτίθεται να επαναδιαπραγματευθεί κάτι το οποίο έχει λυθεί οριστικά πριν από 5 χρόνια και αφορά τις πιθανές εξαιρέσεις συμμετοχής σε προγράμματα της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) της Ε.Ε. για τρίτες χώρες. Τότε, το 2020 δεν δόθηκε καν η δυνατότητα στην Τουρκία να συμμετάσχει στα προγράμματα αυτά, παρά την παρασκηνιακή επιμονή κάποιων ευρωπαϊκών χωρών. Η διατύπωση που υπάρχει στο προσχέδιο της Λευκής Βίβλου «περί συμμετοχής ομονοούντων εταίρων σε συνεργατικά αμυντικά έργα και πρωτοβουλίες, όπως αυτά της PESCO, μπορεί να ενθαρρυνθούν σε μια βάση αξιολόγησης κατά περίπτωση» είναι μια σαφής προσπάθεια να ανοίξει ένα παράθυρο το οποίο απευθύνεται στην Τουρκία και, βεβαίως, στο Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο έμεινε με δική του επιλογή το 2020 εκτός δυνατότητας συνεργασίας με την Ε.Ε. με βάση τις συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Σε αντίθεση με χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Νορβηγία και ο Καναδάς, που εκμεταλλεύθηκαν τότε τη δυνατότητα που παρείχε η Ε.Ε. και είχε ως αφορμή κατά κύριο λόγο τη μεγάλη έκθεση των ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανιών σε τεχνολογίες και συστήματα από αυτές τις χώρες.
Οι νέες διατυπώσεις αποτελούν, βεβαίως, ξεκάθαρη προσπάθεια να προωθηθεί η συνεργασία της Ε.Ε. με την Τουρκία, η οποία ωστόσο για να προχωρήσει, εξαρτάται από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου οι συσχετισμοί παραμένουν ασαφείς. Πέρα από την Αθήνα και τη Λευκωσία που δεν επιθυμούν να προχωρήσει η αμυντική εναρμόνιση Ε.Ε. και Τουρκίας, αρνητικό είναι και το Παρίσι για λόγους που είναι καθαρά βιομηχανικοί. Εν ολίγοις, δεν μπορεί η Ε.Ε. να καταλήξει να επιδοτεί την τουρκική αμυντική βιομηχανία, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις πούλησε όπλα σε αντιπάλους της Γαλλίας. Μέχρι, βεβαίως, να υπάρξει τελική διατύπωση, θα ακολουθήσουν αρκετές διαπραγματεύσεις και αρκετοί στην Αθήνα εκτιμούν ότι οι πιέσεις προς την Ελλάδα θα ενταθούν ακόμα περισσότερο όχι τόσο για τις υφιστάμενες δυνατότητες χρηματοδότησης, αλλά και για το νέο πλαίσιο που θα συνοδεύσει τις αμυντικές επενδύσεις και βρίσκεται αυτή τη στιγμή υπό άτυπη διαπραγμάτευση.
Σε κάθε περίπτωση, οι Τούρκοι καλλιεργούν κλίμα εντός της χώρας τους, για ελληνικά, κυπριακά και «ενίοτε» γαλλικά εμπόδια στην πορεία προσέγγισης της Τουρκίας με την Ε.Ε. Στις 10 Μαρτίου η φιλοκυβερνητική «Γενί Σαφάκ» ανέφερε ότι «ο αρχαίος εχθρός μας, η Ελλάδα, και ο δολοφόνος γενοκτόνος Νετανιάχου, πρωθυπουργός του Ισραήλ χρειάζονται πλέον ένα δυνατό οθωμανικό χαστούκι», ενώ η πιο μετριοπαθής «Μιλιέτ» σημείωνε ότι «ήρθε η ώρα η Ελλάδα να σταματήσει την εχθρότητά της προς την Τουρκία». Το κρατικό πρακτορείο «Αναντολού» φιλοξενούσε την ίδια μέρα αφιέρωμα για τη «νέα δυναμική στις σχέσεις Τουρκίας – Ε.Ε.», ενώ ανέφερε ότι η ελληνική προσπάθεια παρεμπόδισης είναι «αναμενόμενη, αλλά αδύναμη».
Ισχυροί σε μία δεκαετία και με έως 720 δισ. ευρώ ετησίως
Reuters
Βρυξέλλες. Περισσότερα από δέκα χρόνια και ετήσιες επενδύσεις μεταξύ 340 δισ. και 720 δισ. ευρώ θα απαιτήσει η ενίσχυση του αμυντικού τομέα των 15 ευρωπαϊκών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, καθώς η ήπειρος σπεύδει να αντιστρέψει δεκαετίες ελλειμματικών επενδύσεων στην άμυνα σε μία προσπάθεια ανάσχεσης μελλοντικών απειλών από τη Ρωσία, σύμφωνα με ανάλυση του ινστιτούτου Bloomberg.
Τα 15 κράτη θα χρειαστεί να χρηματοδοτήσουν μεγάλες επενδύσεις στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, αλλά και για τον εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος οπλοστασίου τους, που μπορεί να φθάσουν ακόμη και τα 720 δισ. ευρώ τον χρόνο. «Βάσει των διδαγμάτων από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ πρέπει να υπολογίσει τουλάχιστον 200 δισ. ευρώ για την αγορά τεθωρακισμένων και αεροσκαφών από εταιρείες όπως οι BAE Systems, Airbus, Boeing, Saab και General Dynamics», αναφέρει η ανάλυση του ινστιτούτου.
Οι επενδύσεις αυτές καθίστανται πλέον αναγκαίες μετά την ανακοίνωση της πρόθεσης του Ντόναλντ Τραμπ να περιορίσει τις αμερικανικές δεσμεύσεις ασφαλείας προς την Ευρώπη και την απαίτησή του οι εταίροι του ΝΑΤΟ να ενισχύσουν τις αμυντικές δαπάνες τους προκειμένου αυτές να φθάσουν στο 5% του ΑΕΠ. Η αμερικανική συμβολή στην ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι τόσο σημαντική, που η απουσία της θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση του ευρωπαϊκού αμυντικού ικριώματος μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Η ανάλυση του ινστιτούτου επισημαίνει ότι ο μεγάλης κλίμακας επανεξοπλισμός της Ευρώπης θα καθυστερήσει εξαιτίας του σημαντικού χρόνου αναμονής στις παραγγελίες οπλικών συστημάτων. Οι μικρότερες ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρείες δεν είναι ικανές από τη μεριά τους να καλύψουν μεσοπρόθεσμα τη ζήτηση, με τον τομέα να αντιμετωπίζει σημαντικές ελλείψεις ειδικευμένου προσωπικού.
Η Ε.Ε. αναγκάσθηκε να αναλάβει επείγουσες πρωτοβουλίες ύστερα από την αιφνίδια μετατόπιση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ μετά την εκλογή Τραμπ, με την Κομισιόν να προτείνει την εκταμίευση δανείων ύψους 150 δισ. για την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών. Η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε επίσης μέτρα, τα οποία θα επιτρέψουν στις χώρες της Ενωσης να απελευθερώσουν 650 δισ. ευρώ επιπλέον στους κρατικούς τους προϋπολογισμούς για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, χωρίς να τεθούν σε εφαρμογή οι ποινές για υπερβολικό κρατικό χρέος.
Τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ θα χρειαστούν μεγάλες επενδύσεις στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, αλλά και εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος οπλοστασίου.
«Τα δάνεια αυτά θα χρηματοδοτήσουν αγορές αμυντικού εξοπλισμού από Ευρωπαίους κατασκευαστές, για να βοηθηθεί η αμυντική βιομηχανία της ηπείρου μας», είπε η Φον ντερ Λάιεν την Τρίτη στο Ευρωκοινοβούλιο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι στα επικερδή συμβόλαια θα συμπεριληφθούν μη ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και αρνούμενη έτσι να ανακοινώσει αποκλεισμό αμερικανικών αμυντικών βιομηχανιών, όπως πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν προτείνει.
Ο αμυντικός τομέας της Ευρώπης θα πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει «σαφείς δεσμεύσεις» με τη μορφή πολυετών αμυντικών συμβολαίων, προκειμένου να αυξήσει την παραγωγική του ικανότητα, ανέφερε σε ανακοίνωσή του την περασμένη εβδομάδα ο Γιάν Πάι, γ.γ. της Ενωσης Ευρωπαϊκών Αμυντικών Βιομηχανιών. Ο Πάι εξήγησε ότι τέτοια συμβόλαια θα μειώσουν δραστικά τους χρόνους παραγωγής και θα καταστήσουν τα ευρωπαϊκά αμυντικά προϊόντα ανταγωνιστικά.
Ενοποιημένη προσέγγιση στην αγορά αμυντικού υλικού χρειάζεται η Ευρώπη, σύμφωνα με τον Γερμανό υπουργό Αμυνας Μπόρις Πιστόριους, ο οποίος υπογράμμισε ότι η ευρωπαϊκή ήπειρος δεν έχει την πολυτέλεια να χάνει χρόνο με άχρηστη γραφειοκρατία. Τα σχόλια του Πιστόριους έγιναν στο περιθώριο συνόδου υπουργών Αμυνας Γαλλίας, Βρετανίας, Ιταλίας και Πολωνίας στο Παρίσι, με θέμα την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και την προσφορά εγγυήσεων ασφαλείας στην Ουκρανία. «Θέλουμε να παράγουμε περισσότερο, πιο αποτελεσματικά και με καλύτερο χρονικό συντονισμό. Θέλουμε να άρουμε τους γραφειοκρατικούς κανόνες, σε ευρωπαϊκό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Μπορούμε να παράγουμε πιο οικονομικά όλοι μαζί», είπε ο Πιστόριους. Ο Γερμανός υπουργός προσέθεσε ότι η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να υφίσταται καθυστερήσεις εξαιτίας γραφειοκρατικών προσκομμάτων, με την ενίσχυση του αμυντικού προϋπολογισμού να είναι ικανή να οδηγήσει στην ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας.
Ο Γάλλος υπουργός Αμυνας Σεμπαστιέν Λεκορνί είπε ότι 15 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για τη συζήτηση γύρω από τη νέα αμυντική σχέση με την Ουκρανία, με τον Βρετανό ομόλογό του Τζον Χίλι να επισημαίνει ότι η δημιουργία συμμαχίας προθύμων για τη στήριξη της Ουκρανίας έχει επιταχυνθεί σημαντικά.
